Zrzucając maski. Refleksje na temat podmiotowości w świetle procesów (bio)medykalizacji
Abstrakt
Tomasz Burzyński
Instytut Kultur i Literatur Anglojęzycznych
Wydział Filologiczny
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Abstrakt: Tekst stanowi próbę kulturoznawczego spojrzenia na mechanizmy kształtowania się podmiotowości jednostkowej w świetle procesów medykalizacji i biomedykalizacji (Peter Conrad, Adele E. Clarke), czyli tendencji modernizacyjnych, które zmierzają do podporządkowania praktyk społecznych szeroko pojmowanej jurysdykcji medycznej. W przestrzeni tak zarysowanej optyki badawczej prezentowany artykuł jest jednocześnie interdyscyplinarnym projektem badawczym zmierzającym w kierunku takiej konceptualizacji podmiotowości jednostkowej, w której perspektywa wyznaczona przez opozycję agency-structure (Anthony Giddens, Piotr Sztompka) zostaje uzupełniona przez rozważania dotyczące cielesności człowieka. Możliwość włączenia problematyki biologicznej i biomedycznej w ramy humanistycznych teorii podmiotowości bez ryzyka bycia narażonym na zarzut nieuprawnionego redukcjonizmu biologicznego pojawia się w jako rezultat takiej konceptualizacji podmiotowości, która uwzględnia jej probabilistyczny charakter. Podmiotowość probabilistyczna jest natomiast postrzegana jako konstrukt teoretyczny, którego znaczenie dla nauk o kulturze jest konsekwencją rozwoju genetyki i biologii molekularnej oraz ich wiodącego wkładu w przebieg procesów biomedykalizacji.
Masks Off. Reflections on Subjectivity from a Perspective of (Bio)medicalization Processes
The paper deploys conceptualizations and theories typical of cultural studies in order to discuss mechanisms orchestrating the formation of human subjectivity from a perspective of (bio)medicalization processes (Peter Conrad, Adele E. Clarke); that is, modernization tendencies aiming to subordinate social practices to medical jurisdiction. In this methodological context, the article is also an interdisciplinary research project which gestures towards a conceptualization of human subjectivity in which considerations referring to the dichotomy of agency and structure (Anthony Giddens, Piotr Sztompka) are supplemented by the factor of human corporality. The opportunity to subsume biological and biomedical issues within cultural studies without a risk of biological reductionism is result of providing a theory of subjectivity that involves its probabilistic character. The notion of probabilistic subjectivity is a theoretical construct whose significance for cultural theories springs from the development of genetics and molecular biology and their contribution to processes of biomedicalization.
Słowa kluczowe
medykalizacja; biomedykalizacja; podmiotowość
Bibliografia
Archer, Margaret S., Człowieczeństwo. Problem sprawstwa, przeł. A. Dziuban, Nomos, Kraków 2012.
Bauman, Zygmunt, Płynna nowoczesność, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006.
Buchanan, Michelle, Young Children at Risk in a Risk Society, w: Education and the Risk Society. Theories, Discourses and Risk Identities in Education Contexts, red. Steven Bialystok, Sense Publishers, Rotterdam, Boston, Taipei 2012.
Tomasz Burzyński, Tomasz, Between the Stage and the Text. Agency and Structure in the Analysis of Cultural Change from the Perspectives of Trust and Uncertainty, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2014.
Clarke, Adele E., Janet Shim, Sara Shostak, Alondra Nelson, Biomedicalising genetic health, diseases and identities, w: Handbook of Genetics and Society Mapping the New Genomic Era, red. Paul Atkinson, Peter Glasner, Margret Lock, Routledge, London and New York 2009.
Clarke, Adele E., Janet Shim, Medicalization and Biomedicalization Revisited: Technoscience and Transformations of Health, Illness and American Medicine, w: Handbook of the Sociology of Health, Illness, and Healing, red. Bernice A. Pescosolido, Springer, New York, Dordrecht, Heidelberg, London 2011.
Conrad, Peter, The Medicalization of Society. On the Transformation of Human Conditions into Treatable Disorders, The Johns Hopkins University Press, Baltimore 2007.
Drat-Ruszczak, Krystyna, Teorie osobowości – podejście psychodynamiczne i humanistyczne, w: Psychologia. Podręcznik akademicki, red. Jan Strelau, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
Giddens, Anthony, Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji, przeł. S. Amsterdamski, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003.
Giddens, Anthony, Sociology, 5th Edition, Polity Press, Cambridge, 2006.
Giddens, Anthony, Życie w społeczeństwie post-tradycyjnym, w: Ulrich Beck, Anthony Giddens, Scott Lash, Modernizacja refleksyjna, przeł. J. Konieczny, PWN, Warszawa 2009.
Giddens, Anthony, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, PWN, Warszawa 2010.
Jung, Carl Gustav, Typy psychologiczne, przeł. J. Chmielewski, Wydawnictwo KR, Warszawa 2015.
Leder, Drew, The Absent Body, University of Chicago Press, Chicago 1990.
Lupton, Deborah, Medicine as Culture. Disease and the Body in Western Societies, Sage Publications, London 2003.
Lupton, Deborah The Quantified Self. A Sociology of Self-Tracking, Polity Press, Cambridge 2017.
Norris, Christopher ,What’s Wrong with Postmodernism. Critical Theory and he Ends of Philosophy, The Johns Hopkins University Press, Baltimore 1990.
Pąchalska, Maria Afazjologia, PWN Warszawa-Kraków 1999; Jolanta Panasiuk, Strategie komunikacyjne w przypadkach afatycznych zaburzeń mowy, w: Diagnoza neuropsychologiczna, red. Aneta Borkowska, Ewa Szepietowska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2000.
Postman, Neil, The Disappearance of Childhood, Vintage Books, New York 1994.
Rolls, Edmund T., Neuroculture. On the Implications of Brain Science, Oxford University Press, Oxford 2012.
Strelau, Jan, Temperament. A Psychological Perspective, Kluwer Academic Publishers, New York, Boston, 2002.
Sztompka, Piotr, Society in Action. The Theory of Social Becoming, Polity Press, Cambridge 1991.
Sztompka, Piotr, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007.
Świątkiewicz-Mośny, Maria, Tożsamość napiętnowana. Socjologiczne studium mechanizmów stygmatyzacji i autostygmatyzacji na przykładzie kobiet z zespołem Turnera, Nomos, Kraków 2010.
Turner, Bryan, The Body and Society: Extrapolations in Social Theory, Sage Publications, London 1996.
Weber, Max, Gospodarka i społeczeństwo, PWN, Warszawa 2002.
Wrong, Dennis, Przesocjalizowana koncepcja człowieka w socjologii współczesnej, w: Kryzys i schizma, red. Edmund Mokrzycki, PIW, Warszawa 1984.
Instytut Kultur i Literatur Anglojęzycznych Wydział Filologiczny Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
