Rewiwalizm kultury i folkloryzm
Widowiska obrzędowe w czasach współczesnych
Abstrakt
Wzrost zainteresowania tradycją i pamięcią, także mocno odczuwalna potrzeba „zakorzenienia” się w środowisku, przejawia się obecnie między innymi w rozkwicie rozmaitych widowisk opartych na folklorze, wyrastających z dawnej tradycji ludowej, w różny sposób ją eksplorujących. Widowiska tego typu były i są nadal domeną teatrów amatorskich, działających w środowisku wiejskim, poza głównym nurtem życia teatralnego, co tłumaczy niewielkie nimi zainteresowanie badaczy, zarówno teatrologów jak i etnografów. Zmiana takiego nastawienia wymaga podjęcia gruntownych badań terenowych, by opisać fenomen amatorskich teatrów obrzędowych i ich kondycje w czasach współczesnych w najodpowiedniejszym dla nich kontekście: olkloryzmu, postfolkloryzmu. oraz rewiwalizmu. Zawarte w artykule rozważania są zatem wstępem do tego typu badań i sprawdzeniem możliwości wykorzystania w nich koncepcji transferu kulturowego. Wydaje się bowiem interesujące prześledzenie dróg transmisji treści ludowej kultury tradycyjnej - folkloru, do jakiej dochodziło i nadal dochodzi za pośrednictwem teatrów obrzędowych, w sieci uwarunkowań, jakim podlegają, działając w ciągle zmieniającej się pod wpływem mediów rzeczywistości kulturowej oraz wstępne rozpoznanie celów, jakie stawiają sobie inicjatorzy i sprawcy tego transferu.
Słowa kluczowe
Teatr amatorski, regionalizm, Jędrzej Cierniak, kultura ludowa, teatr obrzędowy
Bibliografia
Bartmiński, Jerzy, Kazimierz broni się przed folkloryzmem, „Region Lubelski” 1987 nr 2-4
Bogocki, Marcin, Czy historia może być atrakcyjna? Czyli o przeszłości i jej „żywych” przejawach w początkach XXI wieku, w: Zeszyty Dziedzictwa Kulturowego”, t.1, red. K. Łopatecki i W. Walczak, Zakład Historii Nowożytnej, Instytut Historii UwB, Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej, Białystok 2007
Burszta, Józef, Czy jest kultura ludowa? „Tygodnik Kulturalny” w VII 1979 roku, przedruk: Od etnografii wsi do antropologii współczesności, red. Wojciech Dohnal, Komitet Nauk Etnologicznych PAN, Instytut Oskara Kolberga, Poznań 2014
Burszta, Józef, Współczesny folklor widowiskowy. Zarys postaci zjawiska, „Lud”, t.56, 1972
Burszta, Wojciech, Kultura-ludowość - postfolkloryzm, w: tegoż Wymiary antropologicznego poznania kultury, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992
Burszta, Wojciech, Od folkloru lokalnego do postfolkloryzmu narodowego, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 1989, t.43, nr 3
Burzyńska, Anna, Róża, Tradycja, genetyka, remiks, w: Re//mix. Performans i dokumentacja, red. Tomasz Plata i Dorota Sajewska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014
Cierniak, Jędrzej, Nasz cel i drogi „Teatr Ludowy” 1934, nr 12
Czyżewska-Poncyliusz, Weronika, Z wysp alternatywnych na kontynent prowincji. Nowe ścieżki kultury w Polsce po 1989 roku, w: Miejsca nieoczywiste. Literacka, artystyczna, społeczno-kulturowa perspektywa lokalności i prowincji, red. Joanna Pietrzak-Thébault, Wydawnictwo Naukowe UKS, Warszawa 2018
Dąbrowska, Elżbieta, Teatr, którego nie znamy. Rzecz o śląskich inscenizacjach obrzędowych, Instytut Śląski, Opole 1989
Dziadowiec, Joanna ,Festum Folkloricum. Performatywność folkloru w kulturze współczesnej. Rzecz o międzykulturowych festiwalach folklorystycznych, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2016
Gańczarczyk, Iga, Od rekonstrukcji do mistyfikacji i z powrotem, „Didaskalia” 2012, nr `109-110
Grad, Jerzy, Współczesny sens regionalizmu. Sensus Historie sensushistoriae.epigram.eu/index.php/czasopismo/article/.../
http://gokis-wisniowa.pl/malopolski-festiwal-teatrow-wiejskich
http://mcksokol.pl/studium-folklorystyczne
http://mok.dynow.pl/aktualnosc/442/pogorzanskie-wesele.html
Burszta, Józef, Folkloryzm w Polsce, w: Folklor w życiu współczesnym: materiały z Ogólnopolskiej Sesji Naukowej w Poznaniu 1969, Wielkopolskie Towarzystwo Kulturalne, Poznań 1970
Klekot, Ewa, Samofolkloryzacja. Współczesna kultura ludowa z perspektywy krytyki postkolonialnej, „Kultura Współczesna” 2014, nr 1
Kornaś, Tadeusz, Apologie. Szkice o teatrze i religii, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017
Kuligowski, Wojciech, O historii, literaturze i teraźniejszości oraz innych formach zapominania, „Konteksty” 2003, nr 3-4
Levi-Staruss, Claud, Myśl nieoswojona, przeł. A. Zajączkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1969
Leyko, Małgorzata, Teatralizacja historii lokalnych w formacie R/W, w: Teatr historii lokalnych w Europie Środkowej, red. D. Fox, A. Głowacka, E. Wąchocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015
Ludowa sztuka kolażu na przykładzie teatru obrzędowego, „Literatura Ludowa” 1997, nr 1
Markocka, Magdalena Regionalizm w Polsce - tradycja i współczesność (Wybrane zagadnienia), „Seminare. Poszukiwania naukowe”, 2014, t. 35, nr 3. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-130bd223-93d9-43c4-be54-50cadd1f3132
Pick, Dominik, Czym jest transfer kultury? Transfer kultury a metoda porównawcza. Możliwości zastosowania transferts culturels na gruncie polskim, w: Monolog, dialog, transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku, red. Mirosława Zielińska, Zybura, Marek, GAJT Wydawnictwo 1991 s. c., Wrocław 2013
Prykowska-Michalak, Karolina, Metody badań teatru opolskiego i niemieckiego ostatniego dwudziestolecia. W: Teatr jako miejsce spotkania. Dramaty niemieckojęzyczne i polsko-niemiecki transfer kulturowy, red. A.K. Damięcka-Wójcik, J. Górny, A. Jezierska-Wiśniewska, Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017
Ratajczakowa, Dobrochna, Gry z historią i tradycją , w: tejże, Galeria gatunków widowiskowych, teatralnych i dramatycznych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2015
Schechner, Richard, Performatyka: Wstęp, przeł. Tomasz Kubikowski, Wydawnictwo Instytutu im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2006
Sobczyk, Urszula, Dzieje pojęcia „folklor” w polskim dyskursie humanistycznym, „Ogrody Nauk i Sztuk” 2014 (4), Poznań
Śliwonik, Lech Dahling, Piotr, Teatr ocalany. O wiejskim ruchu teatralnym - szkice, zapisy, obrazy. Publikacja jubileuszowa z okazji XXX Sejmiku Teatrów Wsi polskiej, Warszawa -Tarnogród 2013
Śliwonik, Lech, To nie jest skansen, „Scena” 2002, nr 5
Świątkowska, Wanda, Re-enectment , http://encyklopediateatru.pl/hasla/352/re-enactment
Traba, Robert, Historia-przestrzeń dialogu, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006
Waliński, Michał, Folklor i folklorystyka . Kilka uwag wstępnych, w: Teoria kultury Folklor a kultura, red.M. Waliński, Wydawnictwo UŚ, Katowice 1978
Węglarz, Stanisław, Chłopi jako „obcy”. Prolegomena, w: Pożegnanie paradygmatu? Etnologia wobec współczesności, red. W. Burszta, J. Damrosz, Instytut Kultury, Warszawa 1994
Wężowicz - Ziółkowska, Dobrosława, Replikacja i innowacja. W poszukiwaniu teorii (nie) zmienności kulturowej, w:Badanie kultury. Ludzie, projekty, realizacje, red. A.Gomóła, M. Pacukiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2016
Zespoły ludowe. Raport z badań, Fundacja Ważka 2015, dostępny na stronie http://fundacjawazka.org/wydawnictwa/51
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-6766-4165
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
