Prawda/y (w) fotografii. Od obrazu rzeczywistości do rzeczywistości obrazu
(Artykuł w języku polskim)
Abstrakt
Problem “prawdziwości” fotografii zwyczajowo łączono z jej techniczną specyfiką i możliwościami. W głównej mierze chodziło o automatyzm fotografii oraz wnikliwość (dokładność) rejestracji rzeczywistości nieporównywalną z dyspozycjami tradycyjnych mediów obrazowych. Własności te – jak sądzono – determinowały “prawdziwe odwzorowanie” oraz charakterystyczną dla fotografii “zdolność poświadczania autentyczności”. Kryterium tej autentyczności, podobnie jak w dyskursach prawdy, wyznaczała zasada analogii i relacja zdjęcia wobec utrwalanej, pokazywanej rzeczywistości. W niniejszym tekście, inspirowanym kulturalizmem i paninterpretacjonizmem, założenie to zostało zakwestionowane. Nie odnosimy się bowiem do świata jako takiego, ile do sposobu, w jaki świat istnieje dla nas w obrębie pewnych uwarunkowań kulturowych, społecznych, dyskursywnych. W efekcie, również problem prawdy i prawdziwości fotografii konkretyzuje się w interpretacji i poprzez interpretacje. Zawsze w obrębie określonych strategii dyskursywnych oraz racji kulturowych wspólnot interpretacyjnych. Prawda i prawdziwość są zatem nieuchronnie zależne od kontekstu i dyskursywnie warunkowane. Przy tym podmioty interpretujące działają zgodnie z aktualnymi przesądzeniami wspólnot interpretacyjnych, które podzielają i uznają za swoje.
Słowa kluczowe
prawda; fotografia; interpretacja; kontekst; kulturowe wspólnoty interpretacyjne
Bibliografia
Bal, Mieke. Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych. Krótki przewodnik, przeł. Maria Bucholc. Warszawa: NCK, 2012.
Barthes, Roland. Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przeł. Jacek Trznadel. Warszawa: Aletheia, 1996.
Baudrillard, Jean. “Precesja symulakrów”. W: Postmodernizm. Antologia przekładów, 175–189. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1998.
Bazin, André. “Ontologia obrazu fotograficznego”. W: Fotospołeczeństwo. Antologia tekstów z socjologii wizualnej, red. Małgorzata Bogunia-Borowska i Piotr Sztompka, 121–426. Kraków: Znak, 2012.
Belting, Hans. Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, przeł. Mariusz Bryl. Kraków: Universitas, 2007.
Benjamin, Walter. Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, przeł. Krystyna Krzemieniowa i inni. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1996.
Boehm, Gottfried. O obrazach i widzeniu. antologia tekstów, red. Daria Kołacka, przeł. Małgorzata. Łukasiewicz, Anna Pieczyńska-Sulik. Kraków: Universitas, 2014.
Drozdowski, Rafał. “Obrazów nigdy dosyć – pod warunkiem, że nie służą jedynie do oglądania”. Kultura Współczesna 1/76, 2013.
Dziamski, Grzegorz. Kulturoznawstwo, czyli wprowadzenie do kultury ponowoczesnej. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2016.
Eco, Umberto. Nieobecna struktura, przeł. Adam Weinsberg, Paweł Bravo. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1996.
Eco, Umberto. Semiologia życia codziennego, przeł. Piotr Salwa, Joanna Ugniewska. Warszawa: Czytelnik, 1998.
Fish, Stanley. Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. Andrzej Szahaj, przeł. Krzysztof Abriszewski i inni. Kraków: Universitas, 2008.
Foucault, Michel. Archeologia wiedzy, przeł. Andrzej Siemek. Warszawa: PIW, 1977.
Foucault, Michel. Historia seksualności, przeł. Bogdan Banasiak, Tadeusz Komendant, Krzysztof Matuszewski. Warszawa: Czytelnik, 2000.
Foucault, Michel. Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, przeł. Helena Kęszycka. Warszawa: PIW, 1987.
Gadamer, Hans-Georg. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. Bogdan Baran. Kraków: Inter esse, 1993.
Hall, Stuart. “Introduction: Looking and Subjectivity”. W: Visual Culture: The Reader, red. Jessica Evans, Stuart Hall. London: Sage, 1999.
Kalaga, Wojciech. Mgławice dyskursu. Podmiot, tekst, interpretacja. Kraków: Universitas, 2001.
Koczanowicz, Leszek. “Lęk intymności, czyli mówienie prawdy w dobie internetu”. Kultura Współczesna nr 2/101, 2018, 38–50.
Korusiewicz, Maria. “Jak funkcjonuje dzieło sztuki, czyli muzeum według Nelsona Googmanna”. W: Muzeum sztuki. Antologia, 135–145. Kraków: Universitas, 2005.
Kuhn, Thomas. Struktura rewolucji naukowych, przeł. Helena Ostromęcka. Warszawa: PWN, 1968.
Lipski, Andrzej. “Sztuka a rzeczywistość potocznego doświadczenia. Świat artystyczny jako przedmiot analizy socjologicznej”. W: Perspektywy socjologii kultury artystycznej, 8–143. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1992.
Margolis, Joseph. Czym, w gruncie rzeczy, jest dzieło sztuki? Wykłady z filozofii sztuki, przeł. Wojciech Chojna i inni. Kraków: Universitas, 2004.
Markowski, Michał Paweł. Dzień na Ziemi. Proza podróżna. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014.
Mitchell, William John Thomas. Czego chcą obrazy? Pragnienia przedstawień, życie i miłości obrazów, przeł. Łukasz Zaremba. Warszawa: NCK, 2013.
Mirzoeff, Nicholas. “What is Visual Culture?”. W: The Visual Culture Reader, red. Nicolas Mirzoeff. London–New York: Routledge, 1998.
Olechnicki, Krzysztof. “Łap chwilę… powoli”. Kultura Współczesna nr 1/76, 2013.
Pruś, Jakub. “Teorie prawdy: klasyczna, korespondencyjna i semantyczna — próba uściślenia relacji”. Rocznik Filozoficzny Ignatianum XXIV/2, 2018, 57–83: https://czasopisma.ignatianum.edu.pl/index.php/rfi.
Rorty, Richard. Obiektywność, relatywizm i prawda, przeł. Janusz Margański. Warszawa: Aletheia, 1999.
Rose, Gillian. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością, przeł. Ewa Klekot. Warszawa: PWN, 2015.
Rosner, Katarzyna. Hermeneutyka jako krytyka kultury. Heidegger – Gadamer – Ricoeur. Warszawa: PIW, 1991.
Rosner, Katarzyna. Narracja, tożsamość i czas. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2003.
Sontag, Susan. O fotografii, przeł. Sławomir Magala. Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, 1986.
Sułkowska, Mariola. Ciało w fotografii”. Kultura Współczesna nr 1–2/23–24, 2000, 105–109: https://www.nck.pl/upload/archiwum_kw_files/artykuly/15._mariola_sulkowska_-_cialo_w_fotografii.pdf.
Szahaj, Andrzej. “Zniewalająca moc kultury” [Przedmowa]. W: Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. Andrzej Szahaj, przeł. Krzysztof Abriszewski i inni, 13–28. Kraków: Universitas, 2008.
Szahaj, Andrzej. “Sławiński o interpretacji. Analiza krytyczna”. Teksty Drugie nr 5/2013, 259–275.
Virilio, Paul. “Maszyna widzenia”, przeł. Barbara Kita. W: Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów, red. Andrzej Gwóźdź, 39–62. Kraków: Universitas, 2001.
Welsch, Wofgang. “Na drodze do kultury słyszenia?”, przeł. Krystyna Wilkoszewska. W: Przemoc ikoniczna czy “nowa widzialność”, red. Eugeniusz Wilk, 56–74. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001.
Witwicki, Władysław. Psychologia, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1962.
Woleński, Jan. Metamatematyka a epistemologia. Warszawa: PWN, 1993.
UNIWERSYTET ŚLĄSKI Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
