Przełamując spojrzenie Orfeusza. Praca (anty)archiwalna Brachy L. Ettinger
(Artykuł w języku polskim)
Abstrakt
Seria malarska Brachy L. Ettinger Eurydice w dużej mierze opiera się na historycznym zdjęciu z likwidacji getta w Mizoczu dnia 14 października 1942. Fotografia ta, przedstawiająca nagie kobiety i dzieci czekające na egzekucję, staje się dla Ettinger bazą, na którą artystka nakłada kolejne warstwy farby. Trudno jednak określić tę sztukę mianem archiwalnej. Swoimi działaniami artystycznymi Ettinger próbuje uwolnić się z oków reprezentacji, wykonując tym samym, jak staram się pokazać, pracę (anty)archiwalną. Szkic ten bada związki twórczości Ettinger z archiwum fotograficznym. Po pierwsze, staram się wykazać niewystarczalność archiwum i zidentyfikować Ettingeriańskie próby jego przepracowania. Po drugie, przybliżam termin spojrzenia w psychoanalitycznej teorii macierzy. Spojrzenie widza – niczym wzrok Orfeusza, odsyłający Eurydykę do zaświatów – może ponownie uśmiercić kobiety z Mizocza; Ettinger stara się przełamać ten impas.
Słowa kluczowe
Bracha L. Ettinger; teoria macierzy; Eurydice; Orfeusz; archiwum; fotografia i Zagłada; getto w Mizoczu
Bibliografia
Alphen, Ernst van w rozmowie z Romą Sendyką i Katarzyną Bojarską. “Afekt, trauma i rozumienie: Sztuka ponad granicami”. Teksty Drugie, nr 4, 2012, 207–218.
Bennett, Jill. Empathic Vision. Affect, Trauma, and Contemporary Art. Stanford: Stanford University Press, 2005.
Buci-Glucksmann, Christine. “Eurydice’s Becoming-world”. W: Art as Compassion: Bracha L. Ettinger, red. Catherine de Zegher, Griselda Pollock. Brussels: ASA Publishers, 2012, 69–88.
Butler, Judith. “Foreword: Bracha’s Eurydice”. W: Bracha L. Ettinger, The Matrixial Borderspace, red. Brian Massumi. Minneapolis–London: University of Minnesota Press, 2006, vii–xii.
Chromik, Anna. “Dotyk, rytm i współświadczenie. O afektywnym potencjale materialności i taktylności w twórczości Brachy Ettinger”. Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej, nr 23, 2019, http://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2019/23-sila-kobiet/dotyk-rytm-i-wspolswiadczenie (20.12.2019).
Ettinger, Bracha L. “Fascinance and the Girl-to-m/Other Matrixial Feminine Difference”. W: Psychoanalysis and the Image: Transdisciplinary Perspectives, red. Griselda Pollock. Oxford: Blackwell Publishing Ltd., 2006, 60–93.
Ettinger, Bracha L. “Fragilization and Resistance”. Studies in the Maternal, t. 1, nr 2, 2009, 1–31, http://www.mamsie.bbk.ac.uk/back_issues/issue_two/documents/Bracha1.pdf (16.04.2013).
Ettinger, Bracha L. “Trans-subjective Transferential Borderspace”. W: A Shock to Thought: Expression after Deleuze and Guattari, red. Brian Massumi. London–New York: Routledge, 2002, 215–239.
Ettinger, Bracha L. “Weaving a Woman Artist with-in the Matrixial Encounter-Event”. W: Bracha L. Ettinger, The Matrixial Borderspace, red. Brian Massumi. Minneapolis–London: University of Minnesota Press, 2006, 173–198.
Ettinger, Bracha L. “Woman-Other-Thing: A Matrixial Touch”. W: Matrix – Borderlines. Oxford: Museum of Modern Art, 1993, 11–18.
Kisiel, Anna. “Aesth/ethical Bodies: Bracha Ettinger’s Eurydices and the Encounter with the Other’s History”. W: The Body in History, Culture, and the Arts, red. Justyna Jajszczok, Aleksandra Musiał. New York–London: Routledge, 2019, 149–160.
Kisiel, Anna. “Nie do powiedzenia. O głosie u Lacana, Ettinger i Woodman”. Er(r)go. Teoria – Literatura – Kultura, nr 33, 2/2016, 81–91.
Kisiel, Anna. “Uraz – bliskość – nie-pamięć. Psychoanalityczny dyskurs traumy od Freuda do Ettinger”. Narracje o Zagładzie, nr 2, 2016, 115–132.
Kisiel, Anna. “Touching Trauma: On the Artistic Gesture of Bracha L. Ettinger”. Narracje o Zagładzie, nr 4, 2018, 138–162.
Lévinas, Emmanuel. Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, przeł. Małgorzata Kowalska, przekład przejrzał Jacek Migasiński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Lévinas, Emmanuel. Ethics and Infinity. Conversations with Philippe Nemo, przeł. Richard A. Cohen. Pittsburgh: Duquesne University Press, 1995.
Lévinas, Emmanuel. Inaczej niż być lub ponad istotą, przeł. Piotr Mrówczyński. Warszawa: Fundacja Aletheia, 2000.
Massumi, Brian, “Afterword. Painting: The Voice of the Grain”. W: Bracha L. Ettinger, The Matrixial Borderspace, red. Brian Massumi, Minneapolis–London: University of Minnesota Press, 2006, 201–213.
Pollock, Griselda. “Introduction. Femininity: Aporia or Sexual Difference?”. W: Bracha L. Ettinger, The Matrixial Borderspace, red. Brian Massumi, Minneapolis–London: University of Minnesota Press, 2006, 1–38.
Pollock, Griselda. “Introduction: Trauma and Artworking”. W: After-affects / After-images. Trauma and Aesthetic Transformation in the Virtual Feminist Museum. Manchester–New York: Manchester University Press, 2013, 1–33.
Sontag, Susan. “W platońskiej jaskini”. W: O fotografii, przeł. Sławomir Magala. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986, 7–28.
Szczepan, Aleksandra. “Krajobrazy postpamięci”. Teksty Drugie, nr 1, 2014, 103–126.
Zelizer, Barbie. Remembering to Forget. Holocaust Memory through the Camera’s Eye. Chicago–London: University of Chicago Press, 1998.
Zelizer, Barbie. “Introduction: On Visualizing the Holocaust”. W: Visual Culture and the Holocaust, red. Barbie Zelizer. London: Athlone Press, 2001, 1–10.
Uniwersytet Śląski w Katowicach. Wydział Filologiczny Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
