Historia znaczenia słowa "obcy" w polszczyźnie
Abstrakt
Artykuł śledzi historię słowa obcy w języku polskim. Słowo to początkowo oznaczało „wspólny, społeczny” lecz z czasem diametralnie zmieniło znaczenie. W innych językach słowiańskich słowa oparte na starosłowiańskim *obьtjъ nie uległy podobnym zmianom i zachowują pierwotne znaczenie: czeski obec „społeczność”, rosyjskie obščestvo „społeczność, społeczeństwo” czy obščenije „kontakt”. Artykuł pokazuje, jak w historii polszczyzny słowo cudzy zawężyło swoje znaczenie i zaczęło odnosić się głównie do przedmiotów, natomiast obcy zaczęło być używane w odniesieniu do ludzi, zwyczajów, języków, itp. Pojawienie się pod koniec osiemnastego wieku słowa wspólny o dawnym znaczeniu słowa obcy spowodowało, że obcy przestało być używane w tym sensie. Artykuł postuluje, że zmiana znaczenia słowa obcy była konsekwencją zwiększonej roli jaką w polskim społeczeństwie zaczęła odrywać szlachta. Szlachecki etos sobiepaństwa doprowadził do tego, że postrzegano to co było „obce”, tj. wspólne, jako coś, co nie należało do szlachty, a więc obce.
Słowa kluczowe
językoznawstwo historyczne; językoznawstwo korpusowe; zmiany znaczenia; etymologia
Bibliografia
Electronic Sources
KORBA: Elektroniczny korpus tekstów polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.). (2023). https://korba.edu.pl
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego – NKJP. (2023). https://nkjp.pl
Sarmatyzm. (2024, 20 May). Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Sarmatism Dictionaries
Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Wydawnictwo Literackie.
Brückner, A. (1970). Słownik etymologiczny języka polskiego. Wiedza Powszechna.
Urbańczyk, S. (Ed.). (1977–1981). Słownik staropolski. Tom VIII: Rozpróchnieć–Szyszki. Ossolineum.
Literature
Grzegorczykowa, R. (2008). From community to alienness. The semantic development of the Polish adjective obcy “alien; foreign”. Etnolingwistyka, 20, 39–50.
Inhatowicz, I., Mączak, A., Zientara, B., & Żarnowski, J. (1988). Społeczeństwo polskie od X do XX wieku. Książka i Wiedza.
Klemensiewicz, Z. (1961). Historia języka polskiego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Markus, H. R., & Kitayama, S. (1994). The cultural construction of self and emotion: Implications for social behavior. In S. Kitayama & H. R. Markus (Eds.), Emotion and culture: Empirical studies of mutual influence (pp. 89–130). American Psychological Association.
Topolińska, Z. (2014). Co łączy obcego z obecnym?. Linguistica Copernicana, 11, 29–34.
Zajączkowski, A. (1993). Szlachta Polska. Semper.
University of Washington, Seattle USA Stany Zjednoczone
https://orcid.org/0000-0001-9401-2421
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
