Współczesne zmiany rekcji czasowników jako przejaw stałej tendencji w dziejach polszczyzny (na przykładzie dopełniacza i biernika)
Abstrakt
Contemporary changes in the case government of the verbs as a manifestation of the continual tendency in the history of Polish language (based on the example of genitive and accusative)
The article takes up the subject of the contemporary variations in the case government of certain Polish verbs which result from the replacement of objects in the genitive with objects in the accusative. Contemporarily, this phenomenon is treated as a deviation from the accepted norm, despite it being observed not only in the spoken language, but also in written texts and in different kinds of mass media (press, TV, the Internet). Nevertheless, language normativists do not allow the variance (acc. // gen.) of the object. As it has been corroborated with the use of historical linguistic analysis,the discussed phenomenon is not new in the Polish language, but stems from a constant tendency to optimize the syntax, which in this case results in the unification of the direct object in the form of the accusative. This process, taking place since the 16th century, has led to the change of the case government (from genitive to accusative) of hundreds of Polish verbs. This process was being restrained in the 20th century by quite vigorous normative actions. The continuous conflict between superior directives and the natural tendencies of language causes, on the one hand, considerable problems for native speakers and, on the other, leads to an even bigger discrepancy between written norm and common usage.
Key words: tendencies in language, history of Polish language, object in accusative and genitive, normativity
Bibliografia
Źródła
Internetowa Poradnia Językowa Uniwersytetu Śląskiego: www.poradniajezykowa.us.edu.pl.
Narodowy Korpus Języka Polskiego: http://nkjp.pl.
„Polityka. Niezbędnik Inteligenta” 2014, nr 4.
Poradnia Językowa Wydawnictwa Naukowego PWN [online: http://sjp.pwn.pl/poradnia].
Recenzja książki Daniela Hellera-Roazena: Echolalie. O zapominaniu języka. Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria – newsletter: http://ebookpoint.pl/ksiazki/
Szczygieł M., red.: Antologia polskiego reportażu. T. 2. Wołowiec 2014.
Witkowski M.: Kocham Was wszystkich [felieton]. „Polityka” 2014, nr 18, s. 105.
Literatura
Bajerowa I., 1964: Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków.
Bajerowa I., 1969: Strukturalna interpretacja historii języka. „Język Polski” XLIX, z. 2, s. 81–103.
Bajerowa I., 1998: Dwa spojrzenia na ewolucję języka ogólnopolskiego. „Prace Filologiczne” XLIII, s. 45–51.
Bajerowa I., 2000a: Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. T. 3: Składnia. Synteza. Katowice.
Bajerowa I., 2000b: Tendencja do normalizacji jako główny czynnik rozwojowy polskiego języka ogólnego. W: Rymut K., Rzepka W.R., red.: Studia historycznojęzykowe. T. 3: Rozwój polskiego systemu językowego. Kraków, s. 9–14.
Bajerowa I., 2003: Zarys historii języka polskiego 1939–2000. Warszawa.
Buttler D., 1976: Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny. Warszawa.
Buttler D., 1981: Innowacje składniowe powojennego trzydziestopięciolecia. W: Kurkowska D., red.: Współczesna polszczyzna. Warszawa, s. 11–130.
Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H., 1986: Kultura języka polskiego. T. 1: Zagadnienia poprawności gramatycznej. Warszawa.
Doroszewski W., 1964: O kulturę słowa. Poradnik językowy. Warszawa.
Doroszewski W., 1968: O kulturę słowa. Poradnik językowy. T. 2. Warszawa.
Gajda S., 1999: Współczesna polska rzeczywistość i jej badanie. W: Miodek J., red., Zaśko-Zielińska M., Borkowski I., współprac.: Mowa rozświetlona myślą. Świadomość normatywno-stylistyczna współczesnych Polaków. Wrocław, s. 8–15.
Heinz A., 1965: System przypadkowy języka polskiego. Kraków.
Jadacka H., 2005: Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia. Warszawa.
Kajtoch K., 2006: Kłopoty z upatrywać. „Język Polski” LXXXVI, z. 1, s. 47–52.
Kempf Z., 1970: Rozwój i zanik polskiego partitiwu. „Język Polski” L, z. 3, s. 181–194.
Kempf Z., 1978: Od przypadka do przyimka. W: Tegoż: Próba teorii przypadków. Cz. 1. Opole, s. 106–132.
Klemensiewicz Z., 1969: Główne tendencje rozwojowe składni polskiej. W: Tegoż: Ze studiów nad językiem i stylem. Warszawa.
Klemensiewicz Z., 1985: Historia języka polskiego. Warszawa.
Kryński A., 1920: Jak nie należy mówić i pisać po polsku. Warszawa.
Kryński A., 1931: Jak nie należy mówić i pisać po polsku. Cz. 2. Warszawa.
Małecki A., 1863: Gramatyka języka polskiego. Lwów.
Markowski A., red., 2002: Nowy słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa.
Muczkowski J., 1825: Gramatyka języka polskiego. Poznań.
Piotrowicz A., Witaszek-Samborska M., 2009: Norma wzorcowa a uzus polonistów. W: Piotrowicz A., Skibski K., Szczyszek M., red.: Kształtowanie się wzorów i wzorców językowych. Poznań, s. 87–94.
Pisarkowa K., 1984: Historia składni języka polskiego. Wrocław.
Rzepka W.R., 1973: Zmiany formy dopełnienia a rozwój gen.-acc. pl. męskich form osobowych w języku polskim. „Studia Polonistyczne” I, Poznań, s. 103–124.
Siuciak M., 2011: Wpływ oddziaływań kodyfikacyjnych na przebieg procesów językowych. W: Borawski S., Hawrysz M., red.: Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze 2010, Zielona Góra, s. 147–164.
Skibski K., Szczyszek M., 2009: Ponowoczesna dynamika zmian w normie językowej. „Język Polski” LXXXIX, z. 4–5, s. 285–293.
Szober S., 1923: Gramatyka języka polskiego. Lwów.
Szober S., 1937: Na straży języka. Szkice z zakresu poprawności i kultury języka polskiego. Warszawa.
Walczak B., 2011: Ewolucja języka a kodyfikacja normy. „Język Polski” XCI, z. 2–3, s. 103–109.
Zbróg P., 2011: Norma językowa a skodyfikowana norma językowa – propozycja obiektywizacji opisu. „Język Polski” XCI, z. 2–3, s. 109–117.
Żelazko K., 1975: Czasowniki przechodnie o składni wielorakiej. Wrocław.
Uniwersytet Śląski Polska
Magdalena Pastuchowa, dr hab. prof. UŚ, kierownik Zakładu Leksykologii i Semantyki w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego. Zainteresowania badawcze: semantyka leksykalna, słowotwórstwo diachroniczne i synchroniczne, historia języka, glottodydaktyka. Najważniejsze publikacje: Zmiany semantyczne i strukturalne czasowników odrzeczownikowych w polszczyźnie (Katowice 2000), Słowotwórstwo czasowników staropolskich. Stan i tendencje rozwojowe (współautorstwo; Kraków 2005), Ukryte dziedzictwo. Ślady dawnej leksyki w słownictwie współczesnej polszczyzny (Katowice 2008), Leksykalizacja jako zjawisko wieloprzyczynowe (w: „Иccлeдовaния по cлaвянcким языкaм”, Seul 2005, nr 10).
Uniwersytet Śląski Polska
Mirosława Siuciak, dr hab., kierownik Zakładu Historii Języka Polskiego w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego. Zainteresowania naukowe: historia języka polskiego, genologia lingwistyczna, stylistyka, gramatyka, polszczyzna śląska. Autorka monografii Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim (Katowice 2008), Język śląskich utworów scenicznych z lat 1864–1922 (Katowice 1998). Współautorka monografii Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia (Katowice 2002).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
