On the Symbiotic and Orwellian Changes of Meaning Remarks on the Theory of Research on Historical Semantic Changes
Abstrakt
O tzw. symbiotycznych i orwellowskich zmianach znaczeniowych (Z teorii badań nad historyczną zmiennością wyrazów)
Autorka rozważa zagadnienie zmian znaczeniowych wyrazów – klasyczny problem historycznejsemantyki leksykalnej – z punku widzenia językoznawstwa postrukturalistycznego. W tym celu przedstawia zarys koncepcji Geoffreya Hughesa, w świetle której powstawanie i modyfikacja znaczeń wyrazów następuje w wyniku działania czynników zewnętrznych, w tym zwłaszcza czynnika społecznego: wielkich procesów cywilizacyjnych (wynalazek druku, rozwój kapitalizmu) i kulturowych (reformacjai kontrreformacja, rewolucja francuska i rosyjska, rozwój ideologii komunistycznej, narodziny faszyzmu). Artykuł omawia także typologię zmian semantycznych Hughesa: 1) zmiany „symbiotyczne”; 2) zmiany „zapośredniczone”, 3) zmiany orwellowskie – ilustrując poszczególne typy zmian przykładami z języka polskiego.
Słowa klucze: znaczenie w języku naturalnym, leksykologia, semantyka, historyczne zmiany znaczeniowe
Bibliografia
Bajerowa I., 1980: Wpływ techniki na ewolucję języka polskiego. Kraków.
Bajerowa I., 1985: Problematyka tzw. ubóstwa współczesnej polszczyzny. In: Nowomowa. Materiały z sesji naukowej poświęconej problemom współczesnego języka polskiego odbytej na Uniwersytecie Jagiellońskim w dniach 16 i 17 stycznia 1981. London, p. 79–89.
Baron D., 1986: Grammar and Gender. New Haven and London.
Bencze L., 1992: „Springes to Cacth Woodcocks” (Hamlet i. Iii): Euphemism as the Principle Governing Semantic Changes in Current Hungarian Political Language. In: Diachrony within Synchrony: Language History and Cognition. Kellermann G., Morrisey M.D. (eds.). Part 5: Cognitive Aspects of Diachronic Lexical Semantics. Frankfurt am Main.
Buttler D., 1978: Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Warszawa.
Desmet P., Rooryck J., Swiggers P., 1990: What Are Words Worth? Language and Ideology in French Dictionaries of the Revolutionary Period. In: Joseph J.E., Taylor T.J. (eds.): Ideologies of Language. London–New York, p. 162–188.
Doroszewski W. (ed.), 1963: Słownik języka polskiego. Vol. 4. Warszawa.
Głowiński M., 1990: Nowomowa po polsku. Warszawa.
Grybosiowa A., 1995: Leksem święty we współczesnej polszczyźnie. In: Mrózek R. (ed.): Kultura – Język – Edukacja. Katowice, p. 149–153.
Grzegorczykowa R., 1992: Kognitywne ujęcie znaczenia a problem realizmu filozoficznego. In: „Język a Kultura”, vol. 8: Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej. Nowakowska-Kempna I. (ed.). Wrocław, p. 37–56.
Hodge B., Fowler R., Kress R.G., Trew T. (eds.), 1979: Language and Control. London.
Hughes G., 1988: Words in Time. Oxford.
Hughes G., 1992: Social Factors in the Formulation of a Typology of Semantic Change. In: Diachrony within Synchrony: Language History and Cognition. Kellermann G., Morrisey M.D. (eds.). Part 2: Language Change from Cognitive Points of View. Frankfurt am Main, p. 107–124.
Jurasz A., 1994: Lingwistyka feministyczna w RFN. In: „Język a Kultura”, vol. 9: Anusiewicz J., Handke K. (eds.). Wrocław, p. 201–209.
Kardela H., 1998: Gramatyka kognitywna jako globalna teoria języka. In: „Język a Kultura”, vol. 8: Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej. Nowakowska-Kempna I. (ed.). Wrocław, p. 9–22.
Klemperer V., 1983: LTI. Notatnik filologa. Kraków.
Linde S.B., 1951: Słownik języka polskiego. Vol. 5, Warszawa.
Mayenowa M.R. (ed.), 1995: Słownik polszczyzny XVI wieku. Vol. 23, Warszawa.
Miłosz C., 1995: Życie na wyspach. In: Gumkowski M. (ed.): Literatura i demokracja. Bezpieczne i niebezpieczne związki. Warszawa.
Nowomowa. Materiały z sesji naukowej poświęconej problemom współczesnego języka polskiego odbytej na Uniwersytecie Jagiellońskim w dniach 16 i 17 stycznia 1981. London 1985.
Przybylska R., 1992: O współczesnych nazwach firm. In: „Język Polski” LXXII, p. 138–150.
Puzynina J., 1985: O pojęciu „manipulacji” oraz sensie wyrażenia „manipulacja językowa”. In: Materiały z sesji naukowej poświęconej problemom współczesnego języka polskiego odbytej na Uniwersytecie Jagiellońskim w dniach 16 i 17 stycznia 1981. London, p. 48–63.
Puzynina J., 1992: Język wartości. Warszawa.
Urbańczyk S. (ed.), 1981: Słownik staropolski. Vol. 7, Warszawa.
Wierzbicka A., 1988: The Semantics of Grammar. Amsterdam.
Uniwersytet Śląski Polska
Ewa Sławkowa, prof. dr hab. w Zakładzie Historii Języka Polskiego w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego. Zainteresowania naukowe: stylistyka, translatologia, komunikacja międzykulturowa, etnopragmatyka. Najważniejsze publikacje: Być stela. Z zagadnień edukacji regionalnej na Śląsku Cieszyńskim (Katowice 2003), Współczesne przekłady utworów Adama Mickiewicza na język francuski. Studia o przekładzie (współautorstwo; Katowice 2003), Tekst literacki w kręgu językoznawstwa (Katowice 2012).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
