Dawne nazwy astrologii i astrologów
Abstrakt
The ancient names of the astrology and the astrologers
The article is trying to analyse in a semantic way the former names of astrology and the star gazers. The material gathered from all available wells of information; lexicographical sources containing the texts from the fourteen century to the eighteen one. It is manifested in a way that the astrological vocabulary of the old Polish differed from the contemporary lexicology. The changes which occurred on this level of language had an additional „character of quantity” – from the ample collection of 18 units were left barely 2 lexems – astrologia and astrolog. Beside the point there was another character – “the quality character” (the semantic one). At the beginning “the investigated terrain” was affiliated with the category of ASTRONOMY. That is why a lot of names of astrology and the “star watchers” swerved back and forth for long at the stitch of two lexical fields similar semantically. Overall changes which took place in the investigated word-group are reflections of moving trends in societal and cultural spheres of the years gone by.
Key words: the changes in meanings, the history of Polish language, nomination, semantics
Bibliografia
Źródła
Chmielowski B.: Nowe Ateny albo Akademia wszelkiej scjencji pełna. Lipscy M i J.J., wyb. Kraków 1966.
Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią. W: Chrestomatia staropolska. Teksty do 1543. Wydra W., Rzepka W.R., wyb. i oprac.; Kuraszkiewicz W., red. nauk. Wrocław 1984.
Krasicki I.: Zbiór potrzebnych wiadomości. T. 1. Warszawa 1979.
Podwórzecki J.: Wróżki. Kraków 1589 [online: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=308575&from=&dirids=1&ver_id=&lp=14&QI=73865CFBDFE714C6A4F61A1341304BFD-71/; data dostępu: 15.03.2014].
Słowniki
SL – Linde S.B.: Słownik języka polskiego. T. 1–6. Warszawa 1807–1814.
SStp – Słownik staropolski. Urbańczyk S., red. T. 1–11. Warszawa–Wrocław–Kraków 1953–2002.
SWil – Zdanowicz A. i inni: Słownik języka polskiego. T. 1–2. Wilno 1861.
SXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku. Mayenowa M.R. i inni, red. Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–2013.
SXVII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku. Gruszczyński W., red. [online: http://sxvii.pl; data dostępu: 23.03.2014].
Literatura
Battistini M., 2004: Astrologia, magia, alchemia. Mokra E., tłum. Warszawa.
Bugaj R., 1976: Nauki tajemne w Polsce w dobie odrodzenia. Wrocław.
Buttler D., 1978: Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Warszawa.
Czarnecki T., 1999: Najstarsze polskie słownictwo religijne o rodowodzie niemieckim. W: Kreja B., red.: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego. Gdańsk, s. 13–27.
Fonster D., 1990: Świat symboliki chrześcijańskiej. Zakrzewska W., Pachciarek P., tłum. i oprac. Warszawa.
Gloger Z., 1958: Encyklopedia staropolska. T. 1. Warszawa.
Grucza F., 1983: Zagadnienia metalingwistyki. Lingwistyka – jej przedmiot. Lingwistyka stosowana. Warszawa.
Hall M.P., 1971: The Philosophy of Astrology. Los Angeles.
Hoinsnard P., 1939: Święty Tomasz i astrologia. Kostka S., tłum. Warszawa.
Karpluk M., 1999: O staropolskiej terminologii chrześcijańskiej (inspiracje czeskie). W: Kreja B., red.: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego. Gdańsk, s. 29–33.
Klemensiewicz Z., 1981: Historia języka polskiego. Warszawa.
Kleparski G., 1999: Kierunki typologiczne w badaniach nad zmianą znaczeniową wyrazów. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LV, s. 79–92.
Kleszczowa K., 2006: Dobrodziejstwo chaosu znaków językowych. W: Heck D., Bakuła K., red.: Efekt motyla. Wrocław, s. 47–53.
Kowalewska D., 2009: Magia i astrologia w literaturze polskiego oświecenia. Toruń.
Krótki Z., 2011: Pycha a mądrość. Polskie leksemy z rdzeniem -mądr-: mędr-, „Kwartalnik Językoznawczy” nr 3, s. 2–10 [online: http://www.kwartjez.amu.edu.pl/; data dostępu: 12.11.2014].
Moszyński L., 1999: Początki słowiańskiego słownictwa religijnego. W: Kreja B., red.: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego. Gdańsk, s. 7–12.
Rejter A., 2006: Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności. Katowice.
Rekus H., 2007: Astrologia Genesis. Białystok.
Religa L., 2008: O dziwnych i zabawnych tendencjach w terminologii astronomicznej. W: Fordoński K., Łukasik M., red.: Piękno języka specjalistycznego a percepcja języka literackiego. Warszawa, s. 25–30.
Walczak B., 1995: Zarys dziejów języka polskiego. Wrocław.
Waniakowa J., 2001: Jana Śniadeckiego próba stworzenia polskiej terminologii astronomicznej. W: Cygal-Krupowa Z., red.: Studia językoznawcze. Dar przyjaciół i uczniów dla Zofii Kurzowej. Kraków, s. 385–396.
Waniakowa J., 2003a: Geneza polskiej naukowej terminologii astronomicznej. „Polonica” XXII–XXIII, s. 313–328.
Waniakowa J., 2003b: Polska naukowa terminologia astronomiczna. Kraków.
Waniakowa J., 2003c: Wybrane najstarsze polskie słownictwo astronomiczne. „Język Polski” LXXXIII, z. 2, s. 102–111.
Waniakowa J., 2004: Słownictwo astronomiczne we współczesnej polszczyźnie ogólnej. „Język Polski” LXXXIV, z. 1, s. 10–15.
Webster Ch., 1992: Od Paracelsusa do Newtona. Magia i powstanie nowożytnej nauki. Kopcińska K., Zapałowski A., tłum. Warszawa.
Włodarczyk J., 2008: Astrologia. Historia. Mity. Tajemnice. Warszawa.
Woziński A., 2011: W świetle gwiazd. Sztuka i astrologia w Gdańsku w latach 1450–1550. Gdańsk.
Wronski S.A., 2005: Astrologia klasyczna. Wprowadzenie do astrologii. Chrzanowska A.A., tłum. Warszawa.
Zambelli P., 1994: Mit hermetyzmu i aktualna debata historiograficzna. Bravo P., tłum. Warszawa.
Zuzanna Krótki, dr, nauczyciel języka polskiego w szkole podstawowej, absolwentka studiów doktoranckich Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Zainteresowania naukowe: historia języka polskiego, leksykografia, semantyka historyczna, etymologia oraz dydaktyka języka polskiego. Najważniejsze publikacje: Polskie leksemy o rdzeniu piecz-/piek- pochodne od piec się („Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2015, z. 2), Przepowiednia w historii języka polskiego („Etnolingwistyka” 2015, T. 27), Żywot człowieka cnotliwego, czyli wizerunek siedmiu cnót głównych w polskiej leksyce oraz na jednej z kolumn kościoła Trójcy Św. w Strzelnie (w: Obraz świętości – świętość w obrazie. Red. I. Lis-Wielgorz, W. Jóźwiak, P. Dziadul. Poznań 2014).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
