Mixed-Gender Groups and the Problem of Genesis of the Masculine Personal Gender
Abstrakt
Mixed-Gender Groups and the Problem of Genesis of the Masculine Personal Gender
The author discusses the topic of genesis of the masculine personal gender, which has been touched upon numerous times in Polish linguistic literature, but the concepts presented have not always been sufficiently cogent. She suggests that we take a closer look at the ways the problem of gender agreement in multiple-gender groups is solved. The historical material allows us to point to the following methods:
1. in strings a verb in the singular was employed, with only the first element of the group being obliged to reach gender concord (for example, aże ciało w nim puchnęło i ręce, i około serca. ŻywAm 65),
2. in attributive elements, the attribute related to all elements, including the ones not specified on the surface (for instance, kolżdy brat i siostra mają się modlić za duszę jego. Reg XIX 14),
3. nominal or pronominal generalisation, accompanied by enumeration (e.g. A to jest podobieństwo utrapienia: uciski, nędze, śmierć i potym zmartwychwstanie i żywot wieczny. GrzegŚm 37),
4. a verb was elided (when an existential predicate was involved) (as, for example, in Wskazał jemu płomień, gdzie światłość i ciemność, smętek i płacz, i ciężkie wzdychanie. XV ex. Zab. 356),
5. employing a prepositional phrase + the instrumental case – then the predicate was in the singular (Jako się Stachna i s mężem zaprzała swego pana. Roty 120).
Additionally, the research confirmed that in the oldest language relics, if the subject was “multigendered,” the masculine gender was highlighted, something that had a strong systemic motivation. The aforementioned thesis can be confirmed at levels others than the inflectional one, for instance in word formation (cf. e.g. morphological means of moulding female names on the basis of male ones by employing derivative formants like -ka, -ica, -ina and others). It is significant, however, that derivatives stemming from masculine names embraced semantically both the male sex and the female sex (e.g. mistrzowski < mistrz, proroczy < prorok). This testifies to the fact that it was possible for the
masculine form to refer to the female designation. The difference of sexes was also pertinent to the animal world; here also a masculine element constituted the centre of a derivational nest, although in these cases it was not always of importance. Oftentimes in such situations lexemic resources were employed (e.g. pies / suka).
It is interesting that up to the point when the masculine personal gender developed for masculine animal nouns, there were appearing both types of forms (e.g. ptaszki // ptaszkowie, węże // wężowie). The author, then, questions the thesis of the accusative origin of nominative endings in the plural by proposing that we consider the influence of mixed-gender groups on the development of the masculine personal gender. The analysis of endings for various genders clearly shows that the feminine gender is most expansive.
Key words: historical inflection, masculine personal gender, mixed-gender groups
Bibliografia
Grappin, H., 1956: Histoire de la flexion du nom en polonais. Wrocław.
Grzegorczykowa, R., Laskowski, R., Wróbel, H., eds., 1984: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa, p. 154.
Kucała, M., 1978: Rodzaj gramatyczny w historii polszczyzny. Wrocław, pp. 47, 111‒125.
Kuraszkiewicz, W., 1961: Uwagi o gen.-acc. pl. męskich form osobowych w XVI wieku. In: ,,Język polski’’ XLI, pp. 288‒295.
Kuryłowicz, W., 1934: W sprawie genezy rodzaju gramatycznego, Sprawozdanie Polskiej Akademii Umiejętności, fasc. 10, pp. 5‒8. Reprinted in: 1960: Esquisses linguistiques. Wrocław‒Kraków, pp. 151‒154.
Kuryłowicz, W., 1947: Męski acc.-gen. i nom.-acc. w języku polskim, Sprawozdanie Polskiej Akademii Umiejętności, pp. 12‒16. Reprinted in: 1960: Esquisses linguistiques. Wrocław‒Kraków, pp. 155‒159.
Rzepka, W. R., 1985: Demorfologizacja rodzaju w liczbie mnogiej rzeczowników w polszczyźnie XVI–XVII wieku. Poznań.
Satkiewicz, H., 1981: Innowacje słowotwórcze w powojennym trzydziestoleciu. In: Współczesna polszczyzna. Warszawa, pp. 130‒155.
University of Silesia, Katowice
Krystyna Kleszczowa, prof. zw. dr hab., pracuje w Zakładzie Leksykologii i Semantyki w Instytucie Języka Polskiego im. Ireny Bajerowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Jest członkiem kilku komitetów naukowych: od roku 1995 zasiada w Komisji Słowotwórstwa przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, od 2007 roku jest członkinią Komitetu Językoznawstwa PAN oraz Komisji Teorii Języka przy PAN, od 2014 wchodzi w skład Rady Naukowej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie. W latach 2014–2017 pełniła funkcję przewodniczącej Polskiego Towarzystwa Językoznawczego. Zajmuje się słowotwórstwem, leksykologią, historią języka polskiego, zwłaszcza historią słowotwórstwa oraz słownictwa, szczególną uwagę zwracając na mechanizmy zmian znaczeń i funkcji. Jej dorobek naukowy obejmuje prawie 200 pozycji, m.in. książki U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki (Katowice 2015); Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja (Katowice 2003); Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki (Katowice 1998); Verba dicendi w historii języka polskiego. Zmiany znaczeń (Katowice 1989).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
