Artykuł przedstawia wybrane wyniki badań przeprowadzonych w okresie od listopada 2016 do stycznia 2017 roku wśród radnych i prezydentów miast wchodzących w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Celem badań była identyfikacja potrzeb i deficytów wiedzy jednostek samorządu terytorialnego w zakresie ich funkcjonowania w górnośląskim obszarze metropolitalnym, a także zadań, jakie może realizować Obserwatorium Procesów Miejskich i Metropolitalnych – jednostka powołana na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Bezpośrednim impulsem do badań stały się (obecnie realizowane) plany utworzenia „Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii” (Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii). W artykule dokonano również przeglądu rozważań teoretycznych dotyczących obszaru metropolitalnego, odnosząc się do specyfiki omawianej metropolii.

Powstanie 1 lipca 2017 roku pierwszego w Polsce związku metropolitalnego w aglomeracji śląskiej otwiera nowe możliwości rozwoju dla regionu śląskiego. W ten sposób usunięto dwie główne przeszkody dla zrównoważonego rozwoju tego obszaru metropolitalnego: brak „prawa metropolitalnego” oraz niedobór dodatkowych źródeł finansowania jego działalności. Śląski związek metropolitalny posiada oba te elementy, ale czy to wystarczy do sprawnego i zintegrowanego zarządzania związkiem metropolitalnym, złożonym z 41 niejednolitych jednostek terytorialnych? Zgodnie z założeniem autora, sukces projektu utworzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii zależeć będzie przede wszystkim od czynników pozaformalnych i pozafinansowych, związanych z poziomem kapitału społecznego lokalnych decydentów politycznych, stopniem zaufania i konsensualności w ich relacjach. Aby przeanalizować te czynniki, autorka odwołuje się do wyników badań jakościowych i ilościowych, identyfikujących dotychczasowe struktury i projekty współpracy miejskiej, a także przedstawiających opinie radnych miejskich i burmistrzów na temat oceny, priorytetów i perspektyw ich współpracy.

Artykuł przedstawia wyzwania związane z rozwojem Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej w kontekście genezy systemu osadniczego i potencjału tego zespołu miejskiego. Wskazuje na działania związane z procesem zarządzania wynikającym z Ustawy o związku metropolitalnym województwa śląskiego. Podkreśla również wymogi, które muszą zostać spełnione, aby badane miasta stały się metropoliami w ujęciu globalnym.

Artykuł opisuje zjawisko codziennych dojazdów do pracy na obszarze Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Skalę tego zjawiska najlepiej obrazuje fakt, że każdego dnia kilkaset tysięcy osób przekracza granice swojego miejsca zamieszkania, aby dotrzeć do miejsca pracy. Zjawisko zostało opisane na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego z lat 2006 i 2011 — dzięki temu możliwe było ukazanie dynamiki zmian zachodzących w układzie poszczególnych gmin. W tekście wymieniono gminy metropolii, w których odnotowuje się dodatni i ujemny dzienny bilans dojazdów. Gminami z wyraźną przewagą osób przyjeżdżających nad wyjeżdżającymi są Katowice i Gliwice, które coraz wyraźniej przybierają charakter ponadlokalnych rynków pracy.
Analiza natężenia przepływów ludności w obrębie Metropolii wskazuje na bardzo silne powiązania pomiędzy poszczególnymi gminami pod względem dojazdów, z wyraźną dominacją Katowic, do których w 2011 roku codziennie przyjeżdżało do pracy ponad 122 tysiące osób — głównie mieszkańców innych gmin województwa śląskiego. Inne miasta, które codziennie przyciągają szczególnie dużą liczbę dojeżdżających, to Gliwice (28 000), Dąbrowa Górnicza (17 000), Sosnowiec (15 000) i Tychy (15 000). Biorąc pod uwagę intensywność codziennych dojazdów mieszkańców Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, można bez wątpienia stwierdzić przestrzenną spójność tego obszaru jako rynku pracy o charakterze subregionalnym. Analiza zjawiska intensywności codziennych dojazdów ma wymiar praktyczny i może być wykorzystywana przy planowaniu rozbudowy lub modernizacji sieci systemu transportowego pomiędzy gminami o najwyższej intensywności dojazdów.

Artykuł stanowi próbę oszacowania zasobów demograficznych „Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii”. W tworzących ją społecznościach można zaobserwować pewne uniwersalne procesy demograficzne, takie jak starzenie się społeczeństwa, odpływ ludności, jednak ich dynamika oraz szczegółowe parametry ruchu naturalnego i migracji wskazują na duże zróżnicowanie potencjału demograficznego metropolii. Autor porównuje i analizuje wybrane wskaźniki potencjału demograficznego, takie jak: liczba ludności ogółem, gęstość zaludnienia, struktura ludności według płci i wieku, a także podstawowe dane ruchu naturalnego i migracji dla 41 gmin Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej.

Głównym celem artykułu jest ocena trendów w lokalnym i regionalnym rozwoju społeczno-gospodarczym w poprzemysłowym regionie metropolitalnym przechodzącym zasadniczą zmianę trajektorii rozwoju. Obszar badań obejmuje region miejski Katowic — drugi co do wielkości region metropolitalny w Polsce po Warszawie. Region miejski Katowic jest jednym z dwóch głównych obszarów problemowych Polski, charakteryzujących się problemami środowiskowymi, społecznymi i ekonomicznymi o znaczeniu krajowym. Silnie uprzemysłowiony region doświadczył znaczącej transformacji społecznej i gospodarczej po tym, jak Polska stała się państwem demokratycznym w 1989 roku. Pozytywne procesy rozwoju społeczno-gospodarczego zachodzą selektywnie w całym omawianym regionie miejskim, a duże zróżnicowanie trajektorii lokalnego rozwoju społeczno-gospodarczego stanowi istotne wyzwanie dla całego regionu metropolitalnego. Autorzy twierdzą, że okres zasadniczej zmiany trajektorii społeczno-gospodarczej w rozdrobnionym systemie zarządzania i w ramach skrajnie neoliberalnego modelu rozwoju (jak w przypadku aglomeracji katowickiej po 1989 roku) doprowadzi do polaryzacji i narastających nierówności w regionie.

Artykuł ma na celu analizę kwestii znaczenia kategorii „Dolny Śląsk” w procesie kształtowania tożsamości zbiorowej (i jej wymiaru przestrzennego) miasta i mieszkańców Wrocławia. Postawienie takiego pytania ma dwojakie uzasadnienie. Po pierwsze, pojawiają się nowe wyzwania, z którymi muszą zmierzyć się osady miejskie, zmagające się z kurczeniem się zasobów zewnętrznych i rosnącą koniecznością korzystania z zasobów wewnętrznych oraz budowania odporności na kryzysy. Po drugie, Wrocław jest przykładem miasta, które zmaga się obecnie z kryzysem swojej tożsamości jako miejsca spotkań i poszukuje nowej identyfikacji. Tło prezentacji najnowszych wyników badań empirycznych ma charakter historyczny — stanowi je opis powojennych wysiłków politycznych zmierzających do budowania tożsamości zbiorowej i integracji luźnego zbioru ludzi, którzy osiedlili się w zupełnie obcym regionie ziem odzyskanych. Artykuł kończą rozważania na temat użyteczności dolnośląskiego aspektu tożsamości dla mieszkańców i dla miasta – potencjalnej metropolii – Wrocławia.

Celem artykułu jest zbadanie zjawiska designu semantycznego (I. Kozina, Z. Oslislo‑Piekarska) i omówienie jego roli w kształtowaniu współczesnej tożsamości Ślązaków. Autorka bada, dlaczego niektóre projekty, a mianowicie gadżety, są podatne na komodyfikację, a tym samym mogą angażować się w mechanizmy podobne do samokolonizacji (A. Kiossev). Odwołuje się do koncepcji „nowych Ślązaków” (Z. Oslislo‑Piekarska), aby wskazać na rolę lokalnych liderów kultury i projektantów w tych procesach. Podsumowując, autorka wskazuje na warunki, w których design semantyczny ma szansę skutecznie działać, wspierając modernizację i zmianę społeczną.

W dynamicznie zmieniającym się otoczeniu, wywołanym globalizacją, nieustannie poszukujemy odpowiednich ścieżek i strategii dla miast i regionów, zgodnie z afirmacją terytorializacji czynników wzrostu. W rezultacie obserwujemy wzrost liczby koncepcji rozwoju, które dążą do określenia warunków odporności miast, skutkującej zrównoważonym rozwojem pomimo niestabilnego otoczenia. Autor umieszcza swoje refleksje w kontekście wyzwań rozwojowych aglomeracji górnośląskiej. Analizuje obecną ścieżkę rozwoju regionu i rolę, jaką w tym procesie mogłoby odegrać zastosowanie koncepcji miasta inteligentnego i miasta kreatywnego. Nie rozstrzyga, które ścieżki należy wybrać, lecz proponuje refleksję nad proporcjami między różnymi pakietami w procesie rozwoju. Wskazuje również na ograniczenia koncepcji miasta inteligentnego i pokazuje, w jakim stopniu można je przekroczyć dzięki zastosowaniu strategii miasta kreatywnego. Specyficzne uwarunkowania obszaru metropolitalnego Górnego Śląska, związane z jego zróżnicowaniem gospodarczym i społecznym, stanowią istotną szansę dla rozwoju gospodarki kreatywnej, która może decydować o przewadze konkurencyjnej tego obszaru w nadchodzących dekadach.

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na pewne dysproporcje w powszechnym myśleniu o domniemanych funkcjach przestrzeni publicznych miasta. Artykuł porusza zarówno kwestię adekwatności tych przestrzeni, w odniesieniu do potrzeb osób wykluczonych społecznie lub bezdomnych, jak i postaw wobec nich prezentowanych przez „zwykłych” użytkowników centrum miasta. Artykuł w pewnym sensie rozważa również kwestię adekwatności wykluczonych do wspólnych przestrzeni publicznych. Kluczowe jest bowiem uświadomienie sobie skali niewypowiedzianego wykluczenia tych,
którzy nie są głównymi odbiorcami przestrzeni centrum miasta.

„Communautéurbaine” obszaru metropolitalnego Saint-Etienne uzyskała status metropolii w 2018 roku. Niniejszy artykuł ma na celu wykazanie, że współpraca międzygminna w obszarze metropolitalnym Saint-Etienne jest wynikiem stosunkowo niedawnego i pełnego konfliktów procesu, w szczególności w zakresie uznania strukturalnej roli głównego miasta. Metropolitalny układ odniesienia pozostaje zależny od układu miejskiego i nadal stanowi poważne wyzwanie dla „mówienia jednym głosem” w kontekście przeskalowania polityk publicznych we Francji.

Niniejszy artykuł przedstawia zarys francuskiej reformy terytorialnej (2015 r.) w świetle studium przypadku obszaru metropolitalnego Lyonu. W tym kontekście należy ponownie rozważyć „wsparcie decyzyjne” agencji planowania urbanistycznego, ze szczególnym uwzględnieniem reprezentacji terytorialnych. Artykuł podkreśla, jak agencje planowania urbanistycznego, zwłaszcza UrbaLyon, radzą sobie z kwestią reprezentacji nowych konfiguracji terytorialnych, a także ich rolę w planowaniu regionalnym.

Artykuł ten dotyczy społecznego kształtowania się metropolii poprzez kwestie bezpieczeństwa z nimi związane. Duże miasta skupiają na sobie większość współczesnej uwagi poświęcanej bezpieczeństwu, która opiera się głównie na podejściu eksperckim i zasadach funkcjonalistycznych. W związku z tym niektóre kwestie pozostają poza debatą publiczną: relacje społeczne w ramach polityki bezpieczeństwa, wzrost liczby nowych miejsc konsumpcji lub kultury charakterystycznych dla tożsamości metropolitalnej oraz praktyczne środki bezpieczeństwa, które się z nimi wiążą, ale także ograniczenia pełnego zaangażowania politycznego w polityczną konstrukcję demokracji metropolitalnej. Przywrócenie społecznych wymiarów bezpieczeństwa w nowej polityce międzygminnej wydaje się jednak niezbędne dla obywatelskiej legitymizacji tożsamości metropolitalnej.

W latach 2006 i 2016 dwa największe miasta Kanady, Toronto i Montreal, uzyskały specjalny status w swoich prowincjach (Ontario i Quebec). Niniejszy artykuł ma na celu analizę i porównanie ram prawnych i administracyjnych nowych ustaw (Ustawa o mieście Toronto z 2006 r. oraz projekt ustawy o zwiększeniu autonomii i uprawnień miasta Montreal, metropolii
Quebecu, wraz z porozumieniem międzyrządowym o nazwie RéflexeMontréal). W artykule przeanalizowano ramy prawne budowy metropolii, aby zrozumieć możliwości i ograniczenia nowych uprawnień uzyskanych na mocy tych nowych ustaw. W artykule stwierdzono, że nowe ustawy pozwalają na reorganizację relacji między władzami miejskimi i prowincjonalnymi w inny sposób, ale niekoniecznie w sposób znaczący. W artykule ujawniono również, w jaki sposób różnice te mają swoje źródło w angielskiej i francuskiej tradycji prawnej.

Bratysława jest stolicą o bardzo bogatej historii, która przeszła przez różne imperia i reżimy, aż stała się centrum wysiłków emancypacyjnych narodu słowackiego. Historyczna i polityczna rekontekstualizacja rozwoju Bratysławy pozwala zrozumieć funkcjonowanie zarządzania tą stolicą w Europie Środkowej. Zainspirowana dominującymi modelami Europy Zachodniej fala decentralizacji, która nastąpiła po autorytarnym centralizmie, miała konsekwencje dla organizacji politycznej miasta Bratysławy, które obecnie składa się z heterogenicznych dzielnic o szerokiej autonomii. W kontekście rosnącej konkurencji między metropoliami w wyniku globalizacji ambitna reforma administracyjna mogłaby pozwolić Bratysławie na zdobycie narzędzi zarządzania, które umożliwiłyby osiągnięcie większej spójności.