Powodem podjęcia tematyki opisu Związku Radzieckiego w polskich reportażach była chęć zbadania, jak najwięksi polscy reportażyści zmagali się z tak ważnym polityczno-społecznym problemem. Radziecki komunizm stanowił dla pisarzy i historyków trudne wyzwanie, które stawiało przed nimi wiele pytań: jak ustrzec się czarnych i białych stereotypów, presji historycznych zaszłości czy nacisków cenzury okresu PRL. Jak nie dołączyć do naiwnego chóru niektórych zachodnich intelektualistów oczarowanych sowiecką propagandą (z czym borykali się Wańkowicz i Pruszyński)? W artykule pokazano wykorzystanie indywidualnych technik reporterskich i środków artystycznych w podjętych obserwacjach i formułowanych refleksjach.
Materiał badawczy uporządkowany został chronologicznie. Napisane z artyzmem reportaże Wańkowicza z lat 30. XX w. utrwalają fascynację nowo powstającym państwem robotników, ale odnotowują też wiele niepokojących zjawisk, kontrastów, kłamstw. Szczególnie krytyczne spostrzeżenia musiał potem pisarz usuwać bądź łagodzić w powojennych wydaniach. Te interesujące, autocenzorskie zmiany zbadano szczegółowo w niniejszym artykule. Teksty Pruszyńskiego stanowią cenny suplement do skomplikowanych relacji rządu Sikorskiego i głównych aliantów z państwem Stalina. Przedstawiają też budowanie polskiej armii na terenie ZSRR. Jest to zarazem pełen kunsztu i ekspresji obraz dzielnego narodu kierowanego przez charyzmatycznego dyktatora (teksty powstały przed odkryciem zbrodni katyńskiej!). Hanna Krall – reporterka z państwa satelickiego – choć zależna od swoich partyjnych szefów, zdołała swym stylem „małego realizmu” i techniką mikroanaliz przekazać autentyczny obraz życia jednostek w państwie radzieckim. Nie udało jej się jednak uniknąć obowiązkowego wtedy optymizmu w odniesieniu do całego systemu (zwłaszcza reform rozpoczynanych przez Chruszczowa i Breżniewa). Ryszard Kapuściński podejmował tematy radzieckie w licznych utworach na przestrzeni wielu lat, szczególnie ciekawe są jego reportaże z egzotycznych, azjatyckich republik i pokazanie całego tygla kulturowego byłego ZSRR. Dane mu było też opisywać pierestrojkę i ostateczny upadek czerwonego imperium, budowanie fundamentów nowej Rosji.
Artykuł opiera się na następującej tezie: najwybitniejsi a dysponujący zróżnicowanym warsztatem reportażyści natrafiali na poważne – obiektywne i subiektywne – trudności w ukazaniu dynamicznego spektrum przeobrażeń i perspektyw, jakie dla samego ZSRR, ale także dla Polski, niósł komunizm. Efekty prac reporterskich są więc zróżnicowane, widać na nich odciśnięte piętno czasów.
Tekst sytuuje się w obszarach: nauki o komunikacji społecznej i mediach, literaturoznawstwa i historii współczesnej. Metodologie zastosowane w artykule to analiza i interpretacja tekstu, analiza stylistyczna, genologiczna i porównawcza, badania tematologiczne i historyczne.
Pobierz pliki
Zasady cytowania
Cited by / Share
Tom 27 Nr 1 (2021)
Opublikowane: 2021-06-30
10.31261/PS_P
English
Język Polski