Dwujęzyczny numer, który oddajemy do rąk czytelników, to zbiór artykułów podejmujących motyw szeroko rozumianej podróży, drogi,
wędrówki zarówno bliskiej (nieopodal domu), jak i bardzo odległej (w nieznane rewiry czasu i przestrzeni). Podróżowanie wiąże się z odkrywaniem nowych miejsc, poznawaniem ludzi i kultur, zdobywaniem doświadczeń, docieraniem do celu nieraz krętymi i trudnymi ścieżkami. Innym razem podróż staje się celem samym w sobie, sposobem na życie, w którym ruch i zmiana to najważniejsze wartości. Nie wszystkie wyprawy przedstawione w tomie służyły wyłącznie rekreacji; nierzadko wynikały one bowiem z represji i sytuacji zagrożenia, wówczas skutkowały emigracją, wyobcowaniem i wyrzeczeniami odciskającymi piętno na wielu pokoleniach. Nieodłącznym elementem wojaży jest ryzyko, którego podejmuje się eksplorator lub tramp. Co jednak potwierdza przedstawiany zbiór artykułów, podróże wielokrotnie stawały się impulsem do tworzenia, odkrywania siebie i własnej kultury wskutek kontaktu ze spotkanymi ludźmi, ich obyczajami i poznawanymi przestrzeniami.

W niniejszym tekście Sarah LeFanu analizuje podróże i podróżopisarstwo przede wszystkim Mary Kingsley i Rose Macaulay, ukazując oryginalne powiązania między wymienionymi autorkami a podróżniczkami w czasie i przestrzeni kosmicznej znanymi z literatury science fiction drugiej fali feminizmu. LeFanu przygląda się również trzem innym podróżniczkom, poszukując wspólnego mianownika dla ich doświadczeń i pisarstwa w szerszym socjokulturowym kontekście. Autorka bada implikacje między podróżą a relacją z niej w kontekście intersekcjonalności i różnych jej odmian, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii płci i uprzedzeń wynikających ze stereotypowego postrzegania i przedstawiania ról płciowych, także w dyskursach kobiecego podróżopisarstwa. Mimo że każda ze wspominanych przez LeFanu autorek podróżowała w inny sposób i do rożnych miejsc – to dla każdej z nich impulsem do kontaktów ze światem zewnętrznym były dziecięce krainy wyobraźni. Relacje te nie miały charakteru tylko osobistego, ale wyrażały się także w zaangażowaniu politycznym.

Persian Pictures, pierwsze opublikowane dzieło Gertrude Bell, znacznie różni się od jej późniejszych prac. Krytycy zarzucali jej, że jest to kolekcja sentymentalnych anegdot, niewspółmiernych z jej dojrzalszą twórczością. W niniejszym artykule podejmę próbę „zrehabilitowania” Gertrude Bell, proponując uznać przywoływane wady tekstu za najmocniejsze strony zbioru, które pozwalają ujrzeć inną – młodszą, mniej doświadczoną – Bell, ale już wtedy oddaną „sprawie wschodniej”.

Kładąc nacisk na kwestie przekraczania granic i transgresyjnych pasaży, przyjrzę się wybranym esejom z kolekcji Persian Pictures pod kątem ukazania ewolucji tożsamości Bell i rozwoju jej twórczości w kontekście szczytu brytyjskiej ekspansji kolonialnej na Bliskim Wschodzie. Dzięki porównaniu poszczególnych anegdot Bell z orientalistycznym malarstwem Johna Fredericka Lewisa, pragnę dowieść, że pewne aspekty Persian Pictures, pierwotnie uznawane za ich najsłabsze punkty, stanowią tak naprawdę o sile i świeżości wczesnego pisarstwa Bell i są asumptem do prowadzenia dyskusji na temat reprezentacji Orientu w twórczości zachodnich badaczy i artystów.

Dyskursy podróżnicze obfitują w różnego rodzaju anegdoty. Zdaniem Stephena Greenblatta pośredniczą one pomiędzy sekwencją podobnych do siebie chwil, a ogólniejszym schematem, na którego istnienie wskazują. Niniejsza analiza dowodzi, że anegdota zawarta w dzienniku podróży Passenger to Teheran Vity Sackville-West (1926) stanowi nie tyle odosobniony przypadek, ile wpisuje się w szersze ramy strategii dotyczących reprezentacji podróży. Vita Sackville-West odbyła podróż z Londynu do Egiptu, Indii, Persji, a następnie wróciła do Anglii przez Rosję, Polskę i Prusy. Autor szczegółowo analizuje tę część relacji, kiedy podróżni zostali zatrzymani na polsko-pruskiej granicy i zmuszeni do opuszczenia pociągu. Konsekwencje tego, co mogłoby być wyłącznie anegdotą o „nieprzyjemnym incydencie”, są dalekosiężne. Do zajść granicznych dochodzi bowiem zawsze na tle rzeczywistości społeczno-politycznej, geopolitycznej, militarnej i ideologicznej. Bez względu na to, czy tego typu wydarzenia przedstawia się jako przygody czy poważne incydenty, mają one konsekwencje wykraczające poza „lokalny moment”. Celem eseju jest ukazanie niektórych mniej oczywistych implikacji polsko-pruskiego fragmentu książki Vity Sackville-West.

W 1932 roku bestsellerowa austriacka pisarka Vicki Baum wyruszyła w podróż statkiem do Ameryki; dla żydowskiej autorki emigracja szybko jednak przyjęła postać wygnania. Świadomość utraty ojczyzny – „Heimatlosigkeit” – oraz poczucie wykorzenienia, które prześladowały wówczas Vicki Baum, były jednak bardziej emocjonalne i duchowe niż czysto fizyczne. Jako dziecko żydowskich imigrantów w antysemickim społeczeństwie dziewiętnastowiecznego Wiednia Baum wcześnie zaczęła dociekać, co tak naprawdę znaczy „Heimat”, który pojmowała jako znacznie wykraczający poza ramy prostej definicji domu czy ojczyzny. Odcięta od Heimatu wyruszała w dalekie podróże w poszukiwaniu wartości i moralno-etycznych wskazówek, które pomogłyby międzywojennej Europie zbudować lepszą przyszłość. Spisywała swoje doświadczenia w powieściach, w których przedstawiała zarówno krajobrazy i zwyczaje, jak i wewnętrzne dylematy społeczności, z którymi się stykała. Wieloletnia nieufność wobec komunikacji werbalnej popychała ją ku przekraczaniu barier językowych, choć w jej własnym mniemaniu to jej płeć najbardziej pomogła jej w interpretowaniu i zrozumieniu innych kultur. W listach i tworzonych na podstawie doświadczeń z podróży dziełach skupia się bardziej na cechach wspólnych dla wielu obcych sobie kultur niż na różnicach. Analizując balijskie przygody Baum z perspektywy postkolonialnej, w artykule pokazano, że wyspa stała się dla autorki miejscem transcendencji, w którym mieszkańcy posługiwali się wartościami nieobecnymi już w kulturze zachodniej.

Wiersz Eavan Boland „The Journey” przedstawia sen kobiety, która – podobnie jak Inanna, sumeryjska bogini – prowadzona przez Safonę wyrusza w tytułową podróż do podziemi. Początkowo nic nie widzi w ciemnościach, jednak oswoiwszy się z nimi, dostrzega matki i dzieci w czułych objęciach. Obraz ten zostaje natychmiast zakłócony przez przewodniczkę kobiety, która uświadamia jej, że ludzie ci są ofiarami bliżej nieokreślonej zarazy. W tym momencie kobieta, ogarnięta przerażeniem, dostrzega oznaki choroby i śmierci, między innymi widzi niemowlęta zatruwane podczas karmienia piersią. Safona podkreśla, że obserwowane matki mają wiele wspólnego z osobą mówiącą w wierszu – wszystkie są kochające i opiekuńcze, niezależnie od wykonywanego zawodu czy statusu oraz mimo tragedii, która stała się ich udziałem. W tej kobiecej transfiguracji Eneidy przerażony podmiot liryczny wyraża chęć złożenia świadectwa w imieniu cierpiących kobiet, jednak Safona zapewnia ją, że jest tu właśnie po to, by zdobyć wiedzę o swoich prapoczątkach. Kiedy kobieta w końcu wraca do rzeczywistości, wszystko jest takie, jakie było, ale mimo to odczuwa ona różnicę; jest głęboko dotknięta wydarzeniami, których była świadkiem.
Celem artykułu jest analiza ujęcia drogi ku kobiecości przez Eavan Boland w kontekście teorii matrycowej Brachy L. Ettinger. To, co proponuje Ettinger, jest uzupełnieniem freudowsko-lacanowskiego podejścia, które pozwala wyobrazić sobie nową, kobiecą, nie-binarną różnicę matrycową opartą na bliskości, gościnności i wymianie, a nie na separacji i opozycji mężczyzna/kobieta. Artykuł stara się dowieść, że psychoanaliza Ettinger i dzieło Boland mogą w połączeniu rozwinąć potencjał matrycowej podróży ku stawaniu się kobietą, opartej na takich pojęciach, jak: współczucie, kruchość, współbycie (wit(h)nessing), wymiana, łączność i transsubiektywne doświadczenie, które są nie do pomyślenia z perspektywy edypalnej.

Motyw podróży stanowi jeden z najważniejszych tropów literatury postkolonialnej, jak również literatury science fiction, której korzenie są niezaprzeczalnie zanurzone w dyskursie kolonialnym. Zależność ta prowadzi do rozrachunków z kolonialną przeszłością i przepisywaniem (writing back) na nowo narracji charakterystycznych dla science fiction. Autorka artykułu bada osobliwe związki między teorią postkolonialną a literaturą science fiction. Omawia, w jaki sposób fikcja spekulatywna pozwala na dogłębną analizę współczesnej kondycji diasporycznej oraz kwestii pamięci i tożsamości kulturowej w kontekście dialogu ze współczesnymi studiami nad diasporą i studiami postkolonialnymi.
Motyw podróży, rozumiany zarówno w sensie dosłownym, jak i metaforycznym, staje się punktem wyjścia do dyskusji na temat tego, jak doświadczenia migracji i diasporycznej egzystencji wpływają na tożsamość podmiotu, a także na jego relację z kulturą i językiem kraju przodków.
W artykule ukazano sposoby zaangażowania Larissy Lai w dyskusję na temat aktualnego stanu społeczności diasporycznych. Zaproponowano także nowe spojrzenie na skomplikowaną relację między diasporami, ich przeszłością i dziedzictwem przodków oraz językiem, a motywem podróży rozumianej zarówno przestrzennie (jako podróż z jednego miejsca do drugiego), jak i czasowo (jako powrót do korzeni lub niemożność powrotu). Wykorzystując teorię postkolonialną oraz teorię science fiction jako ramy teoretyczne, autorka dowodzi, że dla Lai podróż jednego z wcieleń głównej bohaterki, Nu Wa, na Wyspę Mgieł i Zapomnienia stanowi rozbudowaną metaforę doświadczenia chińskich imigrantów w Kanadzie. Motyw podróży jest tu nierozerwalnie związany z kluczowymi dla społeczności diasporycznych praktykami pamiętania i zapominania, a także z ciągłym poszukiwaniem nowej, granicznej tożsamości w poznawanej rzeczywistości. Co więcej, Lai sugeruje, że taka podróż stanowi dla jednostki traumatyczne doświadczenie, którego efektem jest utrata dostępu do dziedzictwa i języka przodków oraz konieczność zaakceptowania swojej liminalnej kondycji, co przyczynia się do poczucia wyobcowania i braku zakorzenienia.

W odróżnieniu do większości powieści imigracyjnych tworzonych przez współczesne pisarki polsko-amerykańskie How to Get into the Twin Palms Karoliny Waclawiak nie koncentruje się na kwestiach dotyczących asymilacji z kulturą amerykańską, ale opisuje doświadczenia związane z etnicznym crossdressingiem. Waclawiak, przedstawicielka tzw. pokolenia półtora – polskich imigrantów z fali Solidarności lat 80., rewolucjonizuje narrację emigracyjną, ukazując losy Zosi – mieszkającej w Los Angeles Amerykanki polskiego pochodzenia, która pragnie stać się Rosjanką. Dziewczyna chciałaby otrzymać bilet wstępu do tajemniczego i pociągającego rosyjskiego klubu nocnego. Przemiana bohaterki w Anyę idzie w parze z jej eksploracją Miasta Aniołów, postmodernistycznego megalopolis neonów i sięgających po horyzont chodników. W ten sposób Zosia/Anya staje się kalifornijską flâneuse, obserwatorką miasta określanego jako najczęściej fotografowane, lecz najmniej fotogeniczne w Stanach Zjednoczonych. Głównym celem artykułu jest zbadanie kalifornijskiej flânerie ukazanej w powieści Waclawiak. Spacerując ulicami miasta, narratorka-flâneuse zastanawia się nad rodzimą (polską) kulturą, podkreśla swój status imigranckiego outsidera, zagłębia się w kwestie obcości i defamiliaryzacji. Można więc przyjąć, że sama flânerie przyczynia się do przemiany bohaterki Waclawiak.

W swoim artykule autorka opisuje, w jaki sposób piesze wędrówki przyczyniły się do powstania jej powieści Call of the Undertow wydanej w 2013. Nawiązując również do swojej wcześniejszej książki – Doubling Back: Ten Paths Trodden in Memory, pokazuje, że powrót na znane już szlaki może stać się inspiracją do powstania dzieła z pogranicza „wspomnień, trawelogu i literackiej medytacji”.

W obu książkach Cracknell w złożony sposób przygląda się przyrodzie, historii społecznej, lokalnym społecznościom i ich wewnętrznym układom, przyjmując w swoich książkach metody badawcze, które wyjaśnia w niniejszym artykule. Fascynują ją światy graniczne i odkrywanie jednostkowych historii kobiet, które mają odwagę podważać zasadność granic i podziałów. Dla Cracknell, ruch jest niezbędnym elementem w procesie twórczym, a w Doubling Back staje się on wręcz głównym tematem jej rozważań. W „Chodząc w kółko: Krajobrazowe opowieści”, autorka zadaje pytanie o rodzaj tekstu, który pozwala na bardziej cielesne doświadczenie podróżnicze, zastanawiając się również, czy czytelnik sam powinien być
wędrowcem, aby lepiej i pełniej zrozumieć relacje z odbywanych przez innych podróżników pieszych wypraw.

Artykuł porusza problem dyskryminacji kobiet w świecie filmu. Autorka przygląda się kolejnym etapom walki kobiet kina o równouprawnienie i sprawiedliwe traktowanie w zdominowanej i rządzonej przez mężczyzn branży. Omówione zostają najważniejsze z perspektywy problematyki dyskryminacji płciowej akcje i ruchy, jak: amerykańskie #MeToo czy europejskie #nobodysdoll, ale także przełomowe z punktu widzenia autorki wydarzenia m.in.: Oscar dla Kathryn Bigelow – pierwszej w historii kobiety reżyserki wyróżnionej tą nagrodą, skazanie Harveya Weinsteina za molestowanie aktorek czy wyciek tajnych dokumentów finansowych firmy Sony. Ujawnienie wielu faktów rozpoczęło proces, który należałoby nazwać wyrównywaniem szans między płciami w branży filmowej. Autorka przywołuje także ostatnie wydarzenia, do których doszło w świecie kina, np. wybór Agnieszki Holland na prezydentkę Europejskiej Akademii Filmowej. W artykule zamieszczono ponadto komentarz dotyczący feminatywów w języku polskim i stosunku kobiet do nazw żeńskich. W tekście można znaleźć informacje zarówno o amerykańskim, jak i europejskim rynku kinowym, a także diagnozy dotychczasowych problemów i propozycje ich rozwiązań.

W programach telewizyjnych dwudziestego pierwszego wieku wyodrębnił się osobny nurt: seriale, w których bohaterki podróżują pomiędzy równoległymi światami. Światy przedstawione w tych serialach na ogół naznaczone są terroryzmem, wojną lub innymi traumatycznymi doświadczeniami. Wspomniane bohaterki mają do odegrania wyjątkową rolę – są pośredniczkami między różnymi rzeczywistościami. Graniczność ich egzystencji umożliwia autonomię i opór wobec przemocy, śmierci i zawłaszczenia. Taką postacią jest Audrey Parker (Emily Rose) w serialu Haven. Zadaniem Audrey jest podróżowanie co dwadzieścia siedem lat przez międzywymiarowy portal do miasteczka Haven, gdzie jako policjantka pomaga w ochronie mieszkańców nękanych „Kłopotami”, czyli budzącymi się w nich nadprzyrodzonymi zdolnościami, które grożą nieuchronną zagładą. Wyjątkowość Audrey polega nie tylko na jej szczególnym statusie podróżniczki między światami, ale także na jej tożsamości składającej się z wielu segmentów, w których różne świadomości zamieszkują to samo niestarzejące się ciało przez 500 lat. Autorka artykułu analizuje wyjątkową temporalność postaci, rządzącą się kobiecymi wzorcami podróżowania i jej nomadyczną podmiotowością. Postać głównej bohaterki łączy ludzkie życia z geologicznymi eonami, których symbolem jest eter – pierwotna substancja Pustki, znajdującej się pomiędzy światami. To powiązanie czyni z Haven serial reprezentatywny dla epoki antropocenu – geologicznego okresu czasu naznaczonego wpływem ludzkości na Ziemię. Tak rozległa perspektywa geologiczna skłania do myślenia wykraczającego poza zwykłą czasowość ludzkiego życia i tak też jest w przypadku Haven. Zagłada spowodowana indywidualnym egoizmem prowadzącym do niewłaściwego wykorzystania eteru staje się metaforą zniszczenia naszej planety. Haven wykorzystuje postać Audrey Parker do przedstawienia sieci powiązań i reperkusji rozproszonych w ciągu wieków, aby zilustrować, jak skumulowane działania ludzi wpływają na planetę. W ten sposób, nielinearna struktura narracyjna serialu pozwala zilustrować obawy związane z coraz bardziej niestabilnym środowiskiem, ukazując nowe sposoby postrzegania i reagowania na nieuchronne zagrożenia prowadzące do katastrofy ekologicznej.

Kiedy Lara Croft podróżuje, podróżuje lekko – bez walizki, ale w większości przypadków z wystarczającą siłą ognia, by stawić czoła przeciwnikom, od dinozaurów począwszy a na krwiożerczych autochtonach skończywszy. Jednak jej pokaźna broń wydaje się często niepotrzebnym dodatkiem, ponieważ doskonale radzi sobie bez niej dzięki swoim wyśmienitym umiejętnościom akrobatycznym i walki wręcz. Potrafi przeskoczyć każdą przeszkodę, przepłynąć rwącą rzekę i zjechać po linie z najbardziej stromych wąwozów. Podróże Lary Croft są często tak fizyczne, jak tylko pozwala na to wirtualny świat. Ta fizyczność zwraca naszą uwagę na często zapominany aspekt podróżowania, a mianowicie na ciało podróżnika, nie tylko zdefiniowane przez jego położenie w przestrzeni, ale także przez zwykłe i niezwykłe okoliczności jego biologicznej interakcji z otaczającym środowiskiem.

Autor niniejszego szkicu stawia sobie za cel zbadanie wzajemnego oddziaływania pomiędzy ciałem podróżnika a kontekstami, w których się ono znajduje. Konteksty te obejmują narracyjne i gameplayowe aspekty serii Tomb Raider, ale wykraczają również poza granice gry i dają się poznać w transformatywnym i refleksyjnym środowisku kulturowym gry. W szczególności autor koncentruje się na reprezentacjach Lary Croft jako archetypowej bohaterki akcji i archeologa-poszukiwacza przygód oraz na tym, jak te reprezentacje są przedstawiane w odniesieniu do zmieniających się (dojrzewających?) środowisk gier wideo. W ramach teorii postkolonialnych i ekokrytycznych zamierza zbadać dualizmy ciało – rzekoma egzotyka, ciało – środowisko naturalne, a także fizyczne – mentalne aspekty podróżowania.

W artykule autor podejmuje tematykę sposobu przedstawiania kobiet w relacjach podróżniczych o Islandii, których autorami są mężczyźni (m.in. Daniel Vetter, Edmund Chojecki i Ferdynand Goetel), a także kobiecego pisania o Islandii w piśmiennictwie polskim. Zagadnienie to nie było w ogóle podejmowane w dotychczasowej refleksji naukowej. Dokonano chronologicznego i syntetycznego przeglądu oraz zinwentaryzowania literatury podmiotowej z wykorzystaniem elementów feministycznej krytyki literackiej. Wypowiedzi przestawiające kobiece doświadczenie i poetykę kobiecego pisania o Islandii pojawiają się w praktyce twórczej polskich autorów dopiero w 1977 roku (pierwsza kobieca relacja autorstwa Haliny Ogrodzińskiej), by w ostatnich latach znacznie się rozwinąć (ilościowo i jakościowo) w licznych reportażach książkowych autorstwa m.in. Magdaleny Anny Węcławiak, Agnieszki Rezler, czy projekcie z pogranicza sztuk plastycznych i książki artystycznej autorstwa Soni Rammer. Dokonany przegląd pokazuje, że praktyka kobiecego pisania o Islandii rozwinęła się w ostatnich latach i wymaga szczegółowych analiz i interpretacji badawczych. Otworzy to niewątpliwie nowe perspektywy badawcze penetrujące również inne, intersemiotyczne obszary: fotografię, muzykę (Hania Rani i jej płyta Esja) czy plastykę (Magdalena Armanda Kołakowska i Sonia Rammer).

Artykuł ma na celu ukazanie specyfiki podróżnictwa w erze cyfrowej oraz dokonujących się rekonfiguracji w jego kobiecym nurcie. Z uwagi na reprezentatywne odzwierciedlenie obu procesów, na przedmiot rozważań został wybrany kanał podróżniczy „Globstory”, który powstał w serwisie YouTube z inicjatywy vlogerki Kai Kraskiej. Jako metodologię badania przyjęto analizę zawartości tego vloga i jego paratekstów: poświęconych mu kont na portalach społecznościowych oraz powiązanych z nim materiałów prasowych. Artykuł zawiera też liczne odniesienia do socjologii podróży i nauki o mediach.

Tak dookreślone studium, poprzedzone wprowadzeniem i przeglądem vlogów podróżniczych w Polsce, obejmuje trzy zagadnienia. Pierwszym jest charakterystyka wizerunku twórczyni „Globstory”, która realizując idee backpackingu i podróżowania wolnego, wzmacnia autentyzm swych relacji i dystansuje się wobec turystyki masowej. Następnie zostaje omówiona interakcja vlogerki z subskrybentami, zachodząca na poziomie zawartości vloga oraz zewnętrznej komunikacji w internetowych serwisach społecznościowych. Jako kontekst badania przyjęto w tej części rozpowszechnioną w dobie nowych mediów ideę tzw. kultury uczestnictwa. Ostatnim z poruszonych zagadnień są widoczne na vlogu Kraskiej nawiązania do poetyki reportażu, które wynikają z problemowego i transmedialnego ujmowania publikowanego materiału.
Artykuł finalizują rozważania o zastąpieniu mainstreamowej figury rozpoznawalnej medialnie podróżniczki przez postać niezależnej globtroterki obserwowanej w internecie. Kanał „Globstory” zostaje też uznany za inicjatywę komplementarną wobec przemian współczesnego reportażu, dokonujących się pod wpływem jego konwergencji z nowymi mediami.

Teksty zaliczane do literatury podróżniczej pozostają materiałem niedostatecznie wykorzystywanym w dydaktyce literatury światowej, a także w obrębie studiów polonistycznych. Niniejszy artykuł stara się wyjść naprzeciw takiemu stanowi rzeczy, formułując autorską propozycję dydaktyczną. W zamierzeniu ma ona pomóc w konstruowaniu programów przyszłych kursów literatury światowej na studiach polonistycznych. W planie genologicznym bazuje ona na wykorzystaniu szerokiej gamy zagranicznych utworów podróżopisarskich, pochodzących z różnych kręgów kulturowych i odmiennych epok historycznoliterackich oraz reprezentujących rozmaite gatunki literackie. Z kolei w planie wykonawczym jej istota dydaktyczna
bazuje na jednoczesnym i skoordynowanym wykorzystaniu dwóch nowoczesnych technik nauczania: sformułowaniu zadań o charakterze kreacyjnym oraz na postawieniu otwartych pytań o charakterze problemowym, mających sprowokować studentów do wysiłku intelektualnego. Aktywność studentów staje się dzięki temu jednym z głównych celów zajęć dydaktycznych, prowadzonych przez nauczyciela kontrolującego całość tak sprofilowanego procesu dydaktycznego. Formą nauczania najbardziej sprzyjającą realizacji tej idei dydaktycznej staje się zaś konwersatorium lub wykład konwersatoryjny, które ułatwiają efektywną, wielowektorową interakcję intelektualną i współpracę zespołową.

Powodem podjęcia tematyki opisu Związku Radzieckiego w polskich reportażach była chęć zbadania, jak najwięksi polscy reportażyści zmagali się z tak ważnym polityczno-społecznym problemem. Radziecki komunizm stanowił dla pisarzy i historyków trudne wyzwanie, które stawiało przed nimi wiele pytań: jak ustrzec się czarnych i białych stereotypów, presji historycznych zaszłości czy nacisków cenzury okresu PRL. Jak nie dołączyć do naiwnego chóru niektórych zachodnich intelektualistów oczarowanych sowiecką propagandą (z czym borykali się Wańkowicz i Pruszyński)? W artykule pokazano wykorzystanie indywidualnych technik reporterskich i środków artystycznych w podjętych obserwacjach i formułowanych refleksjach.
Materiał badawczy uporządkowany został chronologicznie. Napisane z artyzmem reportaże Wańkowicza z lat 30. XX w. utrwalają fascynację nowo powstającym państwem robotników, ale odnotowują też wiele niepokojących zjawisk, kontrastów, kłamstw. Szczególnie krytyczne spostrzeżenia musiał potem pisarz usuwać bądź łagodzić w powojennych wydaniach. Te interesujące, autocenzorskie zmiany zbadano szczegółowo w niniejszym artykule. Teksty Pruszyńskiego stanowią cenny suplement do skomplikowanych relacji rządu Sikorskiego i głównych aliantów z państwem Stalina. Przedstawiają też budowanie polskiej armii na terenie ZSRR. Jest to zarazem pełen kunsztu i ekspresji obraz dzielnego narodu kierowanego przez charyzmatycznego dyktatora (teksty powstały przed odkryciem zbrodni katyńskiej!). Hanna Krall – reporterka z państwa satelickiego – choć zależna od swoich partyjnych szefów, zdołała swym stylem „małego realizmu” i techniką mikroanaliz przekazać autentyczny obraz życia jednostek w państwie radzieckim. Nie udało jej się jednak uniknąć obowiązkowego wtedy optymizmu w odniesieniu do całego systemu (zwłaszcza reform rozpoczynanych przez Chruszczowa i Breżniewa). Ryszard Kapuściński podejmował tematy radzieckie w licznych utworach na przestrzeni wielu lat, szczególnie ciekawe są jego reportaże z egzotycznych, azjatyckich republik i pokazanie całego tygla kulturowego byłego ZSRR. Dane mu było też opisywać pierestrojkę i ostateczny upadek czerwonego imperium, budowanie fundamentów nowej Rosji.
Artykuł opiera się na następującej tezie: najwybitniejsi a dysponujący zróżnicowanym warsztatem reportażyści natrafiali na poważne – obiektywne i subiektywne – trudności w ukazaniu dynamicznego spektrum przeobrażeń i perspektyw, jakie dla samego ZSRR, ale także dla Polski, niósł komunizm. Efekty prac reporterskich są więc zróżnicowane, widać na nich odciśnięte piętno czasów.
Tekst sytuuje się w obszarach: nauki o komunikacji społecznej i mediach, literaturoznawstwa i historii współczesnej. Metodologie zastosowane w artykule to analiza i interpretacja tekstu, analiza stylistyczna, genologiczna i porównawcza, badania tematologiczne i historyczne.

W artykule analizuję ostatnią książkę Wojciecha Karpińskiego pt. 120 dni „Kultury” w kontekście filozofii człowieka Paula Ricoeura. Karpiński wybrał publikowane w paryskiej „Kulturze” teksty pisarzy, którzy go najbardziej inspirowali, uczyli patrzenia na świat i na drugiego człowieka, a przede wszystkim pokazywali, jak odkrywać piękno sztuki. „Ja” Karpińskiego kształtowało się w spotkaniu z innymi artystami. Tożsamość narracyjna jest pomostem prowadzącym do zaproponowanej przez francuskiego filozofa koncepcji otwartej dialektyki, która łączy dwa podejścia. Po pierwsze badacz przyjmuje porządek aposterioryczny, wychodząc od konkretu, czyli jednostkowego podmiotu umiejscowionego w określonych realiach życiowych, zanurzonego w konkretnej kulturze, posiadającego własną historię i doświadczenia, po drugie posługuje się kantowskim zwrotem, prowadząc refleksję o podmiocie w perspektywie transcendentalnej. Podmiotowość to zwrócenie się ku Innemu, a dzięki Innemu dokonuje się transcendowanie siebie. Jak dowodzi francuski filozof, w języku istnieje „siła ontologiczna”, która wskazuje na określony sposób bycia-w-świecie. Tożsamość podlega świadomym przeobrażeniom, a literatura jest artystycznym zapisem tego ruchu i zarazem dyskursem kulturowo-antropologicznym.

Szkic prezentuje najciekawsze/najgłośniejsze polskie książki prozatorskie i poetyckie opublikowane w 2020 roku w celu swoistego podsumowania tego, co działo się na polskim rynku wydawniczym w minionym roku. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy pandemia koronawirusa w jakiś sposób wpłynęła na pisarki/pisarzy, poetów/poetki i wydawców. Jej celem jest sprawdzenie, jakiego typu literaturę piękną najchętniej wydawano i jacy pisarze/pisarki, poeci/poetki cieszyli się największym zainteresowaniem recenzentów. Krótko analizuje i interpretuje dziesięć wybranych przez siebie książek prozatorskich i poetyckich, pokazując również, jak o nich pisali inni komentatorzy współczesnego życia literackiego.
Wybór książek do omówienia oparł się zatem nie tyle na subiektywnych odczuciach autorki, ile przede wszystkim na recepcji. Celem szkicu stało się ponadto zaprezentowanie różnorodności publikacyjnej oraz pokazanie najpopularniejszych tendencji twórczych. Wśród omówionych autorów znaleźli się: Joanna Bator, Konrad Góra, Wioletta Grzegorzewska, Hanna Krall, Natalia Malek, Krystyna Miłobędzka, Marta Podgórnik, Zyta Rudzka, Szczepan Twardoch, Patrycja Sikora, a zatem w większości przypadków autorzy doskonale znani polskiej publiczności czytającej, którzy albo ogłosili swoje nowe książki, albo zaproponowali wybory dotychczasowej swej twórczości. Z przygotowanego zestawienia wynika, że szczególnym uznaniem (także „zawodowych”) czytelników cieszyły się przede wszystkim te utwory, w których twórcy próbowali scalać rozbite tożsamości, powracali do traumatycznej przeszłości, próbując uporządkować „tu i teraz” lub dyskutowali problemy komunikacyjne, a także te opowieści, które określić można mianem zaangażowanych społecznie. Tekst mieści się w obrębie literaturoznawstwa i krytyki literackiej.