Żresz jak świnia! Jedz jak człowiek! – czyli o niektórych stereotypach językowych dotyczących jedzenia
Abstrakt
Jedzenie (odżywianie się) to czynność (życiowa) właściwa zarówno ludziom, jak i zwierzętom. Wyznacza więc ono pewien wspólny obszar łączący dwie różne perspektywy interdyscyplinarnych badań, określanych odpowiednio jako: food studies i animal studies. Celem niniejszego artykułu jest omówienie ważniejszych stereotypów językowych dotyczących jedzenia. Na podstawie analizy najczęściej używanych w polszczyźnie frazeologizmów zawierających komponenty jeść i żreć zostanie podjęta próba wykrycia podstawowych składników konotacyjnych ich znaczenia, a zarazem rekonstrukcji wyłaniającego się z nich obrazu jedzenia. W trakcie analizy zgromadzonego materiału językowego zostaną wykorzystane wybrane procedury badawcze wypracowane w obrębie semantyki kulturowej (elementy definicji kognitywnej, metafora pojęciowa, animalizacja).
Słowa kluczowe
człowiek; zwierzę; jedzenie; stereotyp; język
Bibliografia
Bakke, Monika. “Między nami zwierzętami. O emocjonalnych związkach między ludźmi i innymi zwierzętami.” Teksty Drugie, no. 1 (2) (2007): 230–231.
Bakke, Monika. “Studia nad zwierzętami: od aktywizmu do akademii i z powrotem?” Teksty Drugie, no. 3 (2011): 193–204.
Bańko, Mirosław. Słownik porównań. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
Bartmiński, Jerzy. Podstawy językowego obrazu świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2006.
Bartmiński, Jerzy, and Jolanta Panasiuk. “Stereotypy językowe.” In Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, edited by Jerzy Bartmiński, 362–387. Vol. 2. Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1993.
Bartmiński, Jerzy, and Ryszard Tokarski. “Językowy obraz świata a spójność tekstu.” In Teoria tekstu. Zbiór studiów, edited by Teresa Dobrzyńska, 65–81.Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986.
Bestie, żywy inwentarz i bracia mniejsi. Motywy zwierzęce w mitologiach, sztuce i życiu codziennym, edited by Piotr Kowalski, Katarzyna Łeńska-Bąk and Magdalena Sztandara. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2007.
Boryś, Wiesław. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
Czapiga, Artur. Antroponimiczne metafory odzwierzęce w języku polskim, rosyjskim i angielskim. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2008.
Chmielowiec, Marian. “Czasowniki zwierzęce (przyczynek do obrazowości języka).”Język Polski, no. 3 (1931): 87–90.
Chymkowski, Roman. “Zwierzęta i antropologia kultury.” Przegląd Humanistyczny, no. 1 (2014): 35–44.
Cooper, Jean C. Zwierzęta symboliczne i mityczne. Translated by Anna Kozłowska-Ryś and Leszek Ryś. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1998.
Decyk, Wanda. “Motywacyjność zoonimów.” Poradnik Językowy, no. 9 (1996): 52–56.
Foer, Jonathan S. Zjadanie zwierząt. Translated by Dominika Dymińska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2019.
Gash, Agneshka. “‘Homo edens’ v russkikh i pol’skikh frazeologizmakh s animalisticheskim komponentom.” In Animalisticheskaya frazeologiya v slavyanskikh yazykakh (Lingvisticheskiye i lingvokul’turologicheskiye aspekty). Kollektivnaya monografiya, edited by Kharri Val’ter and Valeriy Mikhaylovich Mokiyenko, 143–150. Grayfsval’d–Sankt-Peterburg: Institut für Slawistik der Ernst Moritz Arndt Universität Greifswald, 2019 [Гаш, Агнешка. “‘Homo edens’ в русских и польских фразеологизмах с анималистическим компонентом.” В: Анималистическая фразеология в славянских языках (Лингвистические и лингвокультурологические аспекты). Коллективная монография, ред. Харри Вальтер и Валерий Михайлович Мокиенко, 143–150. Грайфсвальд–Санкт-Петербург: Institut für Slawistik der Ernst Moritz Arndt Universität Greifswald, 2019].
Gash, Agneshka. “Russkiye i pol’skiye ustoychivyye sravneniya, kharakterizuyushchiye cheloveka po manere yest’.” In Slavyanskaya frazeologiya i fol’klor, edited by Kharri Val’ter i Valeriy Mikhaylovich Mokiyenko, 130–139. Grayfsval’d–Sankt-Peterburg: Institut für Slawistik der Ernst Moritz Arndt Universität Greifswald, 2018 [Гаш, Агнешка. “Русские и польские устойчивые сравнения, характеризующие человека по манере есть.” В: Славянская фразеология и фольклор, ред. Харри Вальтер и Валерий Михайлович Мокиенко, 130–139. Грайфсвальд–Санкт-Петербург: Institut für Slawistik der Ernst Moritz Arndt Universität Greifswald, 2018].
Gasz, Agnieszka. Polskie i rosyjskie czasowniki jedzenia. Studium leksykalno-semantyczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2019.
“Geografia głodu.” Accessed October 25, 2019. http://www.hungergeneration.com/geografia-glodu/.
Grybosiowa, Antonina. “Jak historyk języka polskiego rozumie opozycję homo – animal?” In Opozycja “homo” – “animal” w języku i kulturze, edited by Anna Dąbrowska, 9–15. Series: “Język a Kultura.” Vol. 15. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003.
Grzegorczykowa, Renata. “O rozumieniu prototypu i stereotypu we współczesnych teoriach semantycznych.” In Stereotyp jako przedmiot lingwistyki: teoria, metodologia, analizy empiryczne, edited by Janusz Anusiewicz and Jerzy Bartmiński, 109–115. Series: “Język a Kultura.” Vol. 12. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998.
Henley, Jon. “Why we shouldn’t eat frogs’ legs.” Accessed October 24, 2019. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2009/aug/07/frogs-legs-extinction.
Hryciuk, Renata E., and Joanna Mroczkowska. “Co wy tam gotujecie? O antropologicznych badaniach nad jedzeniem.” Op. Cit., no. 43 (2012): 3–7.
Inny słownik języka polskiego, edited by Mirosław Bańko. Vol. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017.
Kempf, Zdzisław. “Wyrazy ‘gorsze’ dotyczące zwierząt.” Język Polski, no. 2–3 (1985): 125–144.
Kopaliński, Władysław. Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2006.
Krzeszowski, Tomasz P. Aksjologiczne aspekty semantyki językoznawczej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1999.
Krzyżanowski, Julian. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, edited by Stanisław Świrko. Vol. 1–3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969–1972.
Kwapisz-Osadnik, Katarzyna. “‘Jak pies z kotem,’ czyli o stereotypach w języku. ”In Zwierzęta i ludzie, edited by Jacek Kurek and Krzysztof Maliszewski, 31–38. Chorzów: Miejski Dom Kultury “Batory,” 2011.
Lakoff, George. “Cechy, stereotypy i standardy.” In Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne, 112–114. Translated by Magdalena Buchta, Agnieszka Kotarba and Anna Skucińska. Kraków: Universitas, 2011.
Malinowski, Bronisław. Szkice z teorii kultury. Translated by Hanna Buczyńska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1958.
Millon Marc, and Kim Millon. Francja. Przewodnik kulinarny. Translated by Jan Krzysztof Milencki and Jakub Milencki. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza i Życie, 1998.
Mosiołek-Kłosińska, Katarzyna. „Stereotypy konia przekazywane przez język polski i francuski.” In Stereotyp jako przedmiot lingwistyki: teoria, metodologia, analizy empiryczne, edited by Janusz Anusiewicz and Jerzy Bartmiński, 266–271. Series: “Język a Kultura.” Vol. 12. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998.
Nowak, Tomasz. Język w świetle odkryć nauki. Kraków: Petrus, 2011.
Piasecka, Agata. Językowe portrety zwierząt hodowlanych w przestrzeni semantyczno-kulturowej polszczyzny i ruszczyzny (na materiale frazeologii). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2018.
Pielewin, Wiktor. Empire V. Opowieść o prawdziwym nadczłowieku. Translated by Ewa Rojewska-Olejarczuk. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2008.
Rodziewicz, Barbara. Frazemy komparatywne z komponentem zoonimicznym w języku polskim, rosyjskim i niemieckim. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007.
Szerszunowicz, Joanna. Obraz człowieka w polskich, angielskich i włoskich leksykalnych i frazeologicznych jednostkach faunicznych. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2011.
Tokarski, Ryszard. “Człowiek w definicji znaczeniowej słowa.” Przegląd Humanistyczny, no. 3–4 (1991): 131–140.
Tokarski, Ryszard. “Językowy obraz świata w metaforach potocznych.” In Językowy obraz świata, edited by Jerzy Bartmiński, 65–81. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999.
Tokarski, Ryszard. “Konotacja a problemy kategoryzacji.” In Tom jubileuszowy, edited by Anna Dąbrowska, 143–161. Series: “Język a Kultura.” Vol. 20. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008.
Tokarski, Ryszard. “Konotacja jako składnik treści słowa.” In Konotacja, edited by Jerzy Bartmiński, 35–53. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1988.
Tokarski, Ryszard. Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2013.
Umiński, Tomasz. Biologia. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1994.
Uniwersalny słownik języka polskiego PWN. Wersja 3.0, edited by Stanisław Dubisz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Walczak, Maciej. “Czy owad to zwierzę?” Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, no. 1 (2016): 271–277.
Wierzbicka, Anna. “Semantyka zdań o zwierzętach.” Pamiętnik Literacki, no. 1 (1970): 199–218.
Wysoczański, Władysław. Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych. Na materiale wybranych języków. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005.
“Zakochani są wśród zwierząt – Odcinek 1: Małpy.” Accessed February 12, 2019. https://www.telemagazyn.pl/serial/zakochani-sa-wsrod-zwierzat-2430454/odc1.
Zaron, Zofia. “Czy zwierzę to ktoś? Językowe dowody podmiotowości zwierząt.” Prace Filologiczne, no. 43 (1998): 507–515.
Zwoliński, Andrzej. Siedem grzechów głównych. Nieumiarkowanie. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2008.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
