Za ścianą. O kobiecie, zwierzętach i (nie)codzienności w powieści Ściana Marlen Haushofer
Abstrakt
Wydana w 1963 roku powieść Marlen Haushofer Ściana przyniosła autorce duży rozgłos i zyskała uznanie czytelników i krytyków nie tylko w krajach niemieckojęzycznych. Bohaterka, na skutek niezrozumiałego i niepojętego zrządzenia losu, zostaje odcięta od świata zewnętrznego przez niewidzialną przeszkodę – ścianę. Za ścianą życie ludzi i zwierząt zamiera w sensie dosłownym. Jedyną ocalałą z katastrofy jest bohaterka. Od tej pory kobieta musi żyć w całkowitym odosobnieniu, zdana wyłącznie na siebie. Jedynymi jej towarzyszami jest kilka zwierząt, które nadają sens jej egzystencji. Poczucie odpowiedzialności za żywe stworzenia, troska o nie, a także całkowita izolacja oraz poczucie beznadziei determinują codzienność bohaterki. Samotność jednostki w obliczu katastrofy i strach przed nieznanym to tematyka powieści, która dzisiaj wydaje się być szczególnie aktualna.
Słowa kluczowe
The Wall; anti-utopia; catastrophe; animal studies; social role; deconstruction
Bibliografia
Barcz, Anna. „Przedmioty ekozagłady. Spekulatywna teoria hiperobiektów Timothy’ego Mortona i jej (możliwe) ślady w literaturze”. Teksty Drugie, nr 2 (2018): 75–87.
Brem, Ilse. Das Lied überm Staub. Notizen zu Autoren der Gegenwart. Lahnsten: Calatra Press, 1987.
Brüns, Elke. Aussenstehend, ungelenk, kopfüber weiblich: Psychosexuelle Autorpositionen bei Marlen Haushofer, Marieluise Fleißer und Ingeborg Bachmann. Stuttgart–Weimar: Metzler Verlag, 1998.
Chamayou-Kuhn, Cécile. „Grenz- und Fremdheitserfahrungen in Die Wand”. In Dekonstruktion der symbolischen Ordnung bei Marlen Haushofer: „Die Wand” und „Die Mansarde”, Hrsg. Sylvie Arlaud et al., 17–38. Berlin: Frank & Timme GmbH, 2019.
Graca, Joanna. „Portrety kobiet w powieściach Marlen Haushofer Ściana i Mansarda”. Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, t. 14, z. 1 (2019): 19–28.
Haushofer, Marlen. Ściana. Przeł. Zofia Kania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990.
Hoczyk, Julia. „Posthumanizm a podmiotowość nie-ludzkich zwierząt. Przegląd wybranych problemów komunikacji międzygatunkowej i »międzypodmiotowej«”. W Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna, red. Anna Barcz i Magdalena Dąbrowska, 137–152. Lublin: E-naukowiec, 2014.
Jabłkowska, Joanna. Literatur ohne Hoffnung: Die Krise der Utopie in der deutschen Gegenwartsliteratur. Wiesbaden: Deutscher Universitätsverlag, 1993.
Jabłkowska, Joanna. „Moderne Robinsonade oder Absage an die Hoffnung? Gattungsgeschichtliche Überlegungen zu Arno Schmidt, Marlen Haushofer und Friedrich Dürrenmatt”. In Über Grenzen: Polnisch-deutsche Beiträge zur deutschen Literatur nach 1945, Hrsg. Wolfgang Braungart, 33–45. Frankfurt am Main–New York: Peter Lang, 1989.
Lühe von der, Irmela. „Erzählte Räume – leere Welt”. In „Oder war da manchmal noch etwas anderes?” Texte zu Marlen Haushofer, Hrsg. Anne Duden et al., 73–107. Frankfurt am Main: Verlag Neue Kritik, 1986.
Maj, Krzysztof M. „Światy poza światem. Od świata przedstawionego do narracji światocentrycznej”. W Narracje fantastyczne, red. Ksenia Olkusz i Krzysztof M. Maj, 15–16. Kraków: Ośrodek Badawczy Facta Ficta, 2017. https://factaficta.files.wordpress.com/2018/01/narracje-fantastyczne-red-ksenia-olkusz-krzysztof-m-maj.pdf (dostęp: 10.11.2021).
Morrien, Rita. Weibliches Textbegehren bei Ingeborg Bachmann, Marlen Haushofer und Unica Zürn. Würzburg: Königshausen und Neumann, 1996.
Neelsen, Sarah. „Zwei weibliche Robinsonaden? Eine vergleichende Lektüre von Marlen Haushofers Die Wand und Die Mansarde”. In Dekonstruktion der symbolischen Ordnung bei Marlen Haushofer, Hrsg. Sylvie Arlaud et al., 127–142. Berlin: Frank & Timme GmbH, 2019.
Pokrywka, Rafał. „Współczesne robinsonady w literaturze niemieckojęzycznej”. Porównania, t. 25, z. 2 (2019): 63–81.
Razbojnikova-Frateva, Maja. Zur Raumproblematik in Marlen Haushofers Roman „Die Wand”. Academia.edu. https://www.academia.edu/35820747/Maja_Razbojnikova-Frateva_Zur_Raumproblematik_in_Marlen_Haushofers_Roman_Die_Wand (dostęp: 10.07.2022).
Richards, Anna. „»The friendship of our distant relations«: Feminism and animal families in Marlen Haushofer’s Die Wand (1963)”. Feminist German Studies, vol. 36, no. 2 (2019). https://eprints.bbk.ac.uk/id/eprint/30023/ (dostęp: 12.07.2022).
Schmidjell, Christine. „Zur Werkgenese von Marlen Haushofers Die Wand anhand zweier Manuskripte”. In „Eine geheime Schrift aus diesem Splitterwerk enträtseln…” Marlen Haushofers Werk im Kontext, Hrsg. Anke Bosse und Clemens Ruthner, 41–58. Tübingen–Basel: Francke, 2000.
Schweikert, Uwe. „Im toten Winkel. Notizen bei der Lektüre von Marlen Haushofers Roman Die Wand”. In „Oder war da manchmal noch etwas anderes?” Texte zu Marlen Haushofer, Hrsg. Anne Duden et al., 11–20. Frankfurt am Main: Verlag Neue Kritik, 1986.
Seidel, Sabine: Reduziertes Leben. Untersuchungen zum erzählerischen Werk Marlen Haushofers. Dissertation. Passau: Universität Passau, 2006. http://www.opus-bayern.de/uni-passau/volltexte/2006/75/ (dostęp: 17.11.2021).
Strigl, Daniela. „Gegen die »Wand«. Zu Elfriede Jelineks Lektüre von Marlen Haushofers Roman in Der Tod und das Mädchen V”. Modern Austrian Literature, vol. 39, no. 3/4 (2006): 73–96.
Strigl, Daniela. Marlen Haushofer. Die Biographie. München: Claassen Verlag, 2000.
Tabah, Mireille. „Nicht gelebte Weiblichkeit. Töchter und (Ehe-)Frauen in Marlen Haushofers Romanen”. In „Eine geheime Schrift aus diesem Splitterwerk enträtseln…” Marlen Haushofers Werk im Kontext, Hrsg. Anke Bosse und Clemens Ruthner, 177–192. Tübingen–Basel: Francke, 2000.
Tauschinski, Oskar Jan. „Die geheimen Tapetentüren in Marlen Haushofers Prosa”. In „Oder war da manchmal noch etwas anderes?” Texte zu Marlen Haushofer, Hrsg. Anne Duden et al., 141–166. Frankfurt am Main: Verlag Neue Kritik, 1986.
Venske, Regula. „»Dieses eine Ziel werde ich erreichen«: Tod und Utopie bei Marlen Haushofer”. In Weiblichkeit und Tod in der Literatur, Hrsg. Renate Berger und Inge Stephan, 199–214. Köln–Wien: Böhlau, 1987.
Venske, Regula. „»Vielleicht, daß ein sehr entferntes Auge eine geheime Schrift aus diesem Splitterwerk enträtseln könnte…« Zur Kritik der Rezeption Marlen Haushofers”. In „Oder war da manchmal noch etwas anderes?” Texte zu Marlen Haushofer, Hrsg. Anne Duden et al., 43–66. Frankfurt am Main: Verlag Neue Kritik, 1986.
Weigel, Hans. „Marlen Haushofer”. In „Oder war da manchmal noch etwas anderes?” Texte zu Marlen Haushofer, Hrsg. Anne Duden et al., 167–177. Frankfurt am Main: Verlag Neue Kritik, 1986.
Wolf, Ursula. Ethik der Mensch-Tier-Beziehung. Frankfurt am Main: Klostermann, 2012.
Zeemann, Dorothea. „Eine Frau verweigert sich”. In „Oder war da manchmal noch etwas anderes?” Texte zu Marlen Haushofer, Hrsg. Anne Duden et al., 67–72. Frankfurt am Main: Verlag Neue Kritik, 1986.
Zimmermann, Vera. Grenzenlos menschlich? Tierethische Positionen bei Elias Canetti, Marlen Haushofer und Brigitte Kronauer. Bielefeld: transcript Verlag, 2021.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
