Monodramy biograficzne w najnowszym teatrze polskim – świadectwa i rekonstrukcje
(Article in Polish/Artykuł w języku polskim)
Abstrakt
W nurcie współczesnych polskich spektakli biograficznych sporą grupę stanowią monodramy, inspirowane życiorysami słynnych osób. Jest to przejaw zainteresowania postaciami wyrazistymi, referencyjnymi – w przeciwieństwie do twórczości scenicznej końca XX wieku, z właściwą jej ekspansją bohaterów o nieukształtowanej bądź rozbitej osobowości. W artykule zanalizowane zostały monodramy-świadectwa i monodramy-rekonstrukcje. W pierwszym przypadku postać występuje jako medium nieobecnej rzeczywistości, świadcząc monologiem o sobie i o świecie zewnętrznym (to przykład tożsamości dialogowej). W drugiej odmianie monodramów dominuje ujęcie autotematyczne, co prowadzi do powstania sztuk meta-biograficznych (ukazana jest tożsamość performatywna, realizująca się w aktach kreacji własnego „ja”).
Słowa kluczowe
monodram; biografia; relacja biograficzna; tożsamość
Bibliografia
Adamiecka-Sitek, Agata i Dorota Buchwald. “Wstęp”. W: Nowe historie 03. Nowe biografie, red. Agata Adamiecka-Sitek, Dorota Buchwald. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2012.
Balbus, Stanisław. Między stylami. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 1993.
Benton, Michael. “Biografia teraz i kiedyś”, przeł. Anna Pekaniec. Dekada Literacka, nr 4–5 (2010), 10–25.
Boyer-Weinmann, Martine. La Relation biographique. Enjeux contemporains. Seyssel: Éditions Champ Vallon, 2005.
Całek, Anita. Biografia naukowa: od koncepcji do narracji. Interdysyplinarność, teorie, metody badawcze. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
Ciechowicz, Jan. Sam na scenie. Teatr jednoosobowy w Polsce. Z dziejów form dramatyczno-teatralnych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 1984.
Czermińska, Małgorzata. “Ruchome granice autobiograficzności”. Opcje, nr 1 (2012), 24–29.
Delaperrière, Maria. “Świadectwo jako problem literacki”. Teksty Drugie, nr 3 (2006), 59–70.
Duniec, Krystyna. “Co to jest aktorska indywidualność?” Dialog, nr 10 (2007), 168–182.
Duniec, Krystyna i Joanna Krakowska. “Beznadzieja”. Dialog, nr 12 (2001), 100–115.
Fischer-Lichte, Erika, Teatr i teatrologia. Podstawowe pytania, przeł. M. Borowski, M. Sugiera. Wrocław: Instytut im. J. Grotowskiego, 2012.
Guczalska, Beata. Aktorstwo polskie. Generacje. Kraków: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego, 2015.
Hellich, Artur. “Jak rozpoznać pastisz (i odróżnić go od parodii?)”. Zagadnienia Rodzajów Literackich, nr 2 (2014), 25–38.
Jarząbek, Dorota. “Sam niczym Bóg”. Dialog, nr 7–8 (2007), 168–171.
Knap, Jakub, Magdalena Roszczynialska, Katarzyna Wądolny-Tatar. “Fazy, linie, punkty, węzły – jak się opowiada życie”. W: Tropy biograficzne: bieg życia w narracjach literackich i kulturowych, red. Jakub Knapa, Magdalena Roszczynialska, Katarzyna Wądolny-Tatar, 5–14. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP, 2017.
Kurz, Iwona. “Kalina Jędrusik: retuszowana ikona seksbomby”. Dialog, nr 9 (2000), 144–163.
Legeżyńska, Anna. “Wystarczy mocno i wytrwale zastanawiać się nad jednym życiem… Biografistyka jako hermeneutyczne wyzwanie”. Teksty Drugie, nr 1 (2019), 13–27.
Malak, Tadeusz. Teatr jednego aktora: refleksje krytyczne. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury. 1985.
Moulin, Joanny. “Introduction: Towards Biography Theory”. Cercles: Revue Pluridisciplinaire du Monde Anglophone (Université de Rouen, 2015). https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01078127v2/document (23.09.2020).
Nycz, Ryszard. Poetyka doświadczenia. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 2012.
Partyga, Ewa. “Biografia w dramacie – rekonesans”. W: Dramat w tekście – tekst w dramacie, red. Artur Grabowski, Jacek Kopciński, 271–284. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 2014.
Partyga, Ewa. “Tożsamość dziś: narracyjna? dialogowa? performatywna?”. W: Dramatyczność i dialogowość w kulturze, red. Anna Krajewska, Danuta Ulicka, Piotr Dobrowolski, 447–455. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2010.
Plata, Tomasz. “Post-teatr. Ucieczka z teatru. Ucieczka do teatru”. W: Post-teatr i jego sojusznicy, red. Tomasz Plata, 9–23. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, 2018.
Popczyk-Szczęsna, Beata. “Bioteatr”. Teatr, nr 5 (2020), 42–45.
“Monolog”. W: Encyklopedia teatru polskiego. http://www.encyklopediateatru.pl/hasla/220/monolog (16.10.2021).
“Monolog”. W: Słownik dramatu nowoczesnego i najnowszego, red. Jean-Pierre Sarrazac, przeł. Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera, 102–106. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007.
Sugiera, Małgorzata. “Zgoda co do faktów – pakt biograficzny”. W: Wymowa faktów, red. Agata Adamiecka-Sitek, Dorota Buchwald, 186–188. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2011.
Szczawińska, Weronika. “Enter Ghost. Dwa obrazy teatru jako medium pamięci”. Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej, nr 10 (2015). https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2015/10-polski-wiek-xix/enter-ghost.-dwa-obrazy-teatru-jako-medium-pamieci (17.10.2021).
http://widok.hmfactory.com/index.php/one/article/view/301/575 (17.10.2021).
Uniwersytet Śląski Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
