Autonaturografie. Biopoetyki immersyjnego piśmiennictwa przyrodniczego (Zajączkowska, Brach-Czaina, Tsing, Macdonald)
(Artykuł w języku polskim/Article in Polish)
Abstrakt
Celem artykułu jest wyodrębnienie nowej, nieantropocentrycznej formy pisania o przyrodzie. Analizując teksty antropolożki Anny Lowenhaupt Tsing, biolożki Urszuli Zajączkowskiej, historyczki nauki Helen Macdoland i filozofki Jolanty Brach-Czainy – wskazuję na chwyty charakteryzujące ich biopoetykę: immersyjność, rizomatyczność, asamblażowość i tentakularność. Nawiązując do formuły gatunkowej “pasażu tekstowego” (rozumianego szeroko, niekoniecznie jako pisanie i czytanie miasta) i wspierając się rozważaniami Rebeki Solnit, pokazuję, jakim ponadgatunkowym doświadczeniem jest dla flanerek wędrówka i włóczęga, które mogą zarazem być ucieczką z laboratorium. Zastanawiam się też, jak bardzo nieantropocentryczny może być tekst literacki.
Słowa kluczowe
życiopisanie; piśmiennictwo przyrodnicze; memuar; ekokrytyka; biopoetyka; cthulucen; asamblaż
Bibliografia
Adamczewska, Izabella. “Sylwa współczesna”. W: Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. Grzegorz Gazda, 1057–1063. Warszawa: PWN, 2012.
Bakke, Monika. Biotransfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2010.
Bakke, Monika. Nieantropocentryczna tożsamość?. W: Media / ciało / pamięć. O współczesnych tożsamościach kulturowych, red. Andrzej Gwóźdź, Agnieszka Nieracka-Ćwikieł. Warszawa: Instytut Adama Mickiewicza, 2006.
Brach-Czaina, Jolanta. Błony umysłu. Warszawa: Sic!, 2003.
Chaberski, Mateusz. Asamblaże, asamblaże. Doświadczenie w zamglonym antropocenie. Kraków: Księgarnia Akademicka 2019.
Czapliński, Przemysław. “Literatura i życie. Perspektywy biopoetyki”. W: Teoria – literatura – życie. Praktykowanie teorii w humanistyce współczesnej, red. Ryszard Nycz, Anna Legeżyńska. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2012.
Domańska, Ewa. “Ku historii nieantropocentrycznej”. W: Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
Fiedorczuk, Julia. Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk: WN Katedra, 2015.
Gawron, Agnieszka. “Silva rerum”. W: Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. Grzegorz Gazda, 1018–1021. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2012.
Haraway, Donna. Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene. Durham and London: Duke University Press, 2016.
Heinrich, Bernd. Chrapiący ptak. Rodzinna podróż przez stulecie biologii, przeł. Michał Szczubiałka. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2016.
Hemley, Robin. A Field Guide to Immersion Writing: Memoir, Journalism and Travel. Athens, Georgia: University of Georgia Press, 2012.
Krzysztofek, Kazimierz. “Człowiek posthumanistyczny?”. Kultura Współczesna nr 1(19) (1999), 18–35.
Latour, Bruno, Steve Woolgar. Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych, przeł. Krzysztof Abriszewski, Paweł Gąska, Maciej Smoczyński, Adrian Zabielski. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2020.
Lowenhaupt Tsing, Anna. The Mushroom at the End of the World. On the Possibility of Life in Capitalism Ruins. Princeton: Princeton University Press, 2015.
Macdonald, Helen. J jak jastrząb, przeł. Hanna Jankowska. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2016.
Macdonald, Helen. Vesper Flights. New and Collected Essays. New York: Grove Press, 2020.
Solnit, Rebecca. Zew włóczęgi, przeł. Anna Dzierzgowska, Sławomir Królak. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2018.
Szalewska, Katarzyna. Pasaż tekstowy. Czytanie miasta jako forma doświadczania przeszłości we współczesnym eseju polskim. Kraków: Universitas, 2012.
Szopa, Katarzyna. “Poetyckie archiwum roślinne: casus Urszuli Zajączkowskiej”. Zagadnienia Rodzajów Literackich z. 1 (2018), 143–150.
Van den Hengel, Louis. “Zoegraphy: Per/forming Posthuman Lives”. Biography no. 1 (2012), 1–20.
Wodecka, Dorota, Urszula Zajączkowska. “Urszula Zajączkowska nagrodzona za esej ‘Patyki i badyle’. Mówi: ‘Wśród roślin nie ma nienawiści’” [wywiad], Wysokie Obcasy Extra. https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,152731,25201327,urszula-zajaczkowska-uciekam-od-lilii-i-roz.html (07.08.2020).
Zajączkowska, Urszula. Minimum. Wrocław: Warstwy, 2017.
Zajączkowska, Urszula. Patyki, badyle. Warszawa: Marginesy, 2019.
Zamorska, Magdalena. “Choreografie antropocenu, czyli o materiach wprawiających w ruch”. Prace Kulturoznawcze 22, nr 1–2 (2018), 113–128.
Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Kultury Współczesnej, Katedra Teorii Literatury Polska
https://orcid.org/0000-0002-2775-6209
Izabella Adamczewska - dr, adiunkt w Instytucie Kultury Współczesnej Uniwersytetu Łódzkiego (Katedra Teorii Literatury). Autorka książek "Łże-reportaże i prawdziwe fikcje. Powieść dziennikarska i reportaż w czasie postprawdy i zwrotu performatywnego" (Łódź 2020) oraz „Krajobraz po Masłowskiej”. Ewolucja powieści środowiskowej w najnowszej polskiej literaturze (Łódź 2011). Publikowała m.in. w „Zagadnieniach Rodzajów Literackich”, „Tekstach Drugich”, „Studia Poetica”, „Folia Litteraria Polonica”, „Czytaniu Literatury”, "Kulturze Popularnej" oraz licznych monografiach zbiorowych. Zainteresowania naukowe: socjologia literatury, teoria powieści, związki beletrystyki z dziennikarstwem prasowym, genologia literacka, ekokrytyka.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
