Kolektyw czy jednostka? Kto tworzy teorie (nie tylko) naukowe? O pewnym szczególe w koncepcji Ludwika Flecka
(Artykuł w języku polskim/A research article in Polish)
Abstrakt
Kolektyw czy jednostka? Kto tworzy teorie (nie tylko) naukowe? O pewnym szczególe w koncepcji Ludwika Flecka
Sformułowana w latach 30. XX wieku przez Ludwika Flecka teza, że to nie jednostka w sposób
autonomiczny i niezależny formułuje nowe koncepcje naukowe, współcześnie nie budzi już
kontrowersji, przyjmuje się bowiem, że proces poznania przebiega w kontekście społecznym i jest
uwarunkowany kulturowo. Nadal jednak nierozstrzygnięty pozostaje problem udziału jednostki
w odkryciu naukowym. Choć sam Fleck posługiwał się wyrażeniem “jednostka wyjątkowo twórcza”
na oznaczenie osoby, która jest odpowiedzialna za nową koncepcję, nie był jeszcze w stanie objaśnić
w sposób precyzyjny osobliwej oscylacji tego, co społeczne, i tego, co stricte osobiste w procesie
ustanawiania nowych koncepcji. Polski mikrobiolog sformułował jednak kilka istotnych sugestii,
które w powiązaniu z najnowszymi badaniami, np. T. Hutchinsa, K. Knorr Cetiny czy B. Latoura,
mogą przynajmniej przybliżyć nas do pełniejszego zrozumienia tego, jak nowe wkracza do Nauki.
Słowa kluczowe
Ludwik Fleck; kolektyw myślowy; jednostka wybitnie twórcza; konstruktywizm; aktor-sieć; poznanie
Bibliografia
Bamberg, Michael, Alexandra Georgakopoulou. “Small Stories as a New Perspective in Narrative and Identityanalysis”. Text&Talks, t. 28, nr 3 (2008), 377–396.
Bauman, Zygmunt. Płynna nowoczesność, przeł. Tomasz Kunz. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006. Bilikiewicz, Tadeusz. “Uwagi nad artykułem Ludwika Flecka. Nauka a środowisko”. Przegląd Współczesny, nr 8–9 (1939), 175–197.
Bloch, Natalia. “O pożytkach z przypadków szwendania się i nomadologii. Autorefleksyjny reportaż antropologiczny.” W: Auto/biograficzne aspekty praktyk poznawczych, 63–87, red. Marcin Kafar. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.
Cyzman, Marzenna, Paweł Bohuszewicz. “Wokół pojęcia konstruktywizmu”. Litteraria Copernicana, no. 3 (19) (2016), 7–14. Cyzman, Marzenna. “Filozofia zmiany – zmiana w filozofii? Uwagi o nie-dualizującej filozofii Josefa Mitterera”. Hybris. Internetowy Magazyn Filozoficzny, nr 28 (2015), 174–191.
Cyzman, Marzenna. Nieznośna płynność rzeczy. Dyskurs, retoryka, interpretacja w nie- -dualizującym sposobie mówienia, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2015.
Cyzman, Marzenna. “On the Non-Dualizing Rhetoric. Some Preliminary Remarks”. W: Realism – Relativism – Constructivism. Proceedings of the 38th International Wittgenstein Symposium in Kirchberg, red. Christian Kanzian, Sebastian Kletzl, Josef Mitterer, Katharina Neges [Series: Publications of the Austrian Ludwig Wittgenstein Society – New Series 24], 17–30. Berlin: De Gruyer, 2017.
Cyzman, Marzenna. “Zaskakujące pojęć wędrówki i związki. O kolektywie myślowym Ludwika Flecka i wspólnocie interpretacyjnej Stanleya Fisha”. Filozofia i Nauka, t. 7, cz. 2 (2019), 305–317.
Domańska, Ewa. Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006
Domańska, Ewa. “Problem rzeczy we współczesnej archeologii”. W: Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. Jacek Kowalewski, Wojciech Piasek, Marta Śliwa, 27–60. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2008.
Ellis, Carolyn. Final Negotiations: A Story of Love, Loss and Chronic Illness. Philadelphia: Tample University Press, 1995.
Ellis, Carolyn. Revision: Autoethnographic Reflections of Life and Work. Walnut Creek: Left Coast Press, 2004. Fleck, Ludwik. “Nauka a środowisko”. Przegląd Współczesny, nr 8–9 (1939), 149–156.
Fleck, Ludwik. “Odpowiedzi na uwagi Tadeusza Bilikiewicza”. Przegląd Współczesny, nr 8–9 (1939), 168–174.
Fleck, Ludwik. Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym, przeł. Maria Tuszkiewicz, wstęp Zdzisław Cackowski. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986.
Fleck, Ludwik. “Problem obserwacji naukowej”. W: Style myślowe i fakty. Artykuły i świadectwa, red. Stefan Werner, Claus Zittel, Florian Schmaltz, 295–297. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2007.
Glasersfeld, Ernst, von. Radical Constructivism. A Way of Knowing and Learning. London: Falmer Press, 1996. Hutchins, Ewin. Cognition in the Wild. Cambridge, MA: The MIT Press, 1995.
Kafar, Marcin, red. (Auto)biograficzne aspekty praktyk poznawczych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.
Kafar, Marcin, red. Biografie naukowe. Perspektywa transdyscyplinarna. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2011.
Kafar, Marcin, red. Scientific Biographies: Between the ‘Professional’ and ‘Non-Professional’ Dimensions of Humanistic Experiences. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014.
Kafar, Marcin. “Biographical Epiphanies in the Context of Laying the Foundation of the Qualitative Thought Collective”. W: Scientific Biographies: Between the ‘Professional’ and ‘Non-Professional’ Dimensions of Humanistic Experiences, red. Marcin Kafar, 43–74. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014.
Knorr-Cetina, Karin. Epistemic Cultures – How the Sciences Make Knowledge. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1999.
Kuhn, Thomas. Struktura rewolucji naukowych, przeł. Helena Ostromęcka. Warszawa: Aletheia, 2009.
Lalewicz, Janusz. Społeczny kontekst faktu literackiego i funkcje lektury. Warszawa: IBL PAN, 1977. Latour, Bruno. “Przedmioty także posiadają sprawczość!”, przeł. Aleksandra Derra. W: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki, red. Ewa Domańska, 525–560. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
Latour, Bruno, Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora sieci, przeł. Aleksandra Derra, Krzysztof Abriszewski. Kraków: Universitas, 2010. 123
Mitterer, Josef. “Paradoksy Nowego. O płynnym stanie rzeczy”, przeł. Bogdan Balicki. Przegląd Kulturoznawczy, nr 1 (15) (2013), 21–29.
Płonka-Syroka, Bożena, “Ludwik Fleck i lwowskie odniesienia jego biografii i twórczości”. W: Przedwojenny Lwów i jego uczeni. Sylwetki – działalność naukowa – osiągnięcia, red. Sławomir Dorocki, Paweł Brzegowy, 115–142. Kraków: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, 2016.
Płonka-Syroka, Bożena. “Pojęcie stylu myślowego u Ludwika Flecka, Paula Diepgena i Wernera Leibbranda i konsekwencje jego wykorzystania w praktyce badawczej historyka medycyny”. W: Proces modernizacji nauk przyrodniczych w historii i historiografii nauki.Studia z Dziejów Kultury Medycznej, t. 7, red. Bożena Płonka-Syroka, 228–239. Wrocław: Arboretum, 2003.
Rydlewski, Michał. Żeby widzieć, trzeba wiedzieć. Kulturowy wymiar percepcji wzrokowej, Bydgoszcz: Epigram, 2016.
Stróżewski, Władysław. Dialektyka twórczości. Kraków: Znak, 2007.
Thagard, Paul. “Collaborative Knowledge”. Nôus, 1997, vol. 31, no. 2 (1997), 242–261.
Tomaszewski, Tadeusz. “Dyskusja (uwagi do referatu Ludwika Flecka pod tytułem “Problem obserwacji naukowej”)”. W: Style myślowe i fakty. Artykuły i świadectwa, red. Stefan Werner, Claus Zittel, Florian Schmaltz, 296–297. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2007.
Tweney, Ryan D., Mears, Ryan P., Spitzmüller, Christiane. “Replicating the Practice of Discovery: Michael Faraday and the Interaction of Gold and Light”. W: Scientific and Technological Thinking, red. Michael E. Gorman, Ryan D. Tweney, David C. Gooding, Alexandra P. Kincannon, 137–158. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, 2013.
Tynianow, Jurij. Fakt literacki, przeł. Elżbieta Feliksiak i in. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
Urbaniak-Zając, Danuta. “Refleksja metodologiczna i biograficzna”. W: Auto/biograficzne aspekty praktyk poznawczych, red. Marcin Kafar, 49–61. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.
Wróblewski, Michał. “Living in Relations. Biographies of Scientists in the Context of the Actor-Network Theory”. W: Scientific Biographies: between the ‘Professional’ and ‘Non-Professional’ Dimensions of Humanistic Experiences, red. Marcin Kafar, 75–102. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
