Światy bizarne Olgi Tokarczuk
(Artykuł w języku polskim/A research article in Polish)
Abstrakt
Artykuł podejmuje temat prawdy i tajemnicy na podstawie dwóch “dziwacznych” opowiadań Olgi Tokarczuk: “Transfugium” i “Kalendarz ludzkich świąt”. Nawiązuje do innych ważnych dla autorki Biegunów zagadnień: należą do nich wątki eko- i gynokrytyczne, widoczne m.in. w “Transfugium”, opowiadającym m.in. o pułapkach antropocentrycznego stanowiska i proponowanym wyjściu w postaci metamorfozy człowieka w zwierzę, a konkretnie w wilka. W drugim z analizowanych opowiadań uwaga skupia się na miejscu religii, Kościoła i wiary w naszym życiu, w tym wiary w prawdę objawioną i cud, oraz na tym, w jaki sposób może ona prowadzić do przewartościowania schematów i dogmatów narzucanych przez instytucję Kościoła, także w kontekście miejsca kobiet w porządku ustalonym przez hierarchów kościelnych. Choć w centrum mojej uwagi pozostają dwa opowiadania Tokarczuk, to kontekstowo odwołuję się także do twórczości węgierskiego pisarza Sándora Máraiego oraz opowiadania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, które niejako dialogują ze sobą w kwestii rozumienia prawdy, tajemnicy i ludzkiej potrzeby cudu, a tym samym zapewne mimowolnie nawiązują do futurologicznej refleksji Tokarczuk.
Słowa kluczowe
tajemnica; prawda; cud; fantastyka; transgresja; Olga Tokarczuk; Opowiadania bizarne
Bibliografia
Bakke, Monika. Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, 2010.
Bator, Joanna. Ciemno, prawie noc. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2013.
Bolecki, Włodzimierz. “Sándor Márai, Gustaw Herling (i inni)”. W: Ciemna miłość. Szkice do portretu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, 236–251. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
Caillois, Roger. “Od baśni do science-fiction”. W: Odpowiedzialność i styl. Eseje, wybór Maciej Żurowski, słowo wstępne Jan Błoński, przeł. Jan Błoński et al., 31–65. Warszawa: PIW, 1967.
Cieślak, Anna. “Golem czy postczłowiek? Transhumanizm z perspektywy nie-ludzkiej”. Acta Humana, nr 4 (2013), 95–108.
Eco, Umberto. “Listy miejsc”. W: Szaleństwo katalogowania, przekład Tomasz Kwiecień, 81–112. Poznań: Wydawnictwo Rebis, 2009.
Eichelberger, Wojciech. “Dlaczego mężczyźni zabijają?”. W: Zygmunt Kruczyński, Farba znaczy krew, przedmowa Olga Tokarczuk, 178–192. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017.
“Ewangelia według św. Jana”. W: Nowy Testament, tłum. sekcja red. Living Stream Ministry, Anaheim: Living Stream Ministry, 2017.
Guzowski, Janusz. “Transhumanizm – eskapizm czy wizjonerstwo?”. Szkice Humanistyczne, nr 1–2 (2014), 89–105.
Ilnicki, Rafał. Bóg cyborgów. Technika i transcendencja, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, 2011.
Jagodzka, Magdalena. “Wilki z Krainy Metaksy”. Fraza, nr 4 (2021), 231–241.
Jakubowiak, Maciej. “Opowieści zwyczajne”. Dwutygodnik, https://www.dwutygodnik.
com/artykul/7783-opowiesci-zwyczajne.html (12.04.2021).
Jarzyńska, Karina. “Wywoływanie duszy. Olgi Tokarczuk gra na wielu religiach”. Ruch Literacki, R. LXI, z. 5 (362) (2020), 505–528.
Kantner, Katarzyna. Jak działać za pomocą słów? Proza Olgi Tokarczuk jako dyskurs krytyczny. Kraków: Universitas, 2019.
Lem, Stanisław. “Ontologia porównawcza fantastyki”. W: Fantastyka i futurologia, t. I, 84–119. Kraków 1973.
Martuszewska, Anna (red.). Fantastyka, fantastyczność, fantazmaty. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1994.
Márai, Sándor. Dziennik 1967–1976, wybór, przekład, oprac., przypisy i posłowie Teresy Worowskiej. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 2019.
Mowat, Farley. „Nie taki straszny wilk”, przeł. Robert Stiller, 112–120. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i spółka, 1997.
Netz, Feliks. “Historia pokuty. O Solaris Stanisława Lema”. W: Ćwiczenia z wygnania,176–193. Mikołów: Wydawnictwo Mikołowskie, 2008.
Niziołek, Małgorzata. “Zdefiniować fantastykę, czyli ‘fantastyczne’ (i nie tylko) teorie literatury fantastycznej”. Przestrzenie Teorii, nr 5 (2005), 267–278.
Panas, Paweł. Doświadczenia religijne w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2012.
Panas, Paweł. “Znaki obecności Boga. Kilka uwag o istocie cudu w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego”. Humanum. Międzynarodowe Studia Społeczno-Humanistyczne, nr 7 (2) (2011), 151–159.
Sokołowska, Zuzanna. “Posthumanizm – nowa definicja lęku?”. Fragile, nr 2 (2016), 32–33.
Soniewicka, Marta. “Transhumanizm: kilka uwag na temat filozoficznych źródeł sporu o ideę biomedycznego ulepszania moralnego”. Ethics in Progress, nr 1 (2015), 38–55.
Spór o SF. Antologia szkiców i esejów o science fiction, teksty wybrali Ryszard Handke, Lech Jęczmyk, Barbara Okólska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989.
Szymański, Kamil. “Transhumanizm”. Kultura i wartości, nr 13 (2015), 133–152.
Światy Olgi Tokarczuk, pod red. Magdaleny Rabizo-Birek, Magdaleny Pocałuń-Dydycz i Adama Bieniasa. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2013.
Tekstowe światy fantastyki, red. Mariusz M. Leś, Weronika Łaszkiewicz, Piotr Stasiewicz. Białystok: Wydawnictwo Prymat, 2017.
Tokarczuk, Olga. Czuły narrator. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2020.
Tokarczuk, Olga. Moment niedźwiedzia. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2012.
Tokarczuk, Olga. Opowiadania bizarne. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019.
Trębicki, Grzegorz. Fantasy. Ewolucja gatunku. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2007.
Walewska, Ewa. “Techno-organiczna hybryda człowiekiem przyszłości? Od idei transhumanizmu do antropologii cyborgów”. Transformacje, nr 1/4 (2012), 474–499.
Wydmuch, Marek. Fantastyka grozy. Gra ze strachem. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1975.
Zając, Antoni. “Teologia wiecznego kryzysu według Tokarczuk”. Magazyn Kontakt. http:// magazynkontakt.pl/teologia-wiecznego-kryzysu-wedlug-tokarczuk.html (12.04.2021).
Zwolińska, Barbara. “Człowiek i zwierzę w Prowadź swój pług przez kości umarłych – wyjście z klatki antropocenu?. W: Czas – przestrzeń – egzystencja. Tożsamość w podróży.
Szkice o literaturze, 354–372. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021.
Zwolińska, Barbara. “Zerwane więzi. Zwierzęta w klatkach cyrku i zoo (na przykładzie wybranych utworów z literatury polskiej)”. Litteraria Copernicana, nr 1 (37) (2021), 11–30.
Uniwersytet Gdański Polska
http://orcid.org/0000-0001-7108-1862
Specjalizuje się w zakresie historii literatury XIX i XX wieku. Zainteresowania naukowe: motywy podróży w literaturze XIX i XX wieku, teatr radiowy, tematyka tożsamości płciowej, twórczość Jarosława Iwaszkiewicza, Tadeusza Różewicza oraz węgierskiego prozaika SándoraMáraia.
Kieruje Pracownią Badań nad Literaturą Zapoznaną i Mniej Znaną. Organizatorka trzech interdyscyplinarnych konferencji naukowych: (Nie)męskość w tekstach kultury XIX-XXI wieku (Gdańsk 2017), (Nie)smak w tekstach kultury XIX-XXI wieku (Gdańsk 2018) oraz (Nie)pokój w tekstach kultury XIX-XXI wieku (Gdańsk 2019). Zredagowała, wspólnie z Krystianem M. Tomalą, dwie monografie wieloautorskie: (Nie)męskość w tekstach kultury XIX-XXI wieku (Gdańsk 2019) i (Nie)pokój w tekstach kultury XIX-XXI wieku (Gdańsk 2021) oraz samodzielnie (Nie)smak w tekstach kultury XIX-XXI wieku. Nie tylko o kulturze jedzenia i picia (Gdańsk 2019).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
