Uśmiech Giocondy: tajemnica a interpretacja. Analiza trzech przypadków
(Artykuł w języku polskim/A research article in Polish)
Abstrakt
Uśmiech Giocondy: tajemnica a interpretacja. Analiza trzech przypadków
Przedmiot refleksji szkicu stanowi zagadnienie tajemnicy dzieła sztuki. Nie jest ona jednak
rozumiana jako własność obiektu artystycznego, ale jako funkcja interpretacji o ontologicznej
charakterystyce. Efekt “pracy interpretacji”, która każdorazowo wpisana w doświadczenie sztuki, nie odkrywa dzieła i nie ujawnia tego, co wewnątrz, lecz jako takie doraźnie je konstruuje i konkretyzuje. Z tej perspektywy tajemnicę sztuki rozpatrujemy jako dyskursywny konstrukt, przekształcający się wraz ze zmianami kontekstów i interpretacyjnych narzędzi: konstrukt formułowany w obrębie wybranych narracji – taktyk konceptualizacji, warunkujących nie tylko sposób myślenia o tajemnicy dzieła sztuki, ale też jej doraźne, teoretyczne koncepty.
Słowa kluczowe
uśmiech Giocondy; tajemnica; dzieło sztuki; interpretacja; dyskursy; wspólnoty interpretacyjne
Bibliografia
Amsterdamski, Stefan. Nauka a porządek świata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1983.
Ankersmit, Franklin. “Narracja jako przedstawianie”. W: Metodologiczne problemy narracji historycznej, red. Jan Pomorski. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1990.
Bal, Mieke. “Czytanie sztuki?”. Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja, nr 1/2 (133–134) (2012), 39–58.
Bal, Mieke. Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych. Krótki przewodnik, przeł. Maria Bucholc. Warszawa: Wydawnictwo Narodowe Centrum Kultury, 2012.
Bańka, Józef. Traktat o czasie: czas a poczucie dziejowości istnienia w koncepcjach recentywizmu i prezentyzmu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1991.
Baudrillard, Jean. Spisek sztuki. Iluzje i deziluzje estetyczne z dodatkiem wywiadów o Spisku sztuki, przeł. Sławomir Królak. Warszawa: Wydawnictwo “Sic!”, 2006.
Bourdieu, Pierre. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego, przeł. Andrzej Zawadzki. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2001.
Burzyńska, Anna. Dekonstrukcja i interpretacja.Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2001.
Eco, Umberto. “Interpretacja i historia”. W: Umberto Eco, Richard Rorty, Jonathan Culler, Christine Brooke-Rose. Interpretacja i nadinterpretacja, red. Stefan Collini, przeł. Tomasz Bieroń, 28–50. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008.
Eco, Umberto. “Nadinterpretowanie tekstów”. W: Umberto Eco, Richard Rorty, Jonathan Culler, Christine Brooke-Rose. Interpretacja i nadinterpretacja, red. Stefan Collini, przeł. Tomasz Bieroń, 51–75. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008.
Feyerabend, Paul. Przeciw metodzie, przeł. Stefan Wiertlewski. Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg, 1996.
Fish, Stanley. “Czy na ćwiczeniach jest tekst?”, przeł. Andrzej Szahaj. W: Stanley Fish, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. Andrzej Szahaj, przeł. Krzysztof Abriszewski i inni, 59–80. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2008.
Fish, Stanley. “Jak rozpoznać wiersz, gdy się go widzi”, przeł. Adam Grzeliński. W: Stanley Fish, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. Andrzej Szahaj, przeł. Krzysztof Abriszewski i inni, 81–98. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2008.
Fish, Stanley. “Zwykłe okoliczności, język dosłowny, bezpośrednie akty mowy, to, co normalne, potoczne, oczywiste, zrozumiałe samo przez się i inne szczególne przypadki”, przeł. Maciej Smoczyński. W: Stanley Fish, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. Andrzej Szahaj, przeł. Krzysztof Abriszewski i inni, 29–58. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2008.
Fleck, Ludwik. Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym, przeł. Maria Tuszkiewicz. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986.
Francastel, Pierre. Twórczość malarska a społeczeństwo. Szkice, przeł. Jolanta Karbowska, Anita Szczepańska. Warszawa: Wydawnictwo PIW, 1973.
Freud, Zygmunt. “Leonarda da Vinci wspomnienie z dzieciństwa”. W: Poza zasadą przyjemności, przeł. Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1975.
Gadamer, Hans-Georg. Dziedzictwo Europy, przeł. Andrzej Przyłębski. Warszawa: Wydawnictwo Spacja, 1992.
Gadamer, Hans-Georg. L’Art de comprendre. Écrits, II. Herméneutique et Champ de l’expérience humaine. Paris, Aubier, 1991.
Gadamer, Hans-Georg. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. Bogdan
Baran. Kraków: Wydawnictwo Inter Esse, 1993.
Gombrowicz, Witold. Dziennik 1953–1956. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1989.
Kalaga, Wojciech. Mgławice dyskursu. Podmiot, tekst, interpretacja. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2001.
Korusiewicz, Maria. “Jak funkcjonuje dzieło sztuki, czyli muzeum według Nelsona Goodmana”. W: Muzeum sztuki. Antologia, red. Maria Popczyk, 135–145. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2005.
Kuczyńska, Alicja. Sztuka jako filozofia w kulturze renesansu włoskiego. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1988.
Kuźma, Erazm. “Spór o wartość i zasadność interpretacji literackiej”. Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, 80/3 (1989), 3–18
MacIntyre, Alasdair. Whose Justice? Which Rationality? Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press, 1988.
Margolis, Joseph. Czym, w gruncie rzeczy, jest dzieło sztuki? Wykłady z filozofii sztuki, red. Krystyna Wilkoszewska, przeł. Wojciech Chojna i inni. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2004.
Markowski, Michał Paweł. Dzień na Ziemi. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014, e-book.
Markowski, Michał Paweł. Nietzsche. Filozofia interpretacji. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 1997.
Mehra, Mandeep, Hilary Campbell. “The Mona Lisa Decrypted: Allure of an Imperfect
Reality”. https://www.mayoclinicproceedings.org/article/S0025-61961830579-2/
fulltext (23.10.2021).
Meyer, Peter. Historia sztuki europejskiej, przeł. Franciszek Buhl, Tadeusz Dobrzeniecki i inni. T. 2. Warszawa, Wydawnictwo PWN, 1973.
Nowicki, Andrzej. Spotkania w rzeczach. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
Nycz, Ryszard. “Kulturowa natura, słaby profesjonalizm. Kilka uwag o przedmiocie poznania literackiego i statusie dyskursu literaturoznawczego”. W: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. Michał Paweł Markowski, Ryszard Nycz, 5–38. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2006.
Oleś, Piotr. “Człowiek w świecie, czyli o zależności od doświadczenia i kreowaniu doświadczeń”. W: Nowoczesność jako doświadczenie: dyscypliny, paradygmaty, dyskursy, red. Anna Zeidler-Janiszewska, Ryszard Nycz, 60–76. Warszawa: Wydawnictwo SWPS Acadamica, 2008.
Pasterczyk, Krystyna. Poiesis.Cieszyn: Instytut Sztuki, Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2007.
Poprzęcka, Maria. “Miejsce dzieła”. W: Miejsce rzeczywiste, miejsce wyobrażone. Studia nad kategorią miejsca, red. Małgorzata Kitowska-Łysiak, Elżbieta Wolicka, 21–35. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwo Naukowo KUL, 1999.
Przybylski, Ryszard. Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec królestwa polskiego. Warszawa: Wydawnictwo PIW, 1983.
Ricoeur, Paul. Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, przeł. Karol Tarnowski i inni, red. Stanisław Cichowicz. Warszawa: Wydawnictwo PAX, 1985.
Rorty, Richard. Obiektywność, relatywizm i prawda, przeł. Janusz Margański. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 1999.
Rose, Gillian. Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością, przeł. Ewa Klekot. Warszawa: Wydawnictwo PWN SA, 2015.
Rosner, Katarzyna. “Wszyscy jesteśmy poststrukturalistami”. Testy Drugie, nr 4 (52) (1998), 33–40.
Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph. Filozofia sztuki, przeł. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1983.
Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Anna Okopień-Sławińska. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Wydawnictwo Ossolineum, 1988.
Solik, Ryszard. Sztuka jako interpretacja. Z problemów dyskursu artystycznego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012.
Szahaj, Andrzej. O interpretacji. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2014, e-book.
Szahaj, Andrzej. “Zniewalająca moc kultury” (Przedmowa). W: Stanley Fish, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. Andrzej Szahaj, przeł. Krzysztof Abriszewski i inni, 13–28. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2008.
Tokarzewska, Monika, “Georg Simmel o tajemnicy”. Studia Socjologiczne, nr 2 (2008). http://www.studiasocjologiczne.pl/img_upl/studia_socjologiczne_2008_nr2_s.65_90. pdf (22.08.2021).
Vasari, Giorgio. Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, przeł. Karol Estreicher. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1989.
Welsch, Wolfgang. Estetyka poza estetyką. O nową postać estetyki, red. Krystyna Wilkoszewska, przeł. Katarzyna Guczalska. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2005.
Wilkoszewska, Krystyna. “Doświadczenie estetyczne – strategie pragmatyzacji i zaangażowania”. W: Nowoczesność jako doświadczenie: dyscypliny, paradygmaty, dyskursy, red. Anna Zeidler-Janiszewska, Ryszard Nycz, 212–222. Warszawa: Wydawnictwo SWPS Acadamica, 2008.
bezcenne cytaty o sztuce – znane i mniej znane. https://abaren.pl/sztuka-cytaty.php
(26.10.2021).
UNIWERSYTET ŚLĄSKI Polska
https://orcid.org/0000-0002-8278-1132
Ryszard Solik, doktor habilitowany nauk humanistycznych, prof. UŚ, pracuje w Uniwersytecie Śląskim. Stażysta Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Doktoryzował się w Instytucie Nauk o Kulturze w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Habilitacja (w zakresie kulturoznawstwa) w Instytucie Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych UŚ. Zajmuje się kulturologicznie zorientowaną teorią sztuki, teorią kultury, teorią interpretacji oraz problematyką funkcji i uwikłań dzieła w konteksty kulturowe. Autor wielu artykułów o sztuce oraz książek: Z dziejów kultury artystycznej średniowiecza. Zarys wybranej problematyki (Cieszyn 1995), W kręgu funkcji sztuki (współautor, Cieszyn 1996), Kulturotwórcze funkcje komunikatów ikonicznych doby stanisławowskiej (Cieszyn 2000), Pejzaże sztuki, konteksty sztuki (Cieszyn 2007), Sztuka jako interpretacja. Z problemów dyskursu artystycznego (Katowice 2012), Szkice o (nie)oryginalności. Konteksty i interpretacje (Katowice 2017). Redaktor i współredaktor prac zbiorowych: Wokół kultury myśliwskiej. Szkice o tradycjach łowieckich ziemi pszczyńskiej (Pszczyna 2008), Pejzaż śląski – pamięć, tradycja, współczesność (Cieszyn 2008), Twarze, portrety, maski. Czas na interdyscyplinarność (Cieszyn 2010), Kształty i myśli. Dyskurs a doświadczenie sztuki (Katowice 2013), (Re)interpretacje. Między praktyką twórczą a dyskursem (Katowice 2019), Tu i teraz. Dylematy artysty-pedagoga wobec paradygmatycznych reorientacji sztuki ponowoczesnej (Katowice 2019).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
