Sztuczna inteligencja i granice nauk humanistycznych
Abstrakt
Złożoność kultur we współczesnym świecie przekracza obecnie możliwości ludzkiego pojmowania. Nauki kognitywne poddają w wątpliwość tradycyjne wyjaśnienia oparte na modelach mentalnych. Tradycyjne dyscypliny humanistyki mogą tracić na znaczeniu, ale pojawiają się nowe, interdyscyplinarne gałęzie humanistyki. Humanistyka musi dostosować się do epoki cyfrowej. Błyskawiczny dostęp do informacji zostanie wkrótce zastąpiony błyskawicznym dostępem do wiedzy. Sztuczna inteligencja zmieni humanistykę w sposób radykalny, od sztuki po nauki polityczne i filozofię. Zrozumienie ograniczeń poznawczych człowieka i możliwości, jakie otwiera rozwój sztucznej inteligencji oraz interdyscyplinarnych badań niezbędnych do podjęcia globalnych wyzwań, jest kluczem do rewitalizacji humanistyki.
Słowa kluczowe
humanistyka cyfrowa; kognitywistyka; sztuczna inteligencja; wiedza; granice rozumienia; sztuka generatywna
Bibliografia
Ayers, John W., Adam Poliak, Mark Dredze, Eric C. Leas, Zechariah Zhu, Jessica B. Kelley, Dennis J. Faix, Aaron M. Goodman, Christopher A. Longhurst, Michael Hogarth, and David M. Smith. “Comparing Physician and Artificial Intelligence Chatbot Responses to Patient Questions Posted to a Public Social Media Forum.” JAMA Internal
Medicine 183, no. 6 (2023), 589–596.
Bar-Haim, Roy, Yoav Kantor, Elad Venezian, Yoav Katz, and Noam Slonim. “Project Debater APIs: Decomposing the AI Grand Challenge.” In Proceedings of the 2021 Conference on Empirical Methods in Natural Language Processing: System Demonstrations, 267–274. Online and Punta Cana, Dominican Republic: Association for
Computational Linguistics, November 2021. https://doi.org/10.48550/arXiv.2110.01029.
Barrett, Louise. “The Evolution of Cognition: A 4E Perspective.” In The Oxford Handbook of 4E Cognition, edited by Albert Newen, Leon De Bruin, and Shaun Gallagher, 719–734. Oxford: Oxford University Press, 2018.
Binder, Jeffrey R., Lisa L. Conant, Colin J. Humphries, Leonardo Fernandino, Stephen B. Simons, Mario Aguilar, and Rutvik H. Desai. “Toward a Brain-Based Componential Semantic Representation.” Cognitive Neuropsychology 33, 3–4 (2016), 130–174. https://doi.org/10.1080/02643294.2016.1147426.
Boyd, Robert, and Peter Richerson, “Memes: Universal Acid or a Better Mouse Trap?” In Darwinizing Culture: The Status of Memetics as a Science, edited by Robert Aunger, 143–162. Oxford: Oxford University Press, 2000.
Bubeck, Sébastien, Varun Chandrasekaran, Ronen Eldan, Johannes Gehrke, Eric Horvitz, Ece Kamar, Peter Lee, et al. “Sparks of Artificial General Intelligence: Early Experiments with GPT-4”, 2023. https://doi.org/10.48550/arXiv.2303.12712.
Campbell, Donald T. “Blind Variation and Selective Retention in Creative Thought as in Other Knowledge Processes.” Psychological Review 67 (1960), 380–400.
Chen, Boyuan, Carl Vondrick, and Hod Lipson. “Visual Behavior Modelling for Robotic Theory of Mind.” Scientific Reports 11, no. 1 (2021), Article 1.
Churchland, Patricia. Neurophilosophy. Cambridge, MA: MIT Press, 1986.
Chvaja, Radim. “Why Did Memetics Fail? Comparative Case Study.” Perspectives on Science 28, no. 4 (2020), 542–570.
Cozolino, Louis. Why Therapy Works: Using Our Minds to Change Our Brains. New York: W. W. Norton & Company, 2015.
Dawkins, Richard. The Selfish Gene: 30th Anniversary Edition. Oxford: Oxford University Press, 2006.
Damasio, Antonio. The Feeling of What Happens: Body and Emotion in the Making of Consciousness. San Diego, CA: Mariner Books, 2000.
Driess, Danny, Fei Xia, Mehdi S. M. Sajjadi, Corey Lynch, Aakanksha Chowdhery, Brian Ichter, Ayzaan Wahid, et al. “PaLM-E: An Embodied Multimodal Language Model.” arXiv, 2023. https://arxiv.org/abs/2303.03378.
Duch, Włodzisław. “Intuition, Insight, Imagination and Creativity.” IEEE Computational Intelligence Magazine 2, no. 3 (2007), 40–52.
Duch, Włodzisław, Paweł Matykiewicz, and John Pestian. “Neurolinguistic Approach to Natural Language Processing with Applications to Medical Text Analysis.” Neural Networks 21, no. 10 (2008), 1500–1510.
Duch, Włodzisław. “Free Will and the Brain: Are We Automata?” In 3rd International Forum on Ethics and Humanism in European Science, Environment and Culture, edited by Marian Jaskuła, Bogusław Buszewski, Andrzej Sękowski, and Zbigniew Zagórski, 155–170. Cracow: Societas Humboldtiana Polonorum, 2011.
Duch, Włodzisław. “What Can We Know About Ourselves and How Do We Know It?” In The World Without Borders – Science Without Borders, edited by Bogusław Buszewski and Marian Jaskuła, 181–208. Cracow: Societas Humboldtiana Polonorum, 2012.
Duch, Włodzisław. “Mind-Brain Relations, Geometric Perspective, and Neurophenomenology.” American Philosophical Association Newsletter 12, no. 1 (2012), 1–7.
Duch, Włodzisław. “Neuronauki i Natura Ludzka.” In Nauki Przyrodnicze a Nowy Ateizm, edited by M. Słomka, 79–122 (Seria: Filozofia Przyrody i Nauk Przyrodniczych), 2012.
Duch, Włodzisław. “Brains and Education: Towards Neurocognitive Phenomics.” In Learning While We Are Connected, vol. 3, edited by Nicholas Reynolds, Mary Webb, Maciej M. Sysło, and Valentina Dagiene, 12–23. Toruń: Nicolaus Copernicus University Press, 2013.
Duch, Włodzisław. “Kurt Lewin, Psychological Constructs and Sources of Brain Cognitive Activity.” Polish Psychological Forum 23, no. 1 (2018), 7–21.
Duch, Włodzisław. “Memetics and Neural Models of Conspiracy Theories.” Patterns 2, no. 11 (2021), 100353.
Dunér, David, and Christer Ahlberger. Cognitive History: Mind, Space, and Time. De Gruyter Oldenbourg, 2019.
Eckermann, Johann Peter. Conversations with Goethe in the Last Years of His Life. Translated by Margaret Fuller. Boston and Cambridge: James Munroe and Company, 1852.
Elyoseph, Zohar, Dorit Hadar-Shoval, Kfir Asraf, and Maya Lvovsky. “ChatGPT Outperforms Humans in Emotional Awareness Evaluations.” Frontiers in Psychology 14 (2023), 1199058.
Freud, Sigmund. Civilization and Its Discontents. Translated by James Strachey. New York: W. W. Norton & Company, 2010. Originally published in 1930.
Gell-Man, Murray. The Quark and the Jaguar: Adventures in the Simple and the Complex. New York: St. Martin’s Griffin, 1995.
Generative AI in the Legal Profession. Special issue of The Practice. Center of the Legal Profession, Harvard Law School, March/April 2023.
Heller, Michał. Philosophy in Science: An Historical Introduction. Heidelberg: Springer, 2011.
Hendrycks, Dan, Mantas Mazeika, and Thomas Woodside. “An Overview of Catastrophic AI Risks.” arXiv, 2023. https://arxiv.org/abs/2306.12001.
Johnson, Mark. The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason. Chicago: University of Chicago Press, 2013.
Kahneman, Daniel. Thinking, Fast and Slow. New York: Farrar, Straus and Giroux, 2011.
Koestler, Arthur, and Herbert Butterfield. The Sleepwalkers: A History of Man’s Changing Vision of the Universe. London: Penguin Books, 1990.
Kulichenko, Maksim, et al. “The Rise of Neural Networks for Materials and Chemical Dynamics.” The Journal of Physical Chemistry Letters 12, no. 26 (2021), 6227–43.
Lakoff, George, and Rafael Nuñez. Where Mathematics Come From: How The Embodied Mind Brings Mathematics Into Being. 1st printing edition. New York, NY: Basic Books, 2001.
Lamb, Sidney. Pathways of the Brain: The Neurocognitive Basis of Language. Amsterdam and Philadelphia: J. Benjamins Pub. Co., 1999.
LeDoux, Joseph. The Deep History of Ourselves: The Four-Billion-Year Story of How We Got Conscious Brains. New York City: Viking, 2019.
Lenat, Douglas. “Creating a 30-Million-Rule System: MCC and Cycorp.” IEEE Annals of the History of Computing 44, no. 1 (2022), 44–56.
Manjoo, Farhad. “How Do You Know a Human Wrote This?” The New York Times, July 29, 2020.
Matz, Sandra C., Ruth E. Appel, and Michal Kosinski. “Privacy in the Age of Psychological Targeting.” Current Opinion in Psychology 31 (2020), 116–21.
McGrew, William C. The Cultured Chimpanzee: Reflections on Cultural Primatology. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
Nave, Kathryn, George Deane, Mark Miller, and Andy Clark. “Wilding the Predictive Brain.” WIREs Cognitive Science 11, no. 6 (2020), e1542. https://doi.org/10.1002/wcs.1542.
Oevermann, U., E. Konau, and J. Krambeck. “Structures of Meaning and Objective Hermeneutics.” In Modern German Sociology, 436–448. New York: Columbia University Press, 1987.
Onians, John. Neuroarthistory: From Aristotle and Pliny to Baxandall and Zeki. New Haven, CN: Yale University Press, 2008.
Osinska, Veslava, and Grzegorz Osinski. Information Visualization Techniques in the Social Sciences and Humanities. IGI Global, 2018.
Pilichowski, Maciej and Włodzisław Duch. “BrainGene: Computational Creativity Algorithm that Invents Novel Interesting Names.” In 2013 IEEE Symposium on Computational Intelligence for Human-like Intelligence, 92–99. IEEE Press, 2013.
Pina, Marco, and Nathalie Gontier, eds. The Evolution of Social Communication in Primates: A Multidisciplinary Approach. New York: Springer, 2014.
Planck, Max. Scientific Autobiography: And Other Papers. Philosophical Library/Open Road, 2014.
Roberts, Gabriel. “The Humanities in Modern Britain: Challenges and Opportunities.” HEPI Report 141. https://www.hepi.ac.uk/wp-content/uploads/2021/09/The-Humanities-in-Modern-Britain-Challenges-and-Opportunities.pdf.
Saharia, Chitwan, William Chan, Saurabh Saxena, Lala Li, Jay Whang, Emily Denton, et al. “Photorealistic Text-to-Image Diffusion Models with Deep Language Understanding.” arXiv, 2022. https://arxiv.org/abs/2205.11487.
Sapolsky, Robert M. Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst. New York: Penguin Press, 2017.
Schwitzgebel, Eric. Perplexities of Consciousness. Cambridge, MA: A Bradford Book, 2011.
Schwitzgebel, Eric, David Schwitzgebel, and Anna Strasser. “Creating a Large Language Model of a Philosopher.” arXiv, 2023. https://arxiv.org/abs/2302.01339.
Shermer, Michael. Why People Believe Weird Things: Pseudoscience, Superstition, and Other Confusions of Our Time. Souvenir Press, 2007.
Simonton, Dean K. “Creative Thought as Blind-Variation and Selective-Retention: Combinatorial Models of Exceptional Creativity.” Physics of Life Reviews 7, no. 2 (2010), 156–179.
Spacks, Patricia Meyer. “The Challenges to the Humanities.” American Academy of Arts & Sciences Winter 2001 Bulletin (2001).
Spivey, Michael J. The Continuity of Mind. New York: Oxford University Press, 2007.
Wernet, Andreas. “Hermeneutics and Objective Hermeneutics.” In The SAGE Handbook of Qualitative Data Analysis, edited by Uwe Flick. Newbury Park, CA: SAGE Publications, 2013.
Williams, Jeffrey J. “The New Humanities. Once-Robust Fields Are Being Broken Up and Stripped for Parts.” In Endgame. Chronicle Review (March 2020), 25–28.
Wilson, E. O. Sociobiology: The New Synthesis. Cambridge, MA: Belknap Press, 1975.
Zeki, Semir. “Splendours and Miseries of the Brain.” Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences 354, no. 1392 (1999), 2053–65.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0001-7882-4729
Włodzisław Duch pracuje na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Doktorat/habilitację zrobił z fizyki teoretycznej, ale od 1990 roku pracował nad sztuczną inteligencją i kognitywistyką w USA, Singapurze, Japonii, Niemczech i innych krajach. Jest/był członkiem rad redakcyjnych 17 międzynarodowych czasopism; pełnił funkcję prezydenta European Neural Networks Society, International Neural Network Society Fellow, jest członkiem 3 komitetów Polskiej Akademii Nauk. Opublikował około 370 recenzowanych prac naukowych, jest autorem lub współautorem 6 książek i współredaktorem 21 książek. Aby znaleźć jego pełne CV wystarczy wpisać jego imię i nazwisko.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
