O niezbędności humanistyki w zinstrumentalizowanym świecie. Humanistyka jako projekt kształtowania wrażliwości
Abstrakt
W tekście humanistyka rozumiana jest jako jedyna realna przeciwwaga, ale i opór przeciwko dominacji rozumu instrumentalnego. Dewaluacja i marginalizacja nauk humanistycznych zwiastuje regres kulturowy i kulturowy autyzm jednostek. Humanistyka zostaje potraktowana jako ważny projekt kształtowania wrażliwości, integracji społecznej, ale także emancypacji, tworzenia wspólnego universum chroniącego społeczeństwo przed atomizacją. Humanistyka uświadamia że pomimo nastawienia na skuteczność pragmatyzm i efektywność ciągle najważniejszy jest i musi być człowiek. Choć bywa niekonkluzywna, choć wiele pozostawia otwartym, niedomkniętym, na tym właśnie zasadza jej siła, wybijając nas z pewników, przełamując hegemoniczny dyskurs tego, co zasiedziałe i opresyjne, wołając o człowieka.
Słowa kluczowe
nauki humanistyczne; instrumentalizm; wyobraźnia współczująca; anarchizm epistemologiczny; trening wrażliwości
Bibliografia
Bachelard, Gaston. Filozofia, która mówi nie. Esej o filozofii nowego ducha w nauce, przeł. Justyna Budzyk. Gdańsk: Słowo/Obraz/Terytoria, 2000.
Baron-Cohen, Simon. Teoria zła. O empatii i genezie okrucieństwa, przeł. Agnieszka Nowak, seria Mistrzowie Psychologii. Sopot: Smak Słowa, 2014.
Barthes, Roland. Przyjemność tekstu, przeł. Ariadna Lewańska. Warszawa: KR, 1997.
Burszta, Wojciech J. Preteksty. Gdańsk: WN Katedra, 2015.
Burzyńska, Anna. Anty-teoria literatury. Kraków: Univesitas, 2006.
Ellison, Ralph. Niewidzialny człowiek, przeł. Andrzej Jankowski, Poznań: Rebis, 2004.
Feyerabend, Paul K. Dialogi o wiedzy, przeł. Justyna Nowotniak. Warszawa: Fundacja Aletheia, 1999.
Feyerabend, Paul K. Przeciw metodzie, przeł. Krystyna Zamiara. Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg, 1996.
Feyerabend, Paul K. Zabijanie czasu, przeł. Tomasz Bieroń. Kraków: Znak, 1996.
Gadacz, Tadeusz. “Studia i odpowiedzialność”. Znak 695 (2013), 80–84.
Goleman, Daniel. Inteligencja emocjonalna, przeł. Andrzej Jankowski. Poznań: Media Rodzina, 2007.
Holton, Gerald. Einstein, History, and Other Passions: The Rebellion Against Science and the End of the Twentieth Century. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1996.
Horkheimer, Max. “Odpowiedzialność i studia”. Kronos 2 (2011), 237–248.
Horkheimer, Max. Społeczna funkcja filozofii. Wybór pism, przeł. Jan Doktór. Warszawa: PIW, 1987.
Husserl, Edmund. “Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna”, przeł. Sławomira Walczewska. Kraków: Wydawnictwo Vis-à-vis Etiuda, 1987.
Jędrychowska, Maria. Najpierw człowiek. Szkolna edukacja kulturowo-literacka a problem kształcenia dydaktycznego polonistów. Refleksja teleologiczna. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne, 1996.
Jędrychowska, Maria. Szkic do pejzażu aksjologicznego. Z problemów dydaktyki literatury. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP, 2010.
Kmita, Jerzy. Wymykanie się uniwersaliom. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2000.
Lyotard, Jean-Francois. “Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy”, przeł. Małgorzata Kowalska, Jacek Migasiński. Sztuka i Filozofia 13 (1997), 25–35.
Markowski, Michał P. “Antropologia i literatura”. Teksty Drugie 6 (2007), 24–33.
Markowski, Michał P. “Humanistyka: niedokończony projekt”. Teksty Drugie 6 (2011), 13–28.
Markowski, Michał P. Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki. Kraków: Universitas, 2013.
Marquard, Odo. Apologia przypadkowości, przeł. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1994.
McAllister, James W. Beauty and Revolution in Science. Ithaca and London: Cornell University Press, 1996.
Mikoś, Elżbieta. Lekcje empatii. Czytanie poezji dwudziestowiecznej wliceum. Literatura – psychologia – dydaktyka. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP, 2009.
Nussbaum, Martha. Nie dla zysku. Dlaczego demokracja potrzebuje humanistów, przeł. Łukasz Pawłowski. Warszawa: Fundacja Kultura Liberalna, 2015.
Nussbaum, Martha. W trosce o człowieczeństwo. Klasyczna obrona reformy kształcenia ogólnego, przeł. Astrid Męczkowska. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu, 2008.
Planck, Max, Erwin Schrödinger. Zagadnienia współczesnej nauki: indeterminizm: wpływ środowiska na nauki przyrodnicze, przeł. Edward Poznański. Warszawa: Mathesis Polska, 1993.
Pławecka, Katarzyna M. “Od empatii do sprawczości. Jak kształtować wrażliwość młodzieży we współczesnej szkole”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 1, 56 (2020), 253–270.
Rembowski, Józef. Empatia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989.
Rorty, Richard. Obiektywność, relatywizm i prawda, przeł. Janusz Margański. Warszawa: Aletheia, 1999.
Sady, Wojciech. “Cztery wielkie nurty metodologii nauki XX wieku”. Filozofia Nauki 2, 14 (1996), 79–93.
Skarga, Barbara. Człowiek to nie jest piękne zwierzę. Kraków: Znak, 2007.
Sobol, Eleżbieta (red.). Nowy słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Stoch, Magdalena. “Ekonomia wrażliwości a duch posthumanistyki”. Annales Universitatis Paedagogicase Cracoviensis. Studia de Cultura VIII, 2 (2016), 130–140.
Szpunar, Magdalena. “Kwantyfikacja rzeczywistości. O nieznośnym imperatywie policzalności wszystkiego”. Zeszyty Prasoznawcze 3 (2019), 95–104.
Szpunar, Magdalena. (Nie)potrzebna wrażliwość. Kraków: IDMiKS, 2018.
Szpunar, Magdalena. “O doniosłości niepewności i myśli słabej”. Zeszyty Prasoznawcze 64, 3 (247) (2021), 87–99.
Szpunar, Magdalena. “O potrzebie czułego narratora w nieczułym świecie”. Ethos 34, 134 (2021), 199–216.
Thom, René. Parabole i katastrofy. Rozmowy o matematyce, nauce i filozofii z Giulio Giorello i Simoną Moroni, przeł. Roman Duda. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991.
Waters, Lindsay. Zmierzch wiedzy. Przemiany uniwersytetu a rynek publikacji naukowych, przeł. Tomasz Bilczewski. Kraków: Homini, 2009.
Wilbur, Shawn P. Dromologies: Paul Virilio: Speed, Cinema and the End of the Political State, 1994. https://www.libertarian-labyrinth.org/contrun/dromologies-paul-virilio-speed-cinema-and-the-end-of-the-political-state-1994/.
Wojnar, Irena. Humanistyczne przesłanki niepokoju. Warszawa: Dom Wydawniczy i Handlowy „Elipsa”, 2016.
Wojnar, Irena, Henryka Witalewska, Mikołaj Ł. Lipowski. O humanistyczną wrażliwość nauczycieli. Przesłanie i przypomnienia. Warszawa: Związek Nauczycielstwa Polskiego, Wydawnictwo Pedagogiczne Związku Nauczycielstwa Polskiego, 2009.
Zawojski, Piotr. Ponowoczesny anarchizm poznawczy a badanie kultury audiowizualnej. W: Kultura, Język, Edukacja, T. 3, red. Robert Mrózek. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000.
Żardecka, Magdalena. “In varietate concordia. Nauki humanistyczne i ich wpływ na imaginarium społeczne”. Tematy i Konteksty 9 (2019), 35–53.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-1245-5531
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
