Uniwersytet w czasach bezmyślności

Tadeusz Gadacz
https://orcid.org/0000-0001-8746-4016

Abstrakt

Jeśli zło jest bezmyślne, jak stwierdziła Hannah Arendt w Eichmann w Jerozolimie, to czy myślenie może ochronić nas przed złem? W pierwszej części artykułu dokonuję rozróżnienia między intelektem, który kieruje się logiką myślenia i rozumem, który kieruje się etyką myślenia. Stawiam tezę, że jeśli etyka myślenia (rozum) nie kieruje logiką myślenia (intelektem), to rodzi zło i fanatyzm. W części drugiej rozważam takie przyczyny współczesnej bezmyślności, jak: przeciętność, pragmatyzm, mierzalność i dominację mentalności merkantylnej. W części trzeciej piszę o odpowiedzialności uniwersytetów, a szczególnie nauk humanistycznych i szeroko pojętej kultury, za kształcenie rozumu.


Słowa kluczowe

myślenie; intelekt; rozum; dobro; zło; nauki humanistyczne; uniwersytet

Arystoteles. Etyka wielka. Etyka eudemejska, przeł. Kazimierz Leśniak. Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.

Arystoteles. Zachęta do filozofii, przeł. Kazimierz Leśniak. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.

Bollnow, Otto Friedrich. “Rozum a siły irracjonalne”, przeł. Elżbieta Paczkowska-Łagowska. Znak 11, nr 305 (1979): 1188–1205.

Dilthey, Wilhelm. Budowa świata historycznego w naukach humanistycznych, przeł. Elżbieta Paczkowska-Łagowska. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2004.

Fromm, Erich. Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki, przeł. Robert Saciuk. Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994.

Heidegger, Martin. Co zwie się myśleniem?, przeł. Janusz Mizera. Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.

Horkheimer, Max. “Odpowiedzialność i studia”, przekład translatoryjny pod kierunkiem Haliny Walentynowicz. Kronos 2 (2011): 237–248.

Kant, Immanuel. Was ist Aufklärung. W: Tadeusz Kroński, Kant, przeł. Tadeusz Kroński. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1966.

Lipska, Ewa. “Otchłań”. W: Gdzie Indziej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.

Ortega y Gasset, José. Bunt mas, przeł. Piotr Niklewicz. Warszawa: Muza, 2002.

Pascal, Blaise. Myśli, przeł. Tadeusz Żeleński (Boy). Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1953.

Ricoeur, Paul. Język, tekst, interpretacja, przeł. Piotr Graff, Katarzyna Rosner. Wybór i opracowanie: Katarzyna Rosner. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989.

Tischner, Józef. Wędrówki w krainę filozofów. Kraków: Wydawnictwo “Znak”, 2008

Pobierz

Opublikowane : 2023-12-22


GadaczT. (2023). Uniwersytet w czasach bezmyślności. Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura, (47), 33-43. https://doi.org/10.31261/errgo.14754

Tadeusz Gadacz  tgadacz@ifispan.edu.pl
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie  Polska
https://orcid.org/0000-0001-8746-4016

Prof. dr hab. Tadeusz Gadacz pracuje naukowo na Wydziale Humanistycznym AGH w Krakowie. Wykłada także od 25 lat w Collegium Civitas. Uczeń i wieloletni asystent ks. profesora Józefa Tischnera. W latach 2003–2007 przewodniczący Komitetu Nauk Filozoficznych PAN. W 2002 roku otrzymał nagrodę prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego dla najlepszego nauczyciela akademickiego Mazowsza, w 2003 roku nagrodę Nowych Książek i Ministra Kultury za redakcję naukową (wraz z Bogusławem Milerskim) dziesięciotomowego dzieła Religia. Encyklopedia PWN, w 2008 roku wybrany przez studentów najlepszym wykładowcą w historii Collegium Civitas. Zajmuje się historią filozofii XX wieku, filozofią człowieka, kondycją myślenia, analizą przemian kultury i cywilizacji. Ostatnio opublikował: Uniwersalne prawdy i prawa życia dla mądrych ludzi na trudne czasy (2018), O bezprawiu i przyzwoitości. Wady i zalety moralne dla mądrych ludzi na trudne czasy (2020).






Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).