Posthumanizm – w poszukiwaniu nowej etyki
Abstrakt
Kryzys klasycznego humanizmu jest faktem. Ujawnił bowiem on swój ciemny rewers. Są nim niewolnictwo, kolonializm, wyzysk, wykluczenia, dyskryminacje. Humanizm okazał się być dzieckiem patriarchalizmu, szowinizmu płciowego i gatunkowego. Trzeba go więc przezwyciężyć. Jedną z propozycji jest posthumanizm. Opiera się on na odmiennej metodzie badawczej (nazywam ją tu „zmysłem udziału”), odmiennej koncepcji podmiotu (nomada) i nowej etyce, której kształt dopiero powstaje. W artykule wskazuję na jej fundamenty w postaci kobiecej etyki troski, która – w moim przekonaniu - otwiera horyzonty na bardziej holistyczne, egalitarne, spluralizowane ludzko-pozaludzkie istnienie.
Słowa kluczowe
humanizm; posthumanizm; antropocen; patriarchalizm; zmysł udziału; podmiot; nomada; etyka; troska; empatia
Bibliografia
Bauer, Joachim. Empatia. Co potrafią lustrzane neurony, przeł. M. Guzowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015.
Braidotti, Rosi. Podmioty nomadyczne, przeł. A. Derra. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2009.
Braidotti, Rosi. “Etyka stawania się wykrywalnym”, przeł. J. Bednarek. W: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. A. Gajewska. Poznań: Wydawnictwa Poznańskie, 2012.
Butler, Judith. Uwikłani w płeć, przeł. K. Krasucka. Warszawa: Wydawnictwa Krytyki Politycznej, 2008.
Butler, Judith. Zapiski o performatywnej teorii zgromadzeń, przeł. J. Bednarek. Warszawa: Wydawnictwa Krytyki Politycznej, 2016.
Deleuze, Gilles, Felix Guattari. Tysiąc plateau, przekład zbiorowy, red. J. Bednarek. Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Bęc Zmiana, 2015.
Foucault, Michel. Czym jest Oświecenie?. W: Filozofia, historia, polityka, przeł. D. Leszczyński, L. Rasiński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
Foucault, Michel. Historia szaleństwa wdobie klasycyzmu, przeł. H. Kęszycka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
Foucault, Michel. “Kiedy przestał pan wierzyć w sens?”. W: Kim pan jest, profesorze Foucault? Debaty, rozmowy, polemiki, red. B. Błesznowski, K.J. Jaksender, K. Matuszewski; przekł. K.M. Jaksender. Kraków: Wydawnictwo Eperons-Ostrogi, 2013.
Foucault, Michel. Nadzorować i karać, przeł. T. Komendant, K. Matuszewski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia – Spacja, 1993.
Gilligan, Carol. Chodźcie z nami. Psychologia i opór, przeł. S. Kowalski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2013.
Gilligan, Carol. Innym głosem, Teoria psychologiczna a rozwój kobiet, przeł. B. Szelewa. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2015.
Heidegger, Martin. “List o humanizmie”, w: Budować, mieszkać, myśleć, przeł. K. Michalski. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1970.
Nietzsche, Fryderyk. Z genealogii moralności, przeł. L. Staff. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006.
Nietzsche, Fryderyk. Tako rzecze Zaratustra, przeł. T. Berent. Kraków: Jakub Mortkowicz, 1906.
Noddings, Nell. Women and Evil. Berkeley: University of California Press, 1991.
Nussbaum, Martha. Nowa nietolerancja religijna, przeł. S. Szymański. Warszawa; Wydawnictwo Kultura Liberalna, 2018.
Nussbaum, Martha. W trosce o człowieczeństwo, przeł. A. Męczkowska. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 2008.
Nyczek, Tadeusz. 22 X Szymborska. Gdańsk: Wydawnictwo a5, 2000.
Ortega y Gasset, José. “Człowiek i ludzie”, przeł. H. Woźniakowski. W: Bunt mas i inne pisma socjologiczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.
Sloterdijk, Peter. “Reguły dla ludzkiego zwierzyńca. Odpowiedź na Heideggera list o humanizmie”, przeł. A. Żychliński. Przegląd Kulturoznawczy 4 (2008): 40–62.
Rogowska-Stangret, Monika. Ciało – poza innością i Tożsamością. Trzy figury ciała w filozofii współczesnej. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz/Terytoria, 2016.
Rorty, Richard. Przygodność, ironia, solidarność, przeł. W.J. Popowski. Warszawa: Aletheia, 1996.
Sartre, Jean Paul. “Posłowie” do: Franz Fanon, Wyklęty lud ziemi, przeł. H. Tygielska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
Sofokles. Antygona, przeł. K. Morawski. Wolne Lektury online: https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/antygona.pdf
Wittig, Monika. “Myślenie ‘straight’”. W: Francuski feminizm materialistyczny, przeł. M. Solarska, M. Borowicz. Poznań: Instytut Historyczny Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2007.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-1565-216X
Dr hab. Magdalena Środa, prof. UW, pracuje w Zakładzie Etyki Wydziału Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, zajmuje się historią idei etycznych, etyka stosowaną, filozofia polityczną i problematyką gender. Jest autorką wielu publikacji z zakresu filozofii politycznej i moralnej oraz książek m.in: „Idea godności w historii i etyce” (1993), „Indywidualizm i jego krytycy. Współczesne spory między liberałami, komunitarianami i feministkami na temat podmiotu, wspólnoty i płci” (2003), „Kobiety i władza” (2009), „Etyka dla myślących” (2010), „Mała książeczka o tolerancji” (2010). W 2020 roku ukazała się jej książka „Obcy, inny, wykluczony”.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
