Nie do powiedzenia. O głosie u Lacana, Ettinger i Woodman
Abstrakt
Na zdjęciu zatytułowanym Self-portrait talking to Vince amerykańska fotograficzka Francesca Woodman postanowiła uchwycić swój własny głos. Tym samym to, co wymówione stało się niewymawialne, skutkując niezrozumiałym ciągiem esów-floresów wychodzącym z ust artystki, przerwanym jeszcze w obrębie kadru w swoim staraniu, by dotrzeć do słuchacza. Ta fotografia staje się przestrzenią i przyczyną konfrontacji dwóch psychoanalitycznych ujęć kategorii głosu: Lacanowskiego i Ettingeriańskiego. Podczas gdy u Jacques’a Lacana głos jest przedstawiony jako objet petit a, nierozerwalnie związany z Innym i pragnieniem, Ettinger – twórczyni teorii macierzy [matrixial theory], praktykująca psychoanalityczka, artystka, feministka i potomkini ocalałych z Zagłady – opisuje to pojęcie jako link a, kładąc nacisk na połączenie inspirowane spotkaniem prenatalnym oraz związaną z nim kruchością i intymnością. Zderzenie ze sobą tych dwóch stanowisk oraz twórczości Woodman pozwala nam otworzyć wspomnianą kategorię na studia wizualne i postawić pytanie o związki głosu ze zmysłami. Taka jukstapozycja przesuwa granice zarówno fotografii – medium, zdawałoby się, skazanego na milczenie – jak i teorii, wobec której zdjęcie może stworzyć w swych ramach przestrzeń dialogu, uporczywie opierając się redukcji do wyłącznie jednego punktu widzenia.
Słowa kluczowe
głos; psychoanaliza; fotografia; objet petit a; teoria macierzy
Bibliografia
Barthes Roland. 2008. Światło obrazu. Uwagi o fotografii. Przeł. Jacek Trznadel. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Dolar Mladen. 2006. A Voice and Nothing More. Cambridge, London: The MIT Press.
Ettinger Bracha L. 2000. Art as the Transport-station of Trauma. W Bracha Lichtenberg Ettinger: Artworking 1985-1999, 91–115. Ghent, Amsterdam: Ludion.
Ettinger Bracha L. 2006. Fascinance and the Girl-to-m/Other Matrixial Feminine Difference. W Psychoanalysis and the Image: Transdisciplinary Perspectives, 60–93. Red. Griselda Pollock. Oxford: Blackwell Publishing Ltd.
Ettinger Bracha L. 2006. The Matrixial Borderspace. Red. Brian Massumi. Minneapolis, London: University of Minnesota Press.
Ettinger Bracha L. 2009. „Fragilization and Resistance”. Studies in the Maternal 1 (2). http://www.mamsie.bbk.ac.uk/back_issues/issue_two/documents/Bracha1.pdf (16.04.2013)
Lacan Jacques. 1981. The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis. The Seminar of Jacques Lacan, Book XI. Red. Jacques-Alain Miller, przeł. Alan Sheridan. New York, London: W. W. Norton & Company.
Lacan Jacques. 1999. On Feminine Sexuality, the Limits of Love and Knowledge (Encore). The Seminar of Jacques Lacan, Book XX. Red. Jacques-Alain Miller, przeł. Bruce Fink. New York, London: W. W. Norton & Company.
Lacan Jacques. 2006. The Mirror Stage as Formative of the I Function. W Écrits, 75–81. Przeł. Bruce Fink, Héloïse Fink, Russel Grigg. London, New York: W. W. Norton & Company.
Lacan Jacques. 2014. Anxiety. The Seminar of Jacques Lacan, Book X. Red. Jacques-Alain Miller, przeł. A. R. Price. Cambridge: Polity Press.
Lévinas Emmanuel. 1998. Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności. Przeł. Małgorzata Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Merleau-Ponty Maurice. 1968. The Visible and the Invisible. Red. Claude Lefort, przeł. Alphonso Lingis. Evanston: Northwestern University Press.
Miller Jacques-Alain. 2007. Jacques Lacan and the Voice. W The Later Lacan: An Introduction, 137–146. Red. Véronique Voruz, Bogdan Wolf. Albany: State University of New York Press.
Pollock Griselda. 2006. Beyond Oedipus: Feminist Thought, Psychoanalysis, and Mythical Figurations of the Feminine. W Laughing with Medusa: Classical Myth and Feminist Thought, 67–117. Red. Vanda Zajko, Miriam Leonard. Oxford University Press.
Sontag Susan. 1979. The Heroism of Vision. W On Photography, 85–112. London: Penguin Books.
Townsend Chris. 2006. Francesca Woodman. London: Phaidon Press.
Uniwersytet Śląski w Katowicach. Wydział Filologiczny Polska
Anna Kisiel jest doktorantką literaturoznawstwa w Zakładzie Teorii Literatury i Kultury w Instytucie Kultur i Literatur Anglojęzycznych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Jest aktywnym członkiem Centrum Gender Studies UŚ. Obecnie pracuje nad pracą doktorską poświęconą problematyce ciała w teorii i sztuce Brachy L. Ettinger.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
