The complete issue of ER(R)GO No. 33 (2/2016) - sounds/pauses/silences for download.

Title page and the letter of contents.

Wojciech Kalaga
Institute of English Cultures and Literatures
Faculty of Philology
University of Silesia in Katowice
Poland

Er(r)go...

failure of speech – please be silent, because silence is the treasure hold of sounds, their saturation, the accumulation of tones. And further: active silence, the energy of silence, poetic language as the music of silence, the landscape of sound, silence of the plants, performativity of silence. Penetrating the silence, we reach the world of sound and of whatever is not silence: intonarumori – rumorarmonio, ululatori, rombator, scoppiatori, sibilatori. Murmurs, humming, noises, knocking, grinding, howling, groans, laughs, human and animal sounds, drones, clatter, din, boom, crash, creaking, scraping, rubbing, wheeze, hiss, gasp, ping, pop, machine music, tonal cords of words, the harmony of murmurs, vibrations and resonances, unwanted sounds.  Reversing presence and absence – internal physiology, mute dramatization of the heart and the breath: noises, moaning, breathing in and breathing out, periodic cadence. Moans, grunts, billing, whizzing, blowing, quiet strikes of the upper and lower lips of the diva, quiet rubbing of the body of the instrument.

Silence turns to thunder. Industrial noise: machines whizz, howl, boom, crash, groan, hiss, whistle, toll, hammer, clatter, grate, grind, beat, whir, hiss. Music as the effect of silence – it is the silence that gives the sounds their strength, makes the darkness less still, when the tiniest noise becomes a wraith. A silent piano – the art of noise and 4’33”.  And several figures: Gerard Manley Hopkins, Salvatore Sciarrino, John Cage, Jacques Lacan, Arnold Schoenberg, Wassily Kandinsky, Maria Pappenheim, Anna O., Georges Bataille, Maurice Blanchot, Michel Leris, Colette Peignot, Francesca Woodman, Bracha L. Ettinger, Tres, Dan Geva,  Noit Geva, Gillian Wearing. Muzak. The audiosphere of communism: the singing, mystical body of the collective, the trumpet in the hands of a young ZMP zealot, the buzzing of flies, the jabber of the enemy. In addition, the voice as an incestual object. The transcendence of the sounds of the surrounding, the ringing in the ears, tinnitus, the musical rollercoaster, the funeral march at the burial of the deaf, a second so full that it does not fit into half an hour, cord as discord, the soundness of our bodies, the hum of a gesture, the noise of  an object, electronic clatter and clamor, musical loops, drumming of fingers, recital of re-playing, The Banquets of Changing Moods, and, finally, embalming with sound.

Friendship as silence; silence that speaks in order to hide better, a muted, ashen sweater, nonverbal torrent of words, reading with the ear, listening to the difference, hearing oneself. One must go beyond the staff. Muteness and dissemblance. Silence as power and a form of shaping bodies, the muting of buildings, the sucking out of sounds.

Tacet. Silence does not exist. “In absolute silence, everyone will eventually hear something.” What do I hear?

Wojciech Kalaga

Artykuł "Cisza, 'diminuendo' i 'fermata' w muzyce poezji (na przykładzie Gerarda Manleya Hopkinsa)" jest próbą opisania znaczenia dźwięków i ciszy w poezji i muzyce, gdyż właśnie w tych sztukach ich wzajemna współpraca odgrywa wielką rolę. Cisza to nie tylko znużenie artysty i odpoczynek spowodowany ustaniem dźwięków, ale wymowa tego, co niesłyszalne, gdyż glosy ciszy bywają bardziej wymowne niż nieobecność dźwięków. Artykuł jest apologią nieco innej ciszy niż pragnie tego kanadyjski kompozytor R.Murray Schafer; mowa tutaj o tych dźwiękach lub takiej ciszy, którą proklamuje angielski poeta G.M. Hopkins (1844-1889). Hopkins wręcz nakazuje czytelnikowi, by "czytał jego poezję uchem". Tak więc poezja to z jednej strony wymowna muzyka, a z drugiej strony "fermata ciszy", w czasie której albo dojrzewa znaczenie (instress), albo poeta sygnalizuje, iż zmienia retorykę w kierunku kontemplacji. Mamy zatem w poezji dźwięki, ciszę, przemilczanie (Szymborska), rytm (wybuchowy, Sprung Rhythm jak u Hopkinsa), który często jest niemal najważniejszym środkiem wyrażania językowego, ale także całe sekwencje dźwięków, które wyłaniają się z ciszy, jak u T.S. Eliota, i tworzą muzykę języka. Słowa-dźwięki są żywe, w ciągłym ruchu, "napięte, pękają", ciągłe rozedrgane, nie potrafią "znieruchomieć", jak to ujmuje poeta. Poeta nadaje imiona rzeczom, ale stale pozostawia coś, co nie zostanie nigdy nazwane, co ukrywa sie w cieniu ciszy metafory, pozostaje niedopowiedziane lub całkiem niewypowiedziane. Słowa-dźwięki giną w mrokach refleksji i kontemplacji i dlatego medytacje Hopkinsa wedle "ćwiczeń duchowych" Ignacego Loyoli nabierają znaczenia jako rezultat przemyślenia w ciszy. Cisza i pamięć łączą sie ze sobą, gdy nieobecność dźwięku otwiera głębokie pokłady przypominania i owocuje poetyckim wyznaniem. U Hopkinsa cisza zostaje "wypowiedziana" poprzez "niesłyszalny glos muzyki duchowej". Ów moment w biografii poety zbiega się z przejściem od ciszy do dźwięku, swoistej konwersji nie tylko ku wierze, ale nade wszystko w sztuce tworzenia, gdy przerywa ciszę, by skomponować największe swe dzieło "Katastrofa statku Deutschland". W finale pozostaje jednak cisza, pożegnanie z dźwiękiem przy "przejściu zapory" (Tennyson), gdy dźwięk zamiera (diminuendo) i poeta może usłyszeć głos Ciszy. 

Włoski kompozytor Salvatore Sciarrino jest dziś jednym z najbardziej rozpoznawalnych przedstawicieli nurtu określanego jako "ekologia muzyki", którego głównym założeniem jest oczyszczenie percepcji odbiorcy z niepotrzebnych bodźców dźwiękowych. Efektem takiego podejścia do sztuki ma być otwarcie na nowe jakości brzmienia.

Artykuł przedstawia estetyczne założenia twórcze Sciarrino na podstawie opery Lohengrin na sopran i orkiestrę. Kompozycja ta powstała w 1984 roku i zawiera najważniejsze cechy kompozytorskiego stylu Sciarrino, m.in.: sięganie po tematy znane z tradycji czy strategie dramaturgiczne będące źródłem gry ze słuchaczem. 

29 sierpnia 1952 roku w sali Maverick Concert Hall w Woodstock w stanie Nowy Jork ma miejsce historyczne wydarzenie wielkiej wagi. Podczas premierowego wykonania nowego dzieła Johna Cage’a pianista David Tudor trzykrotnie otwiera i zamka klapę fortepianu ani razu nie dotykając jego klawiatury. Kompozycja zatytułowana „4’33” napisana jest na „milczący fortepian”. To utwór, którego się NIE gra! Dla krytyków i publiczności żart jest kiepski. Dziś, w zależności od indywidualnego punktu widzenia „4’33” można interpretować na setki sposobów.

John Cage w absolutnej ciszy komory bezechowej usłyszał ponoć dźwięki swego ciała i choć interpretacja ta poddawana jest w wątpliwość, można z jego doświadczenia wyciągnąć niekoniecznie empiryczną lekcję, że pole słyszalnego dla podmiotu ustanawiane jest przez nadmiar, który materializuje się w halucynacyjnym dźwięku. W Erwartung Arnolda Schönberga mamy do czynienia z odwrotnego rodzaju nadmiarem: z sekundą krzyku tak pełną, że na jej podtrzymanie przez pół godziny (czas trwania utworu) kompozytor  potrzebuje całej swej inwencji. Krzyk ten jest formalnie bezkształtną permanentną teraźniejszością, rozrywającą narrację i materializującą się jako jej zerwania, a zatem lokującą się po stronie (nieempirycznej) ciszy. Zatem ponieważ pole słyszalnego jest dla podmiotu rozszczepione, „po stronie ciszy” cisza nie istnieje – to tylko rożnego rodzaju dźwięki, nawet halucynacyjne. Do „absolutnej” ciszy możemy dotrzeć jedynie próbując zająć miejsce paradoksalnego obiektu, który nas rozszczepia – poprzez taki rodzaj nadmiaru zmieniającego się jak w kalejdoskopie, a zarazem formalnie bezkształtnego dźwięku, który paradoksalnie osiągnie złożony stan bezruchu. W czystej teraźniejszości obiektu, gdzie zostaje zniesiona różnica między podmiotem (świadomością) a przedmiotem (dźwiękiem), zewnętrzne reguły organizacyjne (instynkt, rozum) przestają obowiązywać i podmiot, który jest rozdźwiękiem, staje się swą własną przyczyną.

Celem niniejszego artykułu jest uczynienie z ciszy głównego wyznacznika przyjaźni, która łączy Georges’a Bataille’a i Maurice’a Blanchota, a w kontekście współczesnej myśli francuskiej może być uznana za fundament literackiej przyjaźni rozwijanej, między innymi, przez Jacques’a Derridę i Jeana-Luca Nancy’ego. Ponieważ cisza jest tutaj traktowana na dwa sposoby – jako milczenie i przemilczenie, przyjaźń jawi się jako efektem przerostu komentarza i może być rozpatrywana jako mitologem. Jego kształt został uformowany w dużej mierze przez komentarze Blanchota, a następnie za sprawą kolejnych komentatorów, którzy się na nie powoływali. W wyniku tego mechanizmu, wyjęte z myśli Bataille’a pojęcie przyjaźni uległo desemantyzacji i stało się terminem pustym, który mógł następnie nabrać dowolnych znaczeń, nie wyłączając znaczeń przeciwnych. Przyjaźń Bataille’a i Blanchota zaczyna się w momencie, w którym fakt biograficzny zmienia się w fakt literacki, by następnie wrócić pod postacią myśli. Dzisiaj pozostaje nam jednak zrewidować jej filologiczną wartość, by dostrzec to, co skrywa cisza.

Na zdjęciu zatytułowanym Self-portrait talking to Vince amerykańska fotograficzka Francesca Woodman postanowiła uchwycić swój własny głos. Tym samym to, co wymówione stało się niewymawialne, skutkując niezrozumiałym ciągiem esów-floresów wychodzącym z ust artystki, przerwanym jeszcze w obrębie kadru w swoim staraniu, by dotrzeć do słuchacza. Ta fotografia staje się przestrzenią i przyczyną konfrontacji dwóch psychoanalitycznych ujęć kategorii głosu: Lacanowskiego i Ettingeriańskiego. Podczas gdy u Jacques’a Lacana głos jest przedstawiony jako objet petit a, nierozerwalnie związany z Innym i pragnieniem, Ettinger – twórczyni teorii macierzy [matrixial theory], praktykująca psychoanalityczka, artystka, feministka i potomkini ocalałych z Zagłady – opisuje to pojęcie jako link a, kładąc nacisk na połączenie inspirowane spotkaniem prenatalnym oraz związaną z nim kruchością i intymnością. Zderzenie ze sobą tych dwóch stanowisk oraz twórczości Woodman pozwala nam otworzyć wspomnianą kategorię na studia wizualne i postawić pytanie o związki głosu ze zmysłami. Taka jukstapozycja przesuwa granice zarówno fotografii – medium, zdawałoby się, skazanego na milczenie – jak i teorii, wobec której zdjęcie może stworzyć w swych ramach przestrzeń dialogu, uporczywie opierając się redukcji do wyłącznie jednego punktu widzenia.

Abstrakt

Traktując ciszę jako efekt wynikający z specyficznej formy ramowania sytuacji w działaniach artystycznych i społecznych artykuł analizuje przykłady „uciszania” odrzucają dychotomiczną opozycję na dźwięk i ciszę. Manipulacja percepcją odbiorcy pozwala na wytworzenie stany ciszy w określonej przestrzenie, jak w przypadku serii performansów pod nazwą Blackout. W ramach konwencji koncertu artysta Tres wyłącza wszystkie działające systemu danego budynku próbując doprowadzić do wyciszenia całości konstrukcji. To działanie fizyczne połączone jest z symboliczną redukcją ukazując jak sama publiczność wytwarza określony stan. Wykorzystując perspektywę performatyki chciałabym skupić się na uciszaniu jako procesie kolonizowania przestrzeni i narzucania określonego porządku poprzez wykorzystywanie technik i technologii w działaniach artystycznych.

Niniejsza analiza skupi się na przedstawieniu jak rozwój muzyki i dźwięku w grach komputerowych kształtował się wraz z takimi konceptami jak imersja, tworzenie doświadczenia gry, budowania narracji, nastroju, czy nawet samego procesu gry. W pierwszej części zbadane zostaną elementy diegetyczne i niediegetyczne, oraz sytuacje gdy obydwie formy przeplatają się, tworząc nowe wymiary dźwięku: reprezentacje przestrzenne i meta-reprezentacje. Analiza tu przedstawiona ma wiele cech wspólnych z analizą dźwięku w kinematografii. Ważnym jest jednak by zaznaczyć, że myślą przewodnią badań przedstawionych tutaj jest ukazanie znaczących różnic jakimi cechuje się przestrzeń foniczna gier. Tworzenie jednoznacznych równoważników pomiędzy dźwiękiem w kinie a rozrywce interaktywnej, może prowadzić do nieefektownych i niesłusznych wniosków dotyczących roli dźwięku w grach komputerowych. Druga część rozważań tu przedstawionych ma na celu zapoznanie czytelnika z mniej znanym aspektem dźwięku i muzyki w grach komputerowych – aspektem który można (bardzo uogólniając) określić jako gry muzyczne/rytmiczne. Te gry wychodzą poza dychotomię diegezy/niediegezy tradycyjnej taksonomii dźwięku i, jako takie, stanowi nową wartość, charakterystyczną niemal wyłącznie dla rozrywki interaktywnej. Wnioski płynące z tej dyskusji mogą rzucić nowe światło na mało zbadany i często lekceważony wymiar dźwięku i muzyki w grach komputerowych. Mogą również zwrócić uwagę na konieczność ukonstytuowania nowego podejścia do badań i analizy wspomnianego tematu.

Tematem artykułu jest analiza znaczeń przypisywanych dźwiękom w narracji mitycznej komunizmu. Zakres źródłowy obejmuje przede wszystkim poezję oraz pieśni publikowane w Polsce w okresie stalinizmu. W artykule wyróżnione zostały trzy główne kategorie organizujące mityczną audiosferę: kolektywny śpiew, który pełni funkcję mobilizacyjną i ma moc kreowania rzeczywistości; konfrontacja odgłosów przyrody z dźwiękami industrialnymi; dychotomia hałasu i ciszy. Socrealistyczną audiosferę można scharakteryzować jako nasyconą dźwiękiem, wręcz zgiełkliwą, w której donośne odgłosy, zwłaszcza industrialne, są wartościowane pozytywnie jako wyraz przemiany ontologicznej świata. Na przeciwległym biegunie znajduje się cisza oraz dźwięki amorficzne, postrzegane jako znak starego, kapitalistycznego świata, który trzeba przezwyciężyć.

Tłumaczenie tekstu Aleksandry Hui autorstwa Justyny Stasiowskiej. Badaczka analizuje proces powstawania przedmiotów dźwiękowych poprzez skupienie się na zmianach w obrębie kultury muzycznej XIX/XX wieku oraz wpływ jaki miał na nią wynalazek fonografu. Badaczka prowadza pojęcie nowego typu odbioru, czyli słuchania progowego nie będącego ani aktywnym wsłuchiwaniem się ani pasywnym słuchaniem lecz psychofizycznym reagowaniem na bodźce bez konieczności świadomego odbioru ich.

Tekst stanowi analizę projektów fotograficznych trzech artystów: Terry’ego Richardsona, Melanie Manchot oraz Evergona Lunta. Szczegółowym tematem interpretacji jest relacja pomiędzy dorosłym dzieckiem a rodzicem wyrażana we współpracy w tworzeniu projektów fotograficznych, w których występuje nagość. To przekroczenie kulturowego tabu staje się ważnym gestem, będącym zarazem tożsamościowym pytaniem. Artykuł  odwołuje się do koncepcji Michela de Certeau oraz Paula Ricouera, wskazując na relacje pomiędzy tożsamością a obcością oraz konstrukcją i re-konstrukcją rodzinnej historii oraz roli jednostki w społeczności. Taktyki, użyte tu są w rozumieniu Michela de Certeau, który wskazuje, że są to indywidualne sposoby użycia zastanych instytucji kulturowych, które zmieniają ich znaczenie, tak że stają się one bardziej spersonalizowane. W artykule przedstawione są zarówno taktyki, które  w swoisty sposób „pasożytują” na strategiach kultury wysokiej, ale także na mechanizmach psychologicznych czy psychoanalitycznych. Gra nie jest tutaj jedynie postmodernistyczną „zabawą”, ale stanowi niezwykle istotną przestrzeń rozważań nad podmiotowością  i relacją wolności/ swoistości do obcości, inności, wyrażanej w zupełnie niepowtarzalnej relacji pomiędzy dwiema osobami, które niegdyś występowały jako symbiotyczna jedność.

Sound art to pojęcie określające prace, w których dźwięk jest dominującym środkiem artystycznym. Z historycznego punktu widzenia, naszą uwagę może przyciągnąć Cabaret Voltaire i występy dadaistów na jego scenie. Dźwięk stał się też elementem performansów i stanowił integralną część wielu z nich. Jednakże stanowił element „towarzyszący”, a nie był samodzielnym „obiektem” sztuki. Artykuł skupia się na materialnym elemencie towarzyszącym pracom Sergeia Tcherepina, amerykańskiego artysty, którego twórczość zaliczana jest do sound art. W jego pracach materialny obiekt i dźwięk stanowią swoistą jedność.

Niniejszy tekst stanowi recenzję najnowszej książki dr Pauliny Sosnowskiej Arendt i Heidegger. Pedagogiczna obietnica filozofii, która to pozycja ukazała się w grudniu 2015 roku nakładem wydawnictwa TAiWPN Universitas. Jest to niezwykle interesujący tom komentujący intelektualne dorobki wybitnych filozofów XX wieku – Hannę Arendt oraz Martina Heideggera. Rzeczowo śledzi w nim autorka związki wierności i niewierności intelektualnej między nimi. To  rozprawa naukowa poddająca pod dyskusję oraz weryfikująca idee reprezentowane przez tych filozofów w kontekście myśli innych badaczy oraz dyscyplin naukowych, w tym przede wszystkim pedagogiki. Stanowi ona niezwykle interesującą syntezę próbującą na nowo zdefiniować związki pomiędzy tradycją filozoficzną i pedagogiczną.

Michał Snopek
Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytet Warszawski

Zło i dobro jako elementy japońskiej kultury popularnej 

Recenzja pozycji: Barańska Dorota. Brak absolutu: pojęcia dobra i zła w japońskiej popkulturze. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS. Kraków 2014, 231 ss.

Przedmiotem niniejszej noty jest Art as Compassion: Bracha L. Ettinger pod redakcją Catherine de Zegher i Griseldy Pollock. Książka ta składa się z sześciu esejów traktujących o różnych aspektach działalności artystycznej i teoretycznej Brachy L. Ettinger - artystki, psychoanalityczki, członkini Drugiego Pokolenia po Holokauście i twórczyni teorii macierzy.

Przedmiotem noty jest książka Michaela Naasa The End of the World and Other Teachable Moments: Jacques Derrida’s Final Seminar poświęcona ostatniemu seminarium ojca dekonstrukcji. Rekonstruując dwie ostatnie lektury Derridy: Robinson Crusoe Daniela Defoe oraz seminarium Martina Heideggera z lat 1929-1930, Naas prowadzi czytelnika przez jego najpóźniejsze rozważania o suwerenie oraz świecie, a zarazem stale lokuje je w innych tekstach francuskiego filozofa, zacierając popularny podział na "wczesnego" i "późnego" Derridę.

Krótkie streszczenia w języku angielskim tekstów zawartych w niniejszym numerze.

Informacje dot. procesu publikacji oraz wytyczne dla potencjalnych autorów.

The colophon of the issue.