Cisza, "diminuendo" i "fermata" w muzyce poezji (na przykładzie Gerarda Manleya Hopkinsa)
Abstrakt
Artykuł "Cisza, 'diminuendo' i 'fermata' w muzyce poezji (na przykładzie Gerarda Manleya Hopkinsa)" jest próbą opisania znaczenia dźwięków i ciszy w poezji i muzyce, gdyż właśnie w tych sztukach ich wzajemna współpraca odgrywa wielką rolę. Cisza to nie tylko znużenie artysty i odpoczynek spowodowany ustaniem dźwięków, ale wymowa tego, co niesłyszalne, gdyż glosy ciszy bywają bardziej wymowne niż nieobecność dźwięków. Artykuł jest apologią nieco innej ciszy niż pragnie tego kanadyjski kompozytor R.Murray Schafer; mowa tutaj o tych dźwiękach lub takiej ciszy, którą proklamuje angielski poeta G.M. Hopkins (1844-1889). Hopkins wręcz nakazuje czytelnikowi, by "czytał jego poezję uchem". Tak więc poezja to z jednej strony wymowna muzyka, a z drugiej strony "fermata ciszy", w czasie której albo dojrzewa znaczenie (instress), albo poeta sygnalizuje, iż zmienia retorykę w kierunku kontemplacji. Mamy zatem w poezji dźwięki, ciszę, przemilczanie (Szymborska), rytm (wybuchowy, Sprung Rhythm jak u Hopkinsa), który często jest niemal najważniejszym środkiem wyrażania językowego, ale także całe sekwencje dźwięków, które wyłaniają się z ciszy, jak u T.S. Eliota, i tworzą muzykę języka. Słowa-dźwięki są żywe, w ciągłym ruchu, "napięte, pękają", ciągłe rozedrgane, nie potrafią "znieruchomieć", jak to ujmuje poeta. Poeta nadaje imiona rzeczom, ale stale pozostawia coś, co nie zostanie nigdy nazwane, co ukrywa sie w cieniu ciszy metafory, pozostaje niedopowiedziane lub całkiem niewypowiedziane. Słowa-dźwięki giną w mrokach refleksji i kontemplacji i dlatego medytacje Hopkinsa wedle "ćwiczeń duchowych" Ignacego Loyoli nabierają znaczenia jako rezultat przemyślenia w ciszy. Cisza i pamięć łączą sie ze sobą, gdy nieobecność dźwięku otwiera głębokie pokłady przypominania i owocuje poetyckim wyznaniem. U Hopkinsa cisza zostaje "wypowiedziana" poprzez "niesłyszalny glos muzyki duchowej". Ów moment w biografii poety zbiega się z przejściem od ciszy do dźwięku, swoistej konwersji nie tylko ku wierze, ale nade wszystko w sztuce tworzenia, gdy przerywa ciszę, by skomponować największe swe dzieło "Katastrofa statku Deutschland". W finale pozostaje jednak cisza, pożegnanie z dźwiękiem przy "przejściu zapory" (Tennyson), gdy dźwięk zamiera (diminuendo) i poeta może usłyszeć głos Ciszy.
Słowa kluczowe
dźwięk; cisza; przemilczanie; fermata; nieobecność dźwięku
Bibliografia
Steiner, George. "Silence and the Poet," in: Language and Silence, Essays on Language, Literature and the Inhuman, New York, Atheneum. 1967.
Steiner, George. Gramatyki tworzenia, przeł. Jerzy Łoziński. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań. 2004
Szekspir, William. Kupiec Wenecki, akt V, sc.1 <https://pl.wikisource.org/wiki/Kupiec_wenecki/Akt_V>
Dauenhauer, Bernard P. Silence. The Phenomenon and its Ontological Significance, Indiana University Press, Indianapolis. 1980.
Schafer, Raymond Murray. The Soundscape. Our Sonic Environment and the Tuning of the World, Destiny Books, Rochester, Vermont. 1993. Kindle edition.
Szymborska, Wisława. Milczenie roślin, Znak emotikon, Kraków, 2012.
Wojda, Dorota, Milczenie słowa o poezji Wisławy Szymborskiej. Universitas, Kraków. 1996
Engler, Balz. Reading and Listening: The Modes of Communicating Poetry and their Influence on the Texts. Francke, Berne. 1982.
Weaver, Richard. "The Power of the Word". In: Ideas Have Consequences. The University of Chicago Press. Chicago and London. 1984
Parini, Jay. Why Poetry Matters. Yale University Press. New Haven and London. 2008.
Dickinson, Emily. 100 wierszy. przeł. Stanisław Barańczak. Wydawnictwo Arka. Kraków. 1990.
Eliot, T.S. "Burnt Norton". In: Wybór poezji. przeł. Czesław Miłosz. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław, Warszawa. 1990.
Szekspir, William. Sen nocy letniej, akt V, sc.1. przeł. Leon Ulrych. <https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/sen-nocy-letniej.pdf>
Sawicki, Bernard. Muzyka Chopina a Reguła Św. Benedykta. Tyniec. 2007.
Sprinker, Michael. A Counterpoint of Dissonance. The Aesthetics and Poetry of Gerard Manley Hopkins. Johns Hopkins University. 1980.
Św. Augustyn. Wyznania, Ks. X, s. 188 <http://www.katedra.uksw.edu.pl/biblioteka/augustyn_wyznania.pdf>
Gracian, Baltasar. The Art of Wordly Wisdom <https://archive.org/stream/artofworldlywisd00gracuoft/artofworldlywisd00gracuoft_djvu.txt>
Newman, John Henry. Logika wiary. przeł. Paweł Boharczyk. Instytut Wydawniczy PAX. Warszawa. 1989.
Biblia Tysiąclecia. Stary Testament <http://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=589>
Taylor, Charles. A Secular Age. he Belknap Press Harvard University Press. Cambridge, Massachusetts, and London, England. 2007.
Wydział Filologiczny, Uniwersytet Śląski Polska
Ewa Borkowska is Professor of English Literature at the Department of English at the University of Silesia in Poland; she has published on English and Polish poetry, European arts and music. She has been lecturing in the USA, and in several European countries where she also participated in numerous conferences (the UK, the USA, Italy, France, Israel, Spain, Germany, Norway, Austria, and others) on literature, arts and world cultures. For the last 18 years she has been conducting classes at the Universidad de León in Spain. Apart from poetry and music her interests are also in the history of arts. She published such books as Philosophy and Rhetoric: A Phenomenological Study of G.M.Hopkins’ Poetry, From Donne to Celan, 1990; Logo(theo)logical Patterns in Poetry (1995) and At the Threshold of Mystery. Poetic Encounters with Other(ness) (Peter Lang, 2005) and over 50 articles on G.M.Hopkins, Walter Pater, R.M.Rilke, P.Celan, S.Heaney, Th.Carlyle, Ted Hughes and also Polish poets. She co-edited the book (with her essay in it) The Surplus of Culture; Sense, Common-Sense and Non-sense published by Cambridge Scholars Publishing (2011) in the UK. The book The Culture of Language which is a co-edition with T. Burzyński and M.Nowak was published in 2012. She is also a co-editor of a series of volumes on the philosophy of "Bridges" literal and metaphorical, published in 2014 and 2015 in Poland.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
