Akcjonizm Wiedeński - transgresja jako sztuka społecznej negacji
Abstrakt
[abstrakt po polsku poniżej]
Marcin Borchardt
Faculty of Philology
University of Gdańsk
Poland
Viennese Actionism: Transgression as an Art of Social Negation
Abstract: An act of creation, as a form of human activity whose aim is to bring new value into the world of art is of processual character. Transgression is one of many possible forms of this process. It is defined as a violent, radical, irreversible act of creation, an emanation of the artist’s freedom which consists in disturbing, transgressing, and breaking social rules, laws, or cultural norms – willfully or not – in order to cause a certain artistic effect whose consequences are unpredictable and remain completely outside of the creator’s control. In the second half of the 20th century, a group of radicals calling themselves Wiener Aktionsgruppe began to dangerously balance on the verge of crime. Art, based on the acts of transgression, acquired a role as a tool of social critique, a total negation of the values represented in the “society of dwarves,” a resistance towards a dysfunctional reality. Aesthetic terrorism was a weapon of provocation, a manifestation of a revolt, an attempt to make any kind of change, or simply a distinct approach to aesthetic value. The paper analyses the creative attitudes of Rudolf Schwarzkogler, Günter Brus, Hermann Nitsch, and Otto Muehl, and the causes and consequences of their transgressions. The author also investigates the evolution of the reception of the Viennese Actionists as an example illustrating the dangerous process of getting accustomed to transgression in the course of a slow assimilation of all artistic extremisms inspired by political interest.
Keywords: Viennese Actionism, cultural anthropology, transgression, social critique
Marcin Borchardt
Wydział Filologiczny
Uniwersytet Gdański
Akcjonizm Wiedeński - transgresja jako sztuka społecznej negacji
Abstrakt: Akt twórczy jako forma aktywności człowieka, której celem jest powstanie wartości, zwykle w świecie sztuki nazwanej dziełem, ma charakter procesualny. Transgresja jest jedną z wielu możliwych postaci tego procesu. Definiowana jako gwałtowny, radykalny, nieodwracalny akt twórczy - emanacja wolności artysty, polegająca na, świadomym lub nie, naruszaniu, przekraczaniu, łamaniu obowiązujących w społeczeństwie zasad, praw, norm kulturowych, celem wywołania określonego efektu artystycznego, którego konsekwencje są nieprzewidywalne i pozostają poza jakąkolwiek kontrolą twórcy. W drugiej połowie dwudziestego wieku grupa radykałów skupionych w Wiener Aktionsgruppe zaczęła niebezpiecznie balansować na granicy zbrodni. Sztuka - oparta na aktach transgresji, wchodziła w rolę narzędzia społecznej krytyki, totalnej negacji wartości reprezentowanych w „społeczeństwie krasnali”, sprzeciwu wobec dysfunkcyjnej rzeczywistości. Estetyczny terroryzm był orężem prowokacji, manifestacją buntu, próbą wprowadzenia jakiejkolwiek zmiany lub po prostu stanowiskiem osobnym. W niniejszej pracy analizuję postawy twórcze Rudolfa Schwarzkoglera, Güntera Brusa, Hermanna Nitscha i Otto Muehla. Przedstawiam przyczyny i skutki podejmowanych przez nich transgresji. Śledzę ewolucję recepcji sztuki Akcjonistów Wiedeńskich, która może być modelowym przykładem ilustrującym niebezpieczny, inspirowany interesem politycznym, proces oswajania transgresji na drodze powolnej asymilacji wszelkich artystycznych ekstremizmów.
Słowa kluczowe: Akcjonizm Wiedeński, antropologia kultury, transgresja, krytyka społeczna
Słowa kluczowe
Akcjonizm Wiedeński; antropologia kultury; transgresja; krytyka społeczna
Bibliografia
Antonin Artaud, Skończyć z sądem bożym (Pour en finir avec le jugement de dieu, 1947), tłum. Bogdan Banasiak, http://bb.ph-f.org/przeklady/artaud_sad_bozy.pdf, s. 5, (24.08.2014).
Georges Bataille, Historia erotyzmu, tłum. Ireneusz Kania, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2008, s. 5.
Walter Benjamin, Dzieło sztuki w epoce możliwości jego technicznej reprodukcji, w: Walter Benjamin, Anioł historii: eseje, szkice, fragmenty, red. Hubert Orłowski, tłum. Krystyna Krzemień, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1996, s. 173-174.
Jean Clair, De Immundo. Apofatyczność i apokatastaza w dzisiejszej sztuce, tłum. Martyna Ochab, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2007.
Günter Brus, Akcje totalne, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 56.
Günter Brus, Sztuka i rewolucja, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 44, 45, 46.
Günter Brus, Wybrane teksty teoretyczne, tłum. Jan Burzyński, Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 57, 58.
Susan Jarosi, Wizerunek artysty w sztuce performance: przypadek Rudolfa Schwarzkoglera, tłum. Małgorzata Kaźmierczak, Sztuka i Dokumentacja, nr 5, jesień 2011, http://www.doc.art.pl/pdf_archive/sid_vol_05_jarosi.pdf, s. 62-83, (29.11.2014).
Stanisław Lem, Poza granicą pojmowania, w: Lube czasy, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995, s. 46.
Filippo T. Marinetti, Bruno Corra, Emilio Settimelli, Arnaldo Gianna, Giacomo Balla, Remo Chiti, Kinematografia Futurystyczna - Manifest, w: Jan Gwóźdź, Europejskie manifesty kina, tłum. Tadeusz Miczka, Wiedza Powszechna, Warszawa 2002, s. 77
Otto Muehl, Akcja materialna. Manifest 1968, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 60, 61.
Otto Muehl, Manifesto, tłum. Sława Lisiecka, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 62-64.
Otto Muehl, O Christmas Tree, w: Brus, Muehl, Nitsch, Schwarzkogler. Writings of the Vienna Actionists, edited and translated by Malcolm Green with the colaborations with the artists, Atlas Press, London 1999, s. 114.
Otto Muehl, Poza Wielki Wybuch. Peter Noever rozmawia z Ottonem Muehlem, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 69.
Hermann Nitsch, Akcja trzecia. Święto Naturalizmu Psycho-Fizycznego, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 83.
Hermann Nitsch, Manifest Teatru Orgii Misteriów, tłum. J. Burzyński, Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 77, 78
Hermann Nitsch, Ogłoszenia i opisy projektu Teatru Orgii Misteriów, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 88.
Hermann Nitsch, Posłowie do książki „the fall of jerusalem”, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 73, 74, 75.
Jacques Rancière, Estetyka jako polityka, tłum. Julian Kutyła, Paweł Mościcki, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2007, s. 39.
Gerald Raunig, Sztuka i rewolucja, 1968. Akcjonizm wiedeński i sprzężenie negatywne, tłum. Sława Lisiecka, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 163, 169, 170, 173.
Otmar Rychlik, Akcjonizm malarski. Rozmowa Otmara Rychlika z Hermannem Nitschem, tłum. Sława Lisiecka, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 9.
Stanisław Ruksza, Przeciwny biegun społeczeństwa, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 23, 29.
Rudolf Schwarzkogler, Wybrane teksty teoretyczne, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 116.
Andreas Stadler, Niepokojąca sztuka i polityka w Austrii, tłum. Jan Burzyński, w: Akcjonizm wiedeński. Przeciwny biegun społeczeństwa, red. Stanisław Ruksza, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków 2011, s. 123, 121, 125.
Uniwersytet Gdański. Wydział Filologiczny Polska
Doktorant na Wydziale Filologicznym Uniwesytetu Gdanskiego. Naukowo zajmuje się transgrsją. Reżyser, scenarzysta, autor filmów dokumentalnych, reklam, wideoklipów, programów telewizyjnych. Wykładowca w Gdyńskiej Szkole Filmowej. Na Uniwersytecie Gdańskim prowadzi zajęcia z kina eksperymetalnego i współczesnego filmu dokumentalnego. Popularyzator dwudziestowiecznej awangardy w muzyce i filmie. Autor monografii Awangarda muzyki XX wieku. Przewodnik dla początkujących (Wydawnictwo w Podwórku 2014).
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
