„Jestem swoim własnym dziadkiem” – spacjalizacja czasu w <i>Przeznaczeniu</i> Michaela i Petera Spierig
Abstrakt
[abstrakt po polsku poniżej]
Sonia Front
Institute of English Cultures and Literatures
Faculty of Philology
University of Silesia in Katowice
Poland
“I’m My Own Grandpa”—Spatialization of Time in Michael and Peter Spierig’s Predestination
Abstract: Spatialization of time, that is, presenting time in the categories of space, measuring and rationalizing it, was a very significant social process at the end of the 20th century. The “spatial turn,” as it is called by Fredric Jameson, is connected with a postmodern individual’s immersion in a perpetual present. The separation of the individual from the past and the future, which has resulted in the deconstruction of the subject’s temporality, was caused by the processes characteristic of late capitalism. Spatialization of time in postmodernism expresses the integrity of space and time, the changing relations between them and their new conceptualizations. These changes are reflected in post-classical cinema that is quite often characterized by modular temporality. The plots of those films are divided into spatio-temporal modules whose order is rearranged into a non-chronological syuzhet. Simultaneously, those films depict multifaceted human experience of time and the temporalization of space. Michael and Peter Spierig’s film Predestination (2014) blends the spatialization of time, characteristic of classical cinema, in which space and time are static entities, with post-classical nonlinear arrangement of the plot. Presenting space-time as static modules allows the directors to show subjectivity governed by the categories of space, rather than by the continuity over time. According to David Lewis, the identity of the protagonist, a time traveler, and his/her psychological continuity must be described by means of the differentiation between external time and personal time, because his/her identity relies on operating in spatialized time.
Keywords: space, time, spatialization of time, spatial turn, Fredric Jameson, Michael and Peter Spierig’s Predestination, cultural practice
Sonia Front
Instytut Kultur i Literatur Anglojęzycznych
Wydział Filologiczny
Uniwersytet Śląski w Katowicach
„Jestem swoim własnym dziadkiem” – spacjalizacja czasu w Przeznaczeniu Michaela i Petera Spierig
Abstrakt: Spacjalizacja czasu, czyli przedstawianie czasu w kategoriach przestrzeni, mierzeniu go i racjonalizowaniu, to bardzo ważny proces społeczny końca XX wieku. Zwrot ku przestrzeni, jak nazywa go Fredric Jameson, związany jest z zanurzeniem człowieka postmodernizmu w wiecznej teraźniejszości. Odcięcie jednostki od przeszłości i przyszłości, które doprowadziło do dekonstrukcji temporalności podmiotu, spowodowane zostało przez procesy charakterystyczne dla późnego kapitalizmu. Spacjalizacja czasu w postmodernizmie wyraża integralność czasu i przestrzeni, zmieniające się pomiędzy nimi relacje, a także ich nowe konceptualizacje. Zmiany te odzwierciedlone są w kinie post-klasycznym, które cechuje się niejednokrotnie temporalnością modularną. Fabuła takich filmów podzielona jest na moduły czasoprzestrzeni, których kolejność zostaje przearanżowana w niechronologiczny sjużet. Jednocześnie filmy te przedstawiają psychologiczne niejednorodne doświadczenie czasu ludzkiego oraz temporalizację przestrzeni. Film Michaela i Petera Spierig Przeznaczenie (Predestination, 2014) łączy uprzestrzennienie czasu, charakterystyczne dla filmu klasycznego, gdzie czas i przestrzeń to pasywne wymiary, z post-klasyczną nielinearną organizacją fabuły. Przedstawienie czasoprzestrzeni w formie statycznych modułów pozwala na pokazanie podmiotowości rządzonej nie ciągłością w czasie, ale poprzez kategorie przestrzeni. Zgodnie z wytycznymi Davida Lewisa, tożsamość bohatera – podróżnika w czasie – i jego ciągłość psychologiczna muszą zostać opisane za pomocą rozróżnienia pomiędzy czasem zewnętrznym a osobistym, gdyż tożsamość ta opiera się na operowaniu w uprzestrzennionym czasie.
Słowa kluczowe: przestrzeń, czas, spacjalizacja czasu, zwrot przestrzenny, Fredric Jameson, Michael i Peter Spierig, Przeznaczenie, praktyka kulturowa
Słowa kluczowe
przestrzeń; czas; spacjalizacja czasu; zwrot przestrzenny; Fredric Jameson; Michael i Peter Spierig; Przeznaczenie; praktyka kulturowa
Bibliografia
Cameron, Allan i Richard Misek. „Modular Spacetime in the ‘Intelligent’ Blockbuster: Inception and Source Code”, w: Hollywood Puzzle Films, red. Warren Buckland, Routledge, New York and London 2015, s. 109-124.
Cameron, Allan. Modular Narratives in Contemporary Cinema, Palgrave Macmillan, Houndmills, Basingstoke 2008.
Deleuze, Gilles. Kino 1. Obraz-ruch, przeł. J. Margański, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2008.
Frenzel, Leif. „Narrative Patterns in Time Travel Fictions”, 2008 <http://leiffrenzel.de/papers/timetravel-narrative.pdf>, (18.03.2016).
Gomel, Elana. Postmodern Science Fiction and Temporal Imagination, Continuum, London 2010.
Greene, Brian. Struktura kosmosu. Przestrzeń, czas i struktura rzeczywistości, przeł. Ewa L. Łokas i Bogumił Bieniok, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.
Harvey, David. The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change, Blackwell, Cambridge, MA and Oxford, UK 1990.
Hassan, Robert. Network Time and the New Knowledge Epoch, „Time & Society”, 2008, 12 (2-3), s. 225-241.
Heinlein, Robert A. „All You Zombies–”, w: Isaac Asimov Presents the Golden Years of Science Fiction: 36 Stories and Novellas, red. Isaac Asimov, Bonanza Books 1988.
Heinlein, Robert A. „Wszyscy wy zmartwychwstali...”, przeł. Marek Cegieła, <http://niniwa22.cba.pl/wszyscy_wy_ zmartwychwstali.htm>.
Heise, Ursula K. Chronoschisms. Time, Narrative and Postmodernism, Cambridge University Press, Cambridge 1997.
Holquist, Michael, red. The Dialogic Imagination: Four Essays by M. M. Bakhtin, przeł. Caryl Emerson i Michael Holquist, University of Texas Press, Austin 1981.
Hunter, Joel. „Personal Identity in Time Travel”, Internet Encyclopedia of Philosophy <http://www.iep.utm.edu/timetrav/>, (18.03.2016).
Isaacs, Bruce. „The Image of Time in Post-classical Hollywood: Donnie Darko and Southland Tales”, w: Hollywood Puzzle Films, red. Buckland, s. 198-213.
Jameson, Fredric. Postmodernism, or The Cultural Logic of Late Capitalism, Duke University Press, Durham, NC 1991.
Kellerman, Aharon. Time, Space and Society: Geographical Societal Perspectives, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Boston, London 1989.
Lewis, David. „Survival and Identity”, w: The Identities of Persons, red. Amelie O. Rorty, University of California Press, Berkeley 1976, s. 17-40.
Lewis, David. „The Paradoxes of Time Travel”, Philosophical Papers II, Oxford University Press, New York 1987, s. 67-80.
McGowan, Todd. Out of Time. Desire in Atemporal Cinema, University of Minnesota Press, 2011.
Mumford, Lewis. Technics and Civilization, Harcourt, Brace & World, Inc., New York 1963.
Nahin, P. J. Time Machines. Time Travel in Physics, Metaphysics, and Science Fiction, Springer, New York 1999.
Przeznaczenie, reż. i scen. Michael i Peter Spierig, dyst. Screen Australia, Australia, 2014.
Smethurst, Paul. The Postmodern Chronotype. Reading Space and Time in Contemporary Fiction, Rodopi, Amsterdam 2000.
Stephanson, Anders. „Regarding Postmodernism – A Conversation with Fredric Jameson”, w: Universal Abandon. The Politics of Postmodernism, red. Andrew Ross, University of Minnesota Press, Minneapolis 1988, s. 3-30.
Instytut Kultur i Literatur Anglojęzycznych Wydział Filologiczny Uniwersytet Śląski Polska
https://silesian.academia.edu/SoniaFront
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
