Raport o stanie dyskursu krytycznoliterackiego w Polsce



Abstrakt

Adrian Gleń
Zakład Literatury Współczesnej i Teorii Literatury
Uniwersytet Opolski

A Report on the Condition of the Critical Discourse in Poland

Abstract:

The article is an attempt to describe the condition of the discourse of literary criticism as practiced in Poland. The author investigates the process of gradual impoverishment and despecification of the language of literary criticism, which reveals itself via diverse socio-literary phenomena, such as the demand for shortenings and evaluative character of literary criticism, the places where literary criticism appears, the disappearance of the quality of the dialogue, and the way literary criticism functions in the Polish contemporary publishing market. A separate part of these considerations is devoted to the overview of the critics’ approaches to the condition of the discourse of literary criticism and the discussion of the postulate of the “privatization” of literary criticism.

Keywords: literary criticism, Poland, critical discourse, scholarly publishing, academic dialog


Raport o stanie dyskursu krytycznoliterackiego w Polsce

Tekst stanowi próbę opisu stanu dyskursu krytycznoliterackiego w Polsce. Autor śledzi proces stopniowej pauperyzacji i despecyfikacji języka krytyki literackiej, ujmując owe zjawiska przez pryzmat zjawisk socjoliterackich (określone zapotrzebowanie na skrótowość i ewaluacyjny charakter krytycznoliterackiego pisania, miejsca ujawniania dyskursu krytycznoliterackiego, zanik dialogowości w tymże dyskursie, funkcjonowanie krytyki literackiej na współczesnym rynku wydawniczym w Polsce). Osobną część rozważań stanowi przegląd stanowisk krytyków wobec kondycji dyskursu krytycznoliterackiego oraz dyskusja na temat postulowanej tzw. „prywatyzacji pisania” krytycznoliterackiego.

Słowa kluczowe: krytyka literacka, Polska, dyskurs krytyczny, wydawnictwa akademickie, dialog akademicki


Słowa kluczowe

krytyka literacka; Polska; dyskurs krytyczny; wydawnictwa akademickie; dialog akademicki

BAGŁAJEWSKI Arkadiusz, Krytyka literacka dzisiaj. Między uniwersytetem a Internetem?, „Polonistyka” 2013, nr 1.

CHWIN Stefan, Rozkosz czytania, „Kwartalnik Artystyczny” 2014, nr 1.

CYRANOWICZ Maria, Jak krytyka nie służy krytykowi – czyli o tym, co traci krytyk jako czytelnik, pisząc recenzję, [w:] Dyskursy krytyczne u progu XXI wieku. Między rynkiem a uniwersytetem, red. Dorota Kozicka, Tomasz Cieślak-Sokołowski, Universitas, Kraków 2007.

CZAPLIŃSKI Przemysław, Żwawy trup. Krytyka literacka 1989-2004, „Kresy” 2006, nr 1/2.

CZAPLIŃSKI Przemysław, Powrót centrali. Literatura w nowej rzeczywistości, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2007.

GLEŃ Adrian, Istnienie i literatura. Notatnik krytyczny, Wydawnictwo „Toposu”, Sopot 2010.

GLEŃ Adrian, Czułość. Studia i eseje o literaturze najnowszej, Wydawnictwo „Toposu”, Sopot 2014.

GOŁĘBIEWSKI Łukasz, Gdzie jest czytelnik?, Warszawa 2012.

GRUPIŃSKI Rafał, [odpowiedź na ankietę], „Czas Kultury” 1998, nr 5.

HOFFMANN Krzysztof, Wyimki z kronik zagrożonych gatunków, „Czas Kultury” 2012, nr 6.

KAŁUŻA Anna, Rytualne mordy, „Nowe Książki” 2012, nr 4.

KOBELSKA Adela, Co media masowe robią z nagrodą literacką? Nagroda Nike w odbiorze prasowym (1997–2005), „Przegląd Humanistyczny” 2009, z. 3.

KUNZ Tomasz, [głos w dyskusji], „Odra” 2013, nr 3.

KUNZ Tomasz, Krytyka literacka po 1989 roku – kłopoty z tożsamością, kłopoty z przedmiotem, [w:] Dyskursy krytyczne u progu XXI wieku. Między rynkiem a uniwersytetem, red. Dorota Kozicka, Tomasz Cieślak-Sokołowski, Universitas, Kraków 2007.

ŁUKASIEWICZ Małgorzata, Krytyk jako czytelnik, czytelnik jako świadek, „Polonistyka” 2013, nr 1.

MACKIEWICZ Paweł, Ikony i kukły. Czy współczesna krytyka krytyki się obawia?, „Odra” 2007, nr 1.

MARKOWSKI Michał P., Precz z dekadencją, „Europa” 2006, nr 22.

MARKOWSKI Michał P., Antropologia, humanizm, interpretacja, [w:] Kulturowa teoria literatury, red. Ryszard Nycz, Michał P.

Markowski, Universitas, Kraków 2006.

MARKOWSKI Michał P., Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki, Universitas, Kraków 2013.

NASIŁOWSKA Anna, Umysł literacki i media, „Odra” 2011, nr 9.

NAWROCKI Michał, Krytyk@.pl, [w:] Dyskursy krytyczne u progu XXI wieku. Między rynkiem a uniwersytetem, red. Dorota Kozicka, Tomasz Cieślak-Sokołowski, Universitas, Kraków 2007.

NOWACKI Dariusz, Świadomość krytyki [głos w ankiecie], „Wielogłos” 2011, nr 1.

NOWACKI Dariusz, UNIŁOWSKI Krzysztof, Do czytelnika, [w:] Była sobie krytyka. Wybór tekstów z lat dziewięćdziesiątych i pierwszych, w opracowaniu i ze wstępem Dariusza Nowackiego i Krzysztofa Uniłowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003.

SZARUGA Leszek, Pisanie o literaturze, „Polonistyka” 2013, nr 1.

ŚLIWIŃSKI Piotr, [głos w dyskusji], „Odra” 2013, nr 3.

UNIŁOWSKI Krzysztof, Poza zasadą autonomii. Z przygód świadomości krytycznoliterackiej w latach dziewięćdziesiątych i pierwszych, [w:] Dyskursy krytyczne u progu XXI wieku. Między rynkiem a uniwersytetem, red. Dorota Kozicka, Tomasz Cieślak-Sokołowski, Universitas, Kraków 2007.

VARGA Krzysztof, Zamiast kos – pióra na sztorc!, „Gazeta Wyborcza” 2013–03–02.

WERNER Andrzej, Pochwała dekadencji, „Europa” 2006, nr 19.

WYKA Marta, Czy krajobraz po bitwie? Uwagi o kondycji krytyki, w: Dyskursy krytyczne u progu XXI wieku. Między rynkiem a uniwersytetem, red. Dorota Kozicka, Tomasz Cieślak-Sokołowski, Universitas, Kraków 2007.

ZAWADA Andrzej, Oset, pokrzywa. Szkice o literaturze, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011.


Opublikowane : 2017-06-15


GleńA. (2017). Raport o stanie dyskursu krytycznoliterackiego w Polsce. Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura, 1(34). Pobrano z https://journals.us.edu.pl/index.php/ERRGO/article/view/4707

Adrian Gleń  adrglen@uni.opole.pl
Zakład Literatury Współczesnej i Teorii Literatury Uniwersytet Opolski  Polska
Zainteresowania naukowe
  • Pogranicze filozofii i literatury (zwłaszcza w perspektywie dwudziestowieczności),
  • Filozofia Martina Heideggera,
  • Polska poezja lingwistyczna,
  • Twórczość Juliana Kornhausera,
  • Uprawianie krytyki literackiej,
  • Prowadzenie badań nad teorią krytyki literackiej.
Moje zainteresowanie koncepcjami Martina Heideggera i współczesnych hermeneutów, które próbowałem wykorzystać do analiz poezji Tymoteusza Karpowicza, Mirona Białoszewskiego i Czesława Miłosza (w książce: Bycie – słowo – człowiek. Inspiracje heideggerowskie w literaturze, Opole 2007) ewoluowało w kierunku aplikacji modelu hermeneutycznego do dyskursu krytycznoliterackiego. Mariaż hermeneutyki i antropologii (spod znaku francuskiej krytyki historycznej i tematycznej) próbowałem praktycznie wprowadzić w Istnieniu i literaturze (Sopot 2010), nazywając uprawiany przeze mnie model pisania krytycznego – hermeneutyką personalistyczną, akcentując przede wszystkim przewartościowanie estetyki dokonane przez hermeneutykę w duchu heideggerowskim, i zwracając uwagę na rolę głosu krytycznego jako wskazu idei.

Interesuję się współczesną hermeneutyką (pracuje nad możliwością skonstruowania Heideggerowskiej wykładni odbioru tekstu literackiego i przysposobieniem filozoficznych kategorii egzystencjalnych do rozumienia tekstu literackiego), poezją Mirona Białoszewskiego (ogólnie tzw. poezją lingwistyczną) i problematyką podmiotowości, przedmiotem i istnieniem we współczesnej literaturze. Zajmuję się również krytyką literacką, uprawiam twórczością poetycką (szkice i wiersze drukowałem m.in.: na łamach "Kresów", "Zeszytów Literackich", "Śląska" i "Toposu").



Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).