ER(R)GO nr 34 (1/2017) – literaturoznawstwo (w) przyszłości (pod redakcją gościnną Adriana Glenia) -

ER(R)GO nr 34 (1/2017) – literary studies in/of the future (guest edited by Adrian Gleń) -
complete issue.

Title page and the letter of contents of the issue.

Er(r)go… ,

difficult, difficult times for the humanities, “frail and divided within,” difficult for literary studies, bound by “an ontological corset.” And then, the theoretical impasse: the question about the epistemological potential of the poststructuralist paradigm. Farewell to Derrida? The French theory – an American construct. How to think: ahead or backwards? And Nietzsche is best treated with Nietzsche. Is “prosopopeia of another’s tongue” leading us towards or away from the humanities?

Turns, paradigm changes, turns, returns – with corrections – and best of all, a turn away from all turns and a return to philology. The appetite for philology and close-reading is growing. Read, one must read and observe texts in the world. Here arises a dispute over the reading distance – which kind of reading is superior? Close, long, or perhaps middle-distance? And how to distinguish literature from the description of soil erosion in Nebraska? Ask Eagleton. And what if interpretation is an expression of naivety and exaltation? Get to work, literary studies! To work as a text-process, not merely a text-result, to writing, not merely to reading. Here lies the pleasure of pre-texts, consorting with the draft, surrounded by fore-texts, draft projections, draft pre-incarnations of the text, draft close-reading, studying the draft, draft history of the text, meta-draft research and Polish draft studies. The genetics of text and genetics of prints; the flowing and ebbing of meaning, hermeneutics of invention, uncertain determinations. The responsibility of “the I-who-reads” towards the “I-who-is-read.” In the meantime, the death of a professional critic, because who needs literary criticism today? Social redundancy? Where are the critics who understand their task as metaphysical – as serving the word of the Other? In their place, weak professionalism. Atrophy of literary communication, a deluge of quasi-literary works, pauperization of the readers’ competence. So, the idiom of slack (for masses), or a voice of reflection? “A vigorous corpse” in the gray zone between the market and the university. Liberation? But, at the end of the day, the return to centralism.

Birth of the author, when was that? And now, after his own death, the author finally returns (the assassin resting in his grave for years). It is now possible to peep on the writer in a closed room, as if in a psycho-anthropological laboratory, and search for the universal laws of human creativity. But one must be careful: after death, the archive is not a workshop; a workshop is always dynamic. Herbert’s vertical notes and the “spreading of the great parable,” five loose pages, Nepenthes Family and Linnaeus, and earlier, a notebook. “Revisionary expanse” of Virginia Woolf’s archive. McLuhan, Gutenberg and a typographical man. Packaged doses of philosophy, the book as a very problematic device and a fatal medium. McLuhan talks to Playboy reporter and Pascal lies down on the Gutenbergian Procrustean bed to torture his own spirit. A fractioned man, dismembered by the alphabet, sliced into pieces by print. Streams of knowledge, like grape must, flowing from under the press (printing one, naturally).

And here and there, semiotic absolutism, theoretical dogmatism, the hope of saving one’s own name, cultural recontextualisations, a young wife and ridiculous interpretative errors, cultural studies over copyright, doxa as the voice of the people, medialised and mediatised mind of don Quixote, the art of textual analysis like folk dancing, becoming similarly extinct, a sovereign reader, a pink pirate and the praise of the unproductive. And the subject is travelling from Silesia to Warsaw through Ustrzyki Dolne.
The present issue is guest-edited by Professor Adrian Gleń from the University of Opole, Poland.
Wojciech Kalaga

An introductory reflection upon the literary scholarship of the future.

Mateusz Antoniuk
Jagiellonian University, Cracow
Faculty of Polish
Department of 20th Century Polish Literature

This article concerns the theory and practice of a variety of approaches to the literary creative process. The main thesis is that scholarship of this kind – quite popular outside of Poland – may be seen as interesting proposition and simultaneously as a challenge for contemporary (and future) Polish literary criticism. The author argues that Polish genetic criticism stays in touch with both the “cultural turn” and the idea of  the “return to the philology.” In conclusion, the category of the “trace” and its applicability for the purposes of genetic criticism is discussed.

key words: genetic criticism, creative process, literary draft, cultural turn, philology, trace

słowa klucze: krytyka genetyczna, proces twórczy, brulion utworu literackiego, zwrot kulturowy, filologia, ślad

Tomasz Cieślak-Sokołowski
Katedra Krytyki Współczesnej
Wydział Polonistyki
Uniwersytet Jagielloński

The Return of Close Reading in Contemporary Interpretations of 20th Century Literatures

The present article offers an insight into contemporary discussions concerning the category of close reading. It is in such a context that the author is able to shed light upon the special status of such forms of contemporary literary criticism that do not attempt to change paradigms, but rather are organized by gestures of corrections and reconfiguration. Postulating the “return of close reading,” the author departs from the basic tenets of New Criticism to illustrate some of the more recent concepts of what close reading is today and how they affect the interpretation of contemporary works of literature and, by extension, texts of culture.

Keywords: close reading, New Criticism, interpretation, 20th century literature

Powroty do close reading we współczesnych lekturach literatury XX wieku 

Streszczenie 
Artykuł skupia się na próbie opisania współczesnych dyskusji na temat kategorii close reading. Jednocześnie autor tekstu zwraca uwagę na szczególny status współczesnych badań literackich, którym nie tyle zależy na zmianach paradygmatów, ile dynamice rewizyjnych korekt, przesunięć i rekonfiguracji.

Słowa kluczowe: close reading, Nowa Krytyka, interpretacja, literatura XX wieku.

Michał Krzykawski
Wydział Filologiczny
Uniwersytet Śląski w Katowicach

What After French Theory? A Troublesome Legacy

The goal of the present article is a critical reading of the legacy of the French theory, which exerted a powerful impact upon the shape of the discourse of contemporary literary studies in Poland. Insofar as “practising theory,” which has, by and large, replaced “practising literature,” indeed revived the Polish humanities in the 1990s, today the real epistemological potential of the poststructural theoretical instruments seems to be fading. The subsequent “turns,” proclaimed in the milieus of the “new” humanities seem to endorse the intellectual status quo, because they take place within the limits of the same paradigm, to which their purely declarative character testifies. The literary scholarship of/in the future will therefore be the scholarship of retreat.

Keywords: French theory, literary scholarship, poststructuralism, theoretical paradigms

Co po French Theory? Kłopotliwe dziedzictwo

Celem niniejszego artykułu jest krytyczne odczytanie dziedzictwa po French Theory, które miało znaczący wpływ na kształt współczesnego dyskursu literaturoznawczego w Polsce. O ile jednak „uprawianie teorii”, które w dużej mierze zastąpiło „uprawianie literatury” jako takiej, było niezwykle ożywcze dla rozwoju polskiej humanistyki w latach dziewięćdziesiątych, o tyle dzisiaj poststrukturalistyczne narzędzia teoretyczne wytraciły swój realny potencjał epistemologiczny. Ogłaszane w („nowej”) humanistyce zwroty pogłębiają jedynie intelektualne status quo, gdyż dokonują się one w ramach tego samego paradygmatu, o czym najlepiej świadczy ich czysto deklaratywny charakter. Literaturoznawstwo (w) przyszłości będzie literaturoznawstwem odwrotu. 

Słowa klucze: French theory, francuska teoria literatury, literaturoznawstwo, poststrukturalizm, paradygmaty teoretyczne

Michał Larek
Zakład Literatury i Kultury Nowoczesnej
Instytut Filologii Polskiej
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

McLuhan. Another Literary History

The author of the present article revisits McLuhan’s important, albeit rarely discussed, 1962 monograph The Gutenberg Galaxy. The Making of Typographic Man, in which the father of contemporary media studies manifests himself as a literary scholar, a historian of culture and a critic of the philosophical tradition of the West. Larek re-traces the scholar’s reflection upon the impact of the civilizational transformation triggered by the invention of print not only in terms of the “literary” consequences of the birth of the idea of mechanical reproduction, but – more importantly – in terms of the change in the self-awareness of the western man. The Gutenberg Galaxy is thus an “antibook” by means of which McLuhan plays with – and challenges – patterns of thinking formed as a result of the birth of the new medium, indicating that Gutenberg’s invention has degraded awareness subjugating it to the discipline of the social machinery, whose directives it automatically carries out. Gutenberg’s man is a creator whose most important text-generating tool is montage; yet, the above notwithstanding, the reader’s interaction with a printed page, which gave birth to new formulas of philosophical doubting, underlies the evolution of contemporary criticism. Thus oriented, McLuhan’s alternative literary history avoids interpretation: pragmatic and technologically inclined, such a history understands a text as a material entity, which impacts humankind in more ways than the hermeneutic tradition of literary scholarship would be ready to admit.

Keywords: McLuhan, Gutenberg, criticism, awareness, non-hermeneutic literary history

Adrian Gleń
Zakład Literatury Współczesnej i Teorii Literatury
Uniwersytet Opolski

A Report on the Condition of the Critical Discourse in Poland

The article is an attempt to describe the condition of the discourse of literary criticism as practiced in Poland. The author investigates the process of gradual impoverishment and despecification of the language of literary criticism, which reveals itself via diverse socio-literary phenomena, such as the demand for shortenings and evaluative character of literary criticism, the places where literary criticism appears, the disappearance of the quality of the dialogue, and the way literary criticism functions in the Polish contemporary publishing market. A separate part of these considerations is devoted to the overview of the critics’ approaches to the condition of the discourse of literary criticism and the discussion of the postulate of the “privatization” of literary criticism.

Raport o stanie dyskursu krytycznoliterackiego w Polsce

Tekst stanowi próbę opisu stanu dyskursu krytycznoliterackiego w Polsce. Autor śledzi proces stopniowej pauperyzacji i despecyfikacji języka krytyki literackiej, ujmując owe zjawiska przez pryzmat zjawisk socjoliterackich (określone zapotrzebowanie na skrótowość i ewaluacyjny charakter krytycznoliterackiego pisania, miejsca ujawniania dyskursu krytycznoliterackiego, zanik dialogowości w tymże dyskursie, funkcjonowanie krytyki literackiej na współczesnym rynku wydawniczym w Polsce). Osobną część rozważań stanowi przegląd stanowisk krytyków wobec kondycji dyskursu krytycznoliterackiego oraz dyskusja na temat postulowanej tzw. „prywatyzacji pisania” krytycznoliterackiego.

Słowa kluczowe: krytyka literacka, Polska, dyskurs krytyczny, wydawnictwa akademickie, dialog akademicki

Tomasz Cieślak-Sokołowski
Katedra Krytyki Współczesnej
Wydział Polonistyki
Uniwersytet Jagielloński

“Opening the Great Parable”
On Zbigniew Herbert’s Writing of One of His Poems

Abstract 
The main objective of the present article is to offer a reading of Zbigniew Herbert’s manuscripts, drawing upon French and British theories of genetic criticism. The author analyzes the physical shape of the page and the stages of the making of the poem with reference to specific examples based on materials collected in the Zbigniew Herbert archive at the National Library of Poland.

Keywords: genetic criticism, Zbigniew Herbert, manuscript studies, writing process

„Rozpinanie wielkiej paraboli”. O procesie pisania jednego wiersza Zbigniewa Herberta 

Streszczenie 
Artykuł skupia się na próbie opisania problemów związanych z odczytywaniem rękopisów Zbigniewa Herberta. Autor artykułu nawiązuje do francuskich i brytyjskich teorii krytyki genetycznej, by opisać te problemy w odniesieniu do materiałów, które zawiera Archiwum Zbigniewa Herberta zdeponowane w Bibliotece Narodowej.

Słowa kluczowe: krytyka genetyczna, Zbigniew Herbert, badania manuskryptów, proces twórczy

Maciej Jakubowiak
Uniwersytet Jagielloński,
Wydział Polonistyki,
Katedra Antropologii Literatury i Badań Kulturowych

Cultural Studies on Copyright Law

The goal of the article is to present and analyze the key problems of cultural studies on copyright law – a relatively new area of literary and cultural research, developed mostly in the United States since 1980s. The main objective of thus oriented research is to introduce an alternative perspective to studies traditionally carried out by copyright lawyers – a perspective allowing one to recognize the complexity of ways in which legal solutions may impact cultural practice. The article chronologically discusses the most important publications representing this subdiscipline, including text by such authors as Martha Woodmansee, Mark Rose, Paul K. Saint-Amour and Caren Irr. The critical presentation of the material focuses on ways of defining relations between copyright law and literature, on the impact of analyses carried out within this model upon our understanding of the cultural phenomena under discussion, and – last but not least – on research methods within the area. Additionally, the argument presented in the article serves the purpose of deriving a more general formula of thinking about literature from the existing research and of confronting it with other modes of reflection about the relations obtaining between various disciplines of academic research.

Keywords: cultural studies on copyright law, copyright, authorship, impact of legal solutions upon cultural practice

Kulturowe studia nad prawem autorskim

Artykuł poświęcony jest prezentacji i analizie najważniejszych problemów formułowanych w ramach kulturowych studiów nad prawem autorskim – nurcie badań literaturo- i kulturoznawczych rozwijających się głównie w Stanach Zjednoczonych od lat 80. XX wieku. Głównym celem tych badań jest wprowadzenie odmiennej perspektywy do zarezerwowanych tradycyjnie dla prawoznawców studiów nad prawem autorskim, pozwalające na odsłonienie złożonych sposobów, na jakie rozwiązania prawne przekładają się na praktyki kulturowe. W artykule analizowane są w porządku chronologicznym najważniejsze publikacje tego nurtu badawczego, autorstwa m.in. Marthy Woodmansee, Marka Rose’a, Paula K. Saint-Amoura i Caren Irr. Krytyczna prezentacja materiału bierze pod uwagę takie kwestie, jak: sposoby definiowania relacji między prawem autorskim a literaturą; efekty prowadzonych analiz dla rozumienia omawianych fenomenów kulturowych; projektowane metody badawcze. Dodatkowym celem artykułu jest próba wypreparowania z przedstawianych badań ogólniejszej formuły myślenia o literaturze i skonfrontowanie jej z innymi sposobami myślenia o relacjach między dyscyplinami naukowymi.

Słowa kluczowe: kulturowe studia nad prawem autorskim, copyright, prawo autorskie, autorstwo, wpływ rozwiązań prawnych na praktykę kulturową

Anna Pekaniec
Uniwersytet Jagielloński,
Wydział Polonistyki,
Katedra Krytyki Współczesnej

A Jisgaw Puzzle? An (Im)Possible Synthesis
The goal of the present text is to present a critical analysis of Polskie pisarstwo kobiet w wieku XX: procesy i gatunki, sytuacje i tematy [The Polish Writing by Women in the 20th Century: Processes and Genres, Situations and Themes], a publication which has emerged as a result of the work of a team of literary historians attempting to sketch out the map of Polish literature by women. The developmental trajectories thereof, evidently indicating its evolutionary path, follow the rhythm of the evolution of the emancipatory discourse, the transformations in poetics, and changes within the limits of particular literary forms.

Keywords: woman writing, literary history, literature by women, Polish literature, anthology, review

Rozsypanka? Układanka? Synteza (nie)możliwa

Celem niniejszego tekstu jest krytyczna analiza Polskiego pisarstwa kobiet w wieku XX: procesów i gatunków, sytuacji i tematów, publikacji będącej efektem pracy zespołu historyków literatury, starających się nakreślić mapę polskiej literatury tworzonej przez kobiety. Trajektorie rozwoju wyraźnie wskazują na jej ewolucję, przebiegającą zgodnie z rytmem rozwoju dyskursu emancypacyjnego, przekształceń poetyk, zmian w obrębie poszczególnych rodzajów literackich. W tekstach zgromadzonych w tej antologii, spotykają się zróżnicowane punkty widzenia, nierzadko kontradykcyjne, ale też uzupełniające się. Dzięki gruntownym szkicom zostaje zakreślona przestrzeń literatury kobiet, korespondująca z licznymi publikacjami rekonstruującymi herstorię polskiego literaturoznawstwa, ciągle domagającą się pogłębionych studiów.

Słowa kluczowe: pisarstwo kobiece, historia literatury, literatura tworzona przez kobiety, literatura polska, antologia, recenzja

Krzysztof Hoffman
Adam Mickiewicz University
Poznań, Poland

Re-thinking Modernity Again – and Again 
Reflections on Jakub Momra’s Book
Widmontologie nowoczesności [Spectrontologies of Modernity]

Tekst jest krytyczną lekturą książki Jakuba Momry, Widmontologie nowoczesności. Artykuł problematyzuje  kluczowy dla publikacji problem genezy, uwypukla zawarte w książce związki późnej fazy dekonstrukcji z jej wcześniejszymi odczytaniami Freudowskiej psychoanalizy, stawia wreszcie pytanie o przyszłe rozwinięcia zarysowanego projektu.

Keywords: cultural theory, deconstructions, spectrontology, modernity

Przemyśleć nowoczesność jeszcze raz – i jeszcze raz. Wokół książki Jakuba Momry Widmontologie nowoczesności

Tekst jest krytyczną lekturą książki Jakuba Momry, Widmontologie nowoczesności. Artykuł problematyzuje  kluczowy dla publikacji problem genezy, uwypukla zawarte w książce związki późnej fazy dekonstrukcji z jej wcześniejszymi odczytaniami Freudowskiej psychoanalizy, stawia wreszcie pytanie o przyszłe rozwinięcia zarysowanego projektu.

Słowa kluczowe: teoria kultury, dekonstrukcja, widmontologia, nowoczesność

A critical note on the book:

Patrick C. Hogan, How Authors’ Minds Make Stories, New York: Cambridge University Press 2013, pp. 227

A critical note on the book: Stephen Davies, Artful Species (Oxford, Oxford University Press, 2014), p. 301

English abstracts of the feature texts of the present issue.

Information concerning submission procedures and the stylesheet for prospective Authors.

Colophon