Nadbudowa matrycy mitów i ich transformacje na przykładzie najnowszej twórczości chorwackich, czarnogórskich i kosowskich dramatopisarzy oraz realizatorów scenicznych
Abstrakt
Mity stale ewoluują i podlegają transferowi, w ten sposób przekraczają linię podziału między epokami, obszarami geokulturowymi i gatunkami sztuki. Ten dynamiczny system symboli, archetypów, obrazów i schematów został zintegrowany przez kulturę i stymuluje twórczość artystyczną w XXI wieku. Ma to miejsce także w przypadku dramatopisarzy i realizatorów scenicznych aktywnych w krajach byłej Jugosławii. Na uwagę zasługują przykłady szczególnego przetworzenia mitów autorstwa Ivany Sajko (Chorwacja), Ljubomira Ðurkovicia (Czarnogóra) i Jetona Neziraja (Kosowo). W wyniku strategii takich jak m.in. prefiguracja, transpozycja i reinterpretacja dochodzi do konfrontacji treści antycznych i nowoczesnych oraz do wytworzenia się nowej jakości. Spektakle teatralne, które powstają na podstawie tych tekstów są kolejnym przykładem transferu i transformacji w zależności od okoliczności performatywnej ekspozycji. Ponadto, realizacje te mają charakter transgresyjny i wymiar transkulturowy.
Słowa kluczowe
dramatopisarstwo, teatr, transfer, transgresja, region postjugosłowiański
Bibliografia
Abrasowicz Gabriela, Dramat ciała, ciało w dramacie. Twórczość serbskich i chorwackich dramatopisarek w latach 1990-2010, Atut, Wrocław 2016.
Borowski Mateusz, Sugiera Małgorzata, Transfer kulturowy czy kulturowa mobilność: rekonesans teoretyczny, w: TEATR – LITERATURA – MEDIA. O polsko-niemieckich oddziaływaniach w sferze kultury po 1989 roku, red. Małgorzata Leyko, Artur Pełka, Primum Verbum, Łódź 2013.
Budzowska Małgorzata, Sceniczne metamorfozy mitu. Teatr polski XXI wieku w perspektywie kulturowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018.
Čale Feldman Lada, Monolozi za žene koje ponekad govore, w: Ivana Sajko, Žena-bomba, Meandar, Zagreb 2004.
Dedić Nikola, Jugoslavija u post-jugoslovenskim umetničkim praksama, „Sarajevske sveske” 2017, nr 51, http://sveske.ba/en/content/jugoslavija-u-post-jugoslovenskim-umetnickim-praksama, (30.03.2018).
Đurković Ljubomir, Grci, Žuta kornjača, Podgorica 2015.
Genette Gerard, Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia, przeł. Tomasz Stróżyński i Aleksander Milecki, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2014.
Ewertowski Tomasz, Mitologiczny patchwork – strategie współczesne i romantyczne, w: Fantastyczność i cudowność: "homo mythicus" – mityczne wzorce tożsamości, red. Halina Kubicka, Grzegorz Trębicki, Bogdan Trocha, Uniwersytet Zielonogórski. Pracownia Mitopoetyki i Filozofii Literatury, Fabryka Reklamy Ibi, Zielona Góra 2014.
Głowiński Michał, Mity przebrane. Dionizos, Narcyz, Prometeusz, Marchołt, labirynt, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1994.
Ivana Sajko, Arhetip: Medeja – monolog za ženu koja ponekad govori, w: Žena-bomba, Meandar, Zagreb 2004.
Jabłkowska Joanna, Transfer kulturowy czy po prostu kontakty?, w: TEATR – LITERATURA – MEDIA. O polsko-niemieckich oddziaływaniach w sferze kultury po 1989 roku, red. Małgorzata Leyko, Artur Pełka, Primum Verbum, Łódź 2013.
Kozera Dominika, Mity odkryte na nowo – współczesny przekład mitów na przykładzie twórczości Olgi Tokarczuk i Margaret Atwood, w: Trwała obecność mitu w literaturze i kulturze, red. Marzena Karwowska, Mateusz Grabowski, Kamila Żukowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.
Kozielecki Józef, Transgresja i kultura, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2002.
Mizerkiewicz Tomasz, Mitologizacje: o związkach intertekstualnych z mitologią w powieści polskiej po 1956 roku, „Pamiętnik Literacki”, 2000, XCI, z. 4 PL ISSN 0031-0514.
Mizerkiewicz Tomasz, Stylizacje mityczne ze prozie polskiej po roku 1968, Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań 2001.
Neziraj Jeton, Aeneas Wounded, utwór został udostępniony przez autora w wersji elektronicznej.
Neziraj Jeton, Bordel Ballkan, utwór został udostępniony przez autora w wersji elektronicznej.
Rewers Ewa, Transkulturowość czy glokalność? Dwa dyskursy o kondycji ponowoczesnej, „ER(R)GO. Teoria – Literatura – Kultura” 2003, nr 1 (6).
Sabljić Jakov, Ponovno napisani klasici, w: Ljubomir Đurković, Grci, Žuta kornjača, Podgorica 2015.
Sajko Ivana, Europa – monolog za majku Courage i njezinu djecu, w: Žena-bomba, Meandar, Zagreb 2004.
Sajko Ivana, Uličari: City tour Orfeja i Euridike, “Kolo: časopis Matice hrvatske”, 2003, 4.
Sołtysik-Matłosz Kamila, Postać Tejrezjasza w tradycji i literaturze antycznej, „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae”, 2012, XXII, 1.
Szabelska Anna, Claude Lévi-Strauss i strukturalna analiza mitu a przyczynek do badań kognitywnych, „Via Mentis”, 2012, 1.
Szastyńska-Siemion Alicja, Obrazy męskości i kobiecości w Medei Eurypidesa, w: Studia interdyscyplinarne, red. Alicja Kuczyńska, Elżbieta Katarzyna Dzikowska, Acta Universitatis Wratislaviensis, Wrocław 2004.
Visković Velimir, Izazovi pred mladom hrvatskom dramom, w: Krležini dani u Osijeku 1995, I. knjiga, Zavod za povijest hrvatske književnosti, kazališta i glazbe HAZU: Odsjek za povijest hrvatskoga kazališta HAZU, Osijek – Zagreb, 1996.
Wachowski Jacek, Dramat-mit-tradycja: O transtekstualności w polskiej dramaturgii współczesnej, Acarus, Poznań 1993.
Walińska Marzena, Mitologia w staropolskich cyklach sielankowych, Gnome, Katowice, 2003.
Wolny-Hamkało Agnieszka, Transgresje, dygresje, wstęp, w: Transgresje. Antologia, red. Agnieszka Wolny-Hamkało, Towarzystwo Aktywnej Komunikacji, Wrocław 2014.
Zlatar Andrea, Antičke teme u mladoj hrvatskoj drami, w: Krležini dani u Osijeku 1995, I. knjiga, Zavod za povijest hrvatske književnosti, kazališta i glazbe HAZU: Odsjek za povijest hrvatskoga kazališta HAZU, Osijek – Zagreb, 1996.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-2977-4822
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
