Dzicy i tropiki, czyli transfer kulturowy w polskich tekstach dla teatru
Abstrakt
W polskiej twórczości dramatycznej XXI wieku wyróżnić można grupę tekstów poświęconych zjawisku mobilności kulturowej. Stanowią one literackie świadectwo istnienia dynamicznych „stref kontaktu” między tym, co lokalne i globalne, narodowe i światowe, swojskie i obce. Niniejszy artykuł jest próbą omówienia wybranych utworów dramatycznych w nawiązaniu do koncepcji transferu kulturowego. Przedmiotem analizy są trzy teksty napisane dla teatru (Życie seksualne dzikich Marcina Cecko, Śmierć Kalibana Magdy Fertacz oraz Smutki tropików Mateusza Pakuły). Podjęty w nich na różne sposoby temat konfrontacji Europejczyka z przedstawicielami innych kultur świadczy o zainteresowaniach autorów założeniami postkolonializmu i posthumanistyki. Jest to twórczość silnie uwarunkowana kontekstem społeczno-cywilizacyjnym; stanowi artystyczną formę reakcji na głębokie przemiany migracyjne w obszarze kontynentu europejskiego. Autorzy wykorzystali w swych utworach różne kody symboliczne i strategie reprezentacji świata nie w celu porównania odmiennych kultur, ale jako punkt wyjścia refleksji o dynamice procesu przenikania się kultur. Jednym z nadrzędnych problemów jest również kwestia tożsamości poszczególnych jednostek ukazanych w sytuacji kontaktu z Innym. W rozważaniach na temat wspomnianych sztuk dramatycznych, oprócz kategorii transferu kulturowego, wykorzystane zostały: idea transkulturowości Wolfganga Welscha, koncepcja poetyki kulturowej Stephena Greenblatta oraz ustalenia etnopoetyki.
Słowa kluczowe
transfer kulturowy; mobilność kulturowa; teksty dla teatru; etnopoetyka
Bibliografia
Bojarska Katarzyna. 2012. „(Nagie) życie Kalibana i pytania o sztukę”. Dialog (3).
Borowski Mateusz, Sugiera Małgorzata. 2013. Transfer kulturowy czy kulturowa mobilność: rekonesans teoretyczny. W Teatr - literatura – media: o polsko-niemieckich oddziaływaniach w sferze kultury po 1989 roku. Red. Małgorzata Leyko, Artur Pełka, Wydawnictwo PRIMUM VERBUM. Łódź.
Cecko Marcin. 2015. Życie seksualne dzikich. W Transfer! Teksty dla teatru. Antologia. Red. Joanna Krakowska. Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Warszawa.
Czermińska Małgorzata. 2004. Punkt widzenia jako kategoria antropologiczna i narracyjna w prozie niefikcjonalnej. W Opowiadanie w perspektywie badań porównawczych. Red. Zofia Mitosek. Wydawnictwo UNIWERSITAS. Kraków.
Estetyka transkulturowa. 2004. Red. Krystyna Wilkoszewska. Wydawnictwo UNIVERSITAS, Kraków.
Fertacz Magda. 2012. „Śmierć Kalibana”, Dialog (3).
Greenblatt Stephen. 2011. „Manifest badań nad mobilnością kulturową”. Przeł. Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera. Didaskalia (106).
Greenblatt Stephen. 2011. „Mobilność kulturowa: wprowadzenie”. Przeł. Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera. Didaskalia (106).
Greenblatt Stephen. 2006. Poetyka kulturowa. Pisma wybrane. Wstęp i red. Krystyna Kujawińska-Courtney. Wydawnictwo UNIVERSITAS. Kraków.
Jabłkowska Joanna. 2013. Transfer kulturowy czy po prostu kontakty? W Teatr - literatura – media: o polsko-niemieckich oddziaływaniach w sferze kultury po 1989 roku. Red. Małgorzata Leyko, Artur Pełka. Primum Verbum. Łodź.
Kołodziejczyk Dorota. 2013. Postkolonialne odzyskiwanie pamięci: zawłaszczenia, fabulacje, niesamowite dopominanie. W Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci. Red. Teresa Szostek, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN. Warszawa.
Kościelniak Marcin. 2014. „Młodzi niezdolni” i inne teksty o twórcach współczesnego teatru. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków.
Magnone Lena. 2016. Emisariusze Freuda. Transfer kulturowy psychoanalizy do polskich sfer inteligenckich przed II wojną światową. Wydawnictwo UNIVERSITAS. t. I. Kraków.
Pick Dominik. 2013. Czym jest transfer kultury? Transfer kultury a metoda porównawcza. Możliwości zastosowania transfers cultures na gruncie polskim. W Monolog – dialog – transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku. Red. Mirosława Zielińska, Marek Zybura. Wydawnictwo GAJT, Wrocław.
Pisarek Adam. 2013. „Antropolog, czyli gość. O badaniach terenowych Bronisława Malinowskiego jako formie kontaktu kulturowego”. Laboratorium kultury (2).
Prokop-Janiec Eugenia. 2012. Etnopoetyka. W Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje. Red. Teresa Walas, Ryszard Nycz, Wydawnictwo UNIVERSITAS. Kraków.
Prykowska-Michalak Karolina. 2013. Transfer kultury – przypadek teatru polskiego i niemieckiego. W Monolog – dialog – transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku. Red. Mirosława Zielińska, Marek Zybura. Wydawnictwo GAJT, Wrocław
Said Edward. 2005. Orientalizm. Przeł. Monika Wyrwas-Wiśniewska. Wydawnictwo „Zysk i S-ka”, Poznań 2005.
„Słownik pojęć dramaturgicznych”. 2010. W Notatnik Teatralny (58-59).
Sugiera Małgorzata. 2009. Inny Szekspir. Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
Welsch Wolfgang. 2004. Tożsamość w epoce globalizacji – perspektywa transkulturowa. W Estetyka transkulturowa. Red. Krystyna Wilkoszewska. Wydawnictwo UNIVERSITAS. Kraków.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-8924-8093
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
