„Czy ktoś go widział, kiedy szedł poprzez angielskie piękne wzgórza?”

Kulturowa nieprzekładalność w teatrze na przykładzie <i>Jerusalem</i> Jeza Butterwortha

Aleksandra Kamińska
https://orcid.org/0000-0001-8147-4133

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest problemowi nieprzekładalności kulturowej w dramacie i jej wpływowi na zjawisko transferu kulturowego w teatrze na przykładzie sztuki Jeruzalem Jeza Butterwortha (2009), której polskie tłumaczenie autorstwa Krzysztofa Puławskiego zostało opublikowane w „Dialogu” w 2013 roku. Jeruzalem to tekst silnie naznaczony elementami kulturowymi, pełen odniesień do angielskich tradycji literackich i ludowych, a także do rzeczywistości politycznej i społecznej na Wyspach, co z pewnością nie pozostało bez wpływu na polską recepcję. Do analizy kulturowych aspektów sztuki wykorzystane zostało rozróżnienie poziomów nieprzekładalności zdefiniowanych przez Edwarda Balcerzana. W artykule omówiona została m.in. nieprzekładalność cytatu, konotacji oraz chwytu językowego.


Słowa kluczowe

przekład dramatu, Jeruzalem, nieprzetłumaczalność, Jez Butterworth

Edward Balcerzan: Czym jest nieprzekładalność – faktem praktyki translatorskiej czy zmyśleniem teoretyków?, w: Przekład artystyczny a współczesne teorie translatologiczne, red. Marian Jurkowski, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 1998, s. 57–71.

Edward Balcerzan, Tłumaczenie jako „wojna światów”. W kręgu translatologii i komparatystyki, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. AdamaMickiewicza, Poznań 2009.

Michael Billington, State of the nation. British theatre since 1945, Faber & Faber, London 2009.

Julia Boll, The sacred dragon in the woods. On Jez Butterworth’s Jerusalem, „Forum”, 2012, nr 14, s. 1–13.

Jez Butterworth, Jerusalem, Nick Hern Books, London 2012

JezButterworth, Jeruzalem, przeł. Krzysztof Puławski, „Dialog”, 2013, nr 10, s. 76–136.

Jez Butterworth, Susan Haskings, Michael Riedel, Mark Rylance, Theater Talk: Jerusalem Playwright Jez Butterworth and Tony-winning Best Actor, Mark Rylance, CUNY TV 18.05.2011, <https://www.youtube.com/watch?v=ENEoRHLuZ1I> (10.04.2017).

Jez Butterworth, SarfrazManzoor, Playwright Jez Butterworth on Jerusalem, England and Englishness, The Guardian Videos, 4.11.2011, <https://www.youtube.com/watch?v=efbHIyk4Nx0> (10.04.2017).

Sean Carney,The politics and poetics of contemporary English tragedy, University of Toronto Press, Toronto 2013.

David Farrier,Toxic pastoral. Comic failure and ironic nostalgia in contemporary British environmental theatre. „Journal of Ecocriticism”, 2014, 6/2014, nr 2, s. 1–15, <https://ojs.unbc.ca/index.php/joe/article/view/559> (10.04.2017).

Wolfgang Funk, Re-imagining England. Myths of identity and community in Jez Butterworth’s Jerusalem, w: Contemporary Drama in English, t. 18, red.Merle Tönnies, Christina Flotmann, WissenschaftlicherVerlag Trier, Trier 2011, s. 147–168.

Anna Krajewska: Komunikacja międzykulturowa jako teatr i jako performans, w: Komunikacja międzykulturowa. Przekład, komparatystyka, teoria i historia literatury, red. Monika Gawlak, Alina Świeściak, Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych „Śląsk”, Katowice 2016, s. 201–211.

Michał Lachman,Zagubiona niewinność Albionu, „Dialog”, 2013, nr 10, s. 63–76.

Andrew Marr, Evictions, protests, unrest. How Jerusalem saw them coming, BBC, 24.10.2011, <http://www.bbc.com/news/magazine-15427879> (10.04.2017).

David Ian Rabey, The theatre and films of Jez Butterworth, Bloomsbury Publishing, London 2015.

Aleks Sierz, Rewriting the nation. British theatre today, Methuen Drama, London 2011.

Józef Sypnicki, Magdalena Szeflińska-Karkowska,Czynniki kulturowe amplifikacji tekstu w procesie tłumaczenia, w: Przekładając nieprzekładalne. Materiały z I międzynarodowej konferencji translatorycznej Gdańsk-Elbląg, red. Wojciech Kubiński, Ola Kubińska, Tadeusz Z. Wolański, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000, s. 201–209.

Matt Trueman, There’s no such thing as a state of the nation play, „The Guardian”, 22.03.2011, <https://www.theguardian.com/stage/theatreblog/2011/mar/22/state-nation-play-aleks-sierz> (10.04.2017).


Opublikowane : 2019-12-16


KamińskaA. (2019). „Czy ktoś go widział, kiedy szedł poprzez angielskie piękne wzgórza?”. Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura, (39), 59-68. https://doi.org/10.31261/errgo.7651

Aleksandra Kamińska  aleksandra.kaminska@ignatianum.edu.pl
Akademia Ignatianum w Krakowie  Polska
https://orcid.org/0000-0001-8147-4133




Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).