Nagi język
Elfriede Jelinek w polskim teatrze w kontekście koncepcji transferu kultury
Abstrakt
Elfriede Jelinek jest obecnie jednym z częściej wystawianych w Polsce niemieckojęzycznych autorów, chociaż twórcy teatralni dość długo przekonywali się do tej dramaturgii. Celem artykułu jest przyjrzenie się procesowi przyswajania twórczości Jelinek przez polski teatr, przy wykorzystaniu poręcznej w tym przypadku koncepcji transferów kultury. Omawiając krętą drogę austriackiej pisarki na krajowe sceny, wskazuję pośredników (tłumaczy, reżyserów), którzy w pewnym sensie stali się jej ambasadorami w Polsce, a także omawiam warunki sprzyjające procesom adaptacyjnym. Nie bez znaczenia są przemiany estetyczne w polskim teatrze, w ostatnim dwudziestoleciu stymulowane z Zachodu, które dały narzędzia polskim artystom do zmierzenia się z tą niełatwą, eksperymentalną i bardzo sensualną dramaturgią.
Słowa kluczowe
Elfriede Jelinek; teatr polski; Maja Kleczewska; transfer kulturowy
Bibliografia
Bikont, Karolina, Pułapki translatorskie. Kilka spostrzeżeń tłumaczki Elfriede Jelinek. „O Zwierzętach” i „Chór sportowy”, w: Mówię i mówię”. Teatralne maski Elfriede Jelinek
Carp, Stefanie, Laudatio auf Elfriede Jelinek, “Theater der Zeit” 2003, nr 2, s. 6.
Duniec, Krystyna, Krakowska, Joanna, Soc, sex i historia, Warszawa 2014.
Espagne, Michel, Werner, Michael, Deutsch-französicherKulturansfer im. 18. und 19. Jahrhundert. Zu einem neuen interdisziplinären Forschungsprogramm des C.N.R.S., “Francia” 1985, nr 13.
Głowacka, Malwina, [nota o spektaklu] Clara S, „Teatr” 1997, nr 12.
Górny, Justyna, Twórczość i biografia Elfriede Jelinek w gazetach i czasopismach polskich. w: „Mówię i mówię”. Teatralne maski Elfriede Jelinek, red. Monika Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008.
Guderian-Czaplińska, Ewa, Stanąć obok postaci, „Teatr” 2007, nr 3, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/50121.html.
Hans-Thies, Lehmann, Teatr postdramatyczny, przeł. Dorota Sajewska, Małgorzata Sugiera, Księgarnia Akademicka, Kraków 2004.
Kaźmierska, Marta, Amatorzy „Amatorek” przyjeżdżajcie do Poznania, „Gazeta Wyborcza - Warszawa” 2007, nr 9 z dn. 11.01.2007.
kid, Polska prapremiera w Zielonej Górze, „Gazeta Lubuska” 1997, nr 223 z dn. 24.09.1997, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/171252.html.
Kireńczuk, Tomasz, Miłość w dobie (Re)produkcji, „Didaskalia” 2007, nr 2, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/50394.html?josso_assertion_id=6BDAC92257FF4FFB.
Kowalczyk, Janusz R., Dusza sześciu Walkirii, „Rzeczpospolita” 2004, nr 237, <http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/4977.html .
Kyzioł, Aneta, Piwnice i szpitale, „Polityka” 2013, nr 15, <https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/teatr/1540049,1,recenzja-spektaklu-podroz-zimowa-rez-maja-kleczewska.read.
Łubecka, Michalina, Niemcy o terrorystach w Aneksie Festiwalu Prapremier, „Gazeta Wyborcza – Bydgoszcz”, nr 248 z dn. 23.10.2007, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/45986.html.
Monolog, dialog, transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku, red. Mirosława Zielińska, Marek Zybura, GAJT Wydawnictwo 1991 s.c., Wrocław 2013.
Mrozek, Witold, Kleczewska w piwnicy Josepha Fritzla, „Gazeta Wyborcza” z dn. 28.03.2013, http://wyborcza.pl/1,76842,13642081,_Podroz_zimowa___Kleczewska_w_piwnicy_Josefa_Fritzla.html .
Muskała, Monika, Między Placem Bohaterów a Rechnitz. Austriackie rozliczenia, Ha!Art, Kraków 2016.
Obrębowska-Piasecka, Ewa, Egzaltowana retoryka, „Gazeta Wielkopolska” 1997, nr 294 z dn. 18.12.1997, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/171257.html.
Pawłowski, Roman, Jelinek i teatr, „Gazeta Wyborcza” [online] z dn. 7.10.2004 http://wyborcza.pl/1,75410,2327609.html.
Pick, Dominik, Czym jest transfer kultury? Transfer kultury a metoda porównawcza. Możliwości zastosowania transfertsculturels na gruncie polskim, w: Monolog, dialog, transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku, red. Mirosława Zielińska, Marek Zybura, GAJT Wydawnictwo 1991 s.c., Wrocław 2013.
Piekarska, Danuta, Puste lustro, „Gazeta Lubuska” 1997, nr 232, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/171256.html.
Prykowska-Michalak, Karolina, Kurtyna w górę! Relacje miedzy teatrem polskim a teatrem niemieckim po 1989 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
Sieradzki, Jacek,Woda Babel, „Odra” 2010, nr 10, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/103783.html.
Stemann, Nicolas, Das ist mir sowas von egal! Wie kann man machen sollen, was man will? – Über die Paradoxie, Elfriede Jelineks Texte zu inszenieren, w: Stets das Ihre. Theater der Zeit, red. B. Landes, Arbeitsbuch 2006.
Stojan, Walter Maria, „Kalanie gniazda” – austriacki los, przeł. z języka niemieckiego Anna Stępniak, w: „Mówię i mówię”. Teatralne maski Elfriede Jelinek, red. Monika Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008.
Szczepaniak, Jacek, „W zasadzie jestem nieprzetłumaczalna. O problemach z przekładem tekstów dramatycznych Elfriede Jelinek na język polski, w: „Mówię i mówię”. Teatralne maski Elfriede Jelinek, red. Monika Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008.
Szczepaniak, Monika, Dramaturgia znikania. Śmierć autora – niech żyje autorka! w: Elfriede Jelinek, Podróż zimowa, Babel, przeł. Karolina Bikont, Warszawa 2013.
Urbaniak, Mike, Zapraszamy do piwnicy, www.panodkultury.wordpress.com z dn. 28.03.2013, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/159363.html.
Wakar, Jacek, Świętość, ekstaza i brud, „Dziennik Gazeta Prawna” – dodatek Kultura” nr 74 z dn. 16.04.2010,http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/92229.html .
Wąsik, Monika, Święte krowy i uchodźcy. Na marginesie „Podopiecznych” Elfriede Jelinek, „Dialog” 2015, nr 4.
Bitwa o literaturę. Noblista nie do wytrzymania. Spotkanie z Mają Kleczewską i Łukaszem Chotkowskim w Teatrze Starym w Lublinie, prowadzenie Łukasz Drewniak., zapis z dn. 26 września 2017, godz. 18.00, http://video.teatrstary.eu/video/bitwa-o-literature-noblistka-nie-do-wytrzymania/.
Program do spektaklu Wściekłość w reż. Mai Kleczewskiej, Teatr Powszechny im. Zygmunta Hübnera, Warszawa 2016.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-4622-6315
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
