Obraz i jego cień. O związkach fotografii, magii i śmierci w kontekście teorii Hansa Beltinga

(Artykuł w języku polskim)


Abstrakt

Artykuł poświęcony został antropologicznemu znaczeniu fotografii i jej odniesieniom do innych mediów reprezentujących obraz człowieka. Fotografię, jak pisał Hans Belting, zwolennik koncepcji antropologicznego spojrzenia na sztukę, należy rozumieć jako nowy rodzaj maski pośmiertnej. Teoria rozumienia fotografii jako maski ma długą tradycję i została poświadczona w głównych tekstach programowych poświęconych sztuce fotografii (Benjamin, Sontag, Barthes). Perspektywa Beltinga pozwala jednak na wyodrębnienie ukrytych znaczeń i paradoksów wynikających z funeralnych korzeni przedstawienia człowieka. W tekście zostają zrekonstruowane główne koncepcje maski powstałe na przestrzeni dziejów (maska pośmiertna, maska teatralna, maska balowa), dzięki czemu znaczenie fotografii traktowanej jako maska staje się pełniejsze. W ten sposób ujęta zostaje wyjątkowość fotograficznego przedstawienia, łączącego wszystkie konteksty rozumienia maski. Potraktowanie fotografii jako kolejnego w historii medium służącego ludzkiej reprezentacji pozwala na prześledzenie głównych zmian w podejściu do ciała i ludzkiej skończoności. Fotografia okazuje się najbardziej wyjątkową techniką reprezentacji ponieważ sprzeciwia się śmierci i zarazem ją potwierdza – jest świadectwem XX-wiecznej próby ukrycia śmierci i uniwersalnego pragnienia zachowania życia. Fotografia bowiem, wpisując się w zmianę jaka dokonała się w XVIII i XIX wieku, zapewnia fotografowanemu pamięć, która traktowana jest wówczas jako symbolicznie “miejsce” pośmiertnego życia. Koncepcja obrazu i medium Beltinga stwarza kontekst do rozważań o fotografii jako strategii mającej na celu symulację życia.  


Słowa kluczowe

Hans Belting; fotografia; obraz; śmierć; maska

Aries, Philippe. Człowiek i śmierć, przeł. Eligia Bąkowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989.

Baczko, Bronisław. Światła utopii, przeł. Wiktor Dłuski. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2016.

Barthes, Roland. Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przeł. Jacek Trznadel. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1996.

Baudalaire, Charles, przeł. Jan. M. Kłoczkowski. W: Charles Baudelaire, Rozmaitości estetyczne, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2000.

Belting, Hans. “Obraz i jego media. Próba antropologiczna”, przeł. Mariusz Bryl. Artium Quaestiones nr 11/2000, 295–322.

Belting, Hans. Obraz i kult, przeł. Tadeusz Zatorski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2010.

Belting, Hans. Faces. Historia twarzy, przeł. Tadeusz Zatorski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2015.

Bertillone, Alphonse. Anthropologie métrique. Paris: Melun 1885.

Bryl, Mariusz. “Historia sztuki na przejściu od kontekstowej Funktionsgeschichte ku antropologicznej Bildwissenschaft (casus Hans Belting)”. Artium Quaestiones nr 11/2000, 237–293.

Burkert, Walter. Starożytne kulty misteryjne, przeł. Krzysztof Bielawski. Bydgoszcz: Homini, 2001.

Didi-Huberman, Georges. Przed obrazem. Pytania o cele historii sztuki, przeł. Barbara Brzezicka. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2011.

Frye Northrop. Anatomia krytyki, przeł. Monika Bokiniec. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2012.

Kowalski, Jacek, Loba Anna, Loba Mirosław, Prokop Jan, Dzieje kultury francuskiej. Warszawa: PWN, 2015.

Levi-Strauss, Claude. Drogi masek, przeł. Monika Dobrowolska. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1985.

Łukaszewicz-Alcatraz, Aleksandra (red.). Widzialność/ wizualność obrazy cyfrowego. Między fenomenologią a kulturą wizualną. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Malarstwa i Nowych Mediów, 2016.

Markiewicz, Miłosz, Agata Stronciwilk, Paweł Ziegler (red.). Pomiędzy tożsamością a obrazem. Katowice: Wydawnictwo grupakulturalna.pl, 2016.

Pietrowska, Jelena. “Mała historia fotografii Benjamina jako przewodnik po sztuce fotografii”, przeł. Olga Aroniewicz. Prace Kulturoznawcze nr XVII/2015, 269–275.

Sontag, Susan. O fotografii, przeł. Sławomir Magala. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986.

Vovelle, Michele. Śmierć w cywilizacji Zachodu, przeł. Tomasz Swoboda i Maryna Ochab. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004.

Wojtyra, Jacek. “Pojęcie obrazu w koncepcjach Hansa Beltinga i Waltera Benjamina”. Estetyka i krytyka nr 15/16, 2008/2009, 214–224.

Wunenburger, Jean-Jacques. Filozofia obrazów, przeł. Tomasz Stróżyński. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2011.


Opublikowane : 2020-12-30


ŻukowskaK. (2020). Obraz i jego cień. O związkach fotografii, magii i śmierci w kontekście teorii Hansa Beltinga. Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura, 2(41), 127-143. https://doi.org/10.31261/errgo.7787

Kamila Żukowska  eudajmone@gmail.com
Katedra Literatury Dawnej i Nauk Pomocniczych Istytut Filologii Polskiej Uniwersytet Łódzki  Polska




Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).