Maszyna–podmiot–kultura. Reprezentacje debat wokół postępu technicznego w Niemczech początku XX wieku
(artykuł w języku polskim, abstrakt w języku angielskim)
Abstrakt
"Maszyna–podmiot–kultura. Reprezentacje debat wokół postępu technicznego w Niemczech początku XX wieku"
Artykuł podejmuje próbę zbadania podejścia literatury i filmu lat dwudziestych XX wieku do postępu technicznego, w szczególności procesu umaszynowienia i jej wpływu na życie społeczne i jednostkowe. Analizy wiersza Bertolta Brechta (700 Intellektuelle beten einen Öltank an) oraz filmów niemieckiego ekspresjonizmu (Student z Pragi, Golem, Metropolis) mają na celu zrekapitulowanie debat wokół postępu technicznego oraz umiejscowienie ich w horyzoncie badań humanistycznych, a także zbadanie ich podejścia do dominującej od XVIII wieku myśli rozróżniającej pojęcia kultury i cywilizacji. Przy zastosowaniu medioznawczych teorii przedłużeń człowieka artykuł stara się określić ich potencjał konstytuujący rzeczywistość. Centralną część analizy stanowią zagadnienia roli intelektualistów i artystów w aparacie życia społecznego, maszyny jako protezy i przedłużenia człowieka oraz maszyny jako sobowtóra.
Słowa kluczowe
maszyna; proteza; przedłużenie człowieka; władza; dyskursy o postępie; sztuka i literatura Niemiec Weimarskich; podmiot; kultura; cywilizacja
Bibliografia
Attridge, Derek. Jednostkowość literatury, przeł. Paweł Mościcki. Kraków: Universitas, 2007.
Baudrillard, Jean. Przejrzystość zła, przeł. Sławomir Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2009.
Baudrillard, Jean. Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, przeł. Sławomir Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2006.
Baudrillard, Jean. Symulakry i symulacja, przeł. Sławomir Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2005.
Baudrillard, Jean. Zbrodnia doskonała, przeł. Sławomir Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2008.
Benjamin, Walter. “Tankstelle”. W: Walter Benjamin: Gesammelte Schriften, red. Rolf Tiedemann, Hermann Schweppenhäuser. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1972.
Ćwikiel, Agnieszka. “Metropolis albo z archiwum filmowej ikonografii.” W: Kino niemieckie w dialogu pokoleń i kultur, red. Andrzej Gwóźdź. Kraków: Rabid, 2004.
Flusser, Vilém. Ku uniwersum obrazów technicznych, przeł. Andrzej Gwóźdź. Kraków: Wydawnictwo Universitas, 1994.
Gwóźdź, Andrzej. Kino niemieckie w dialogu pokoleń i kultur. Kraków: Rabid, 2004.
Herder, Johann Gottfried. Myśl o filozofii dziejów. Warszawa: PWN, 1962.
Kant, Immanuel. Schriften zur Anthropologie, Geschichtsphilosophie, Politik und Pädagogik, red. Wilhelm Weischedel. Darmstadt: Wiss. Buchges, 1983.
Kłys, Tomasz. Od Mabussego do Goebbelsa. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2013.
Kujawińska-Courtney Krystyna. “Wprowadzenie. Stephen Greenblatt i poetyka kulturowa/nowy historycyzm”. W: Stephen Greenblatt. Poetyka kulturowa. Pisma wybrane, red. Krystyna Kujawińska-Courtney. Kraków: Universitas, 2006.
Lehmann, Hans-Thies. Brecht lesen. Berlin: Theater der Zeit, Recherchen 123, 2016.
Lethen, Helmut. Verhaltenslehren der Kälte. Lebensversuche zwischen den Kriegen. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1994.
Lühe, Irmela von der. “Intellektuellenschelte und Technikkritik bei Bertolt Brecht und Walter Benjamin”. Brecht-Heft, 3 (2013), 164–168.
Marcuse, Herbert. Człowiek jednowymiarowy: badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego, przeł. Stanisław Konopacki i in. Warszawa: PWN, 1991.
McLuhan, Marshall. “Zrozumieć media”. W: McLuhan. Wybór tekstów, red. Eric McLuhan, Frank Zingrone, przeł. Ewa Różańska, Jacek M. Stokłosa. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 200.
Mersch, Dieter. Teorie mediów, przeł. Ewa Krauss. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2010.
Moskwa, Jacek. “Monstrum powróci jako istota ludzka”. Rzeczpospolita (dodatek “Plus – Minus”), 6, 2002.
Radkowska-Walkowicz, Magdalena. Od Golema do Terminatora. Wizerunki sztucznego człowieka w kulturze. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2008.
Tercz, Jakub. “Filozofia i to, co na zewnątrz. Wokół Manifestów dla filozofii Alaina Badiou”. http://machinamysli.org/filozofia-i-to-co-na-zewnatrz-wokol-manifestow-dla-filozofii-alaina-badiou/ (22.06.2020).
Wiatr, Przemysław. “Vilém Flusser – komunikologia”. Kultura Współczesna 2 (2014), s. 149–160.
Wiatr, Przemysław. “Viléma Flussera filozofia obrazu technicznego”. W: Widzialność wyzwolona, red. Andrzej Gwóźdź przy współpracy Natalii Gruenpeter. Warszawa: Instytut Polskiej Akademii Nauk, 2018.
Wosk, Julie, “Metropolis”, Technology and Culture, 51, 2 (2010), 403–408.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-7729-1155
dr hab., prof. UŚ, germanista, literaturoznawca, doktoryzował się na podstawie rozprawy pt. Literackość scenariuszy filmowych Rainera Wernera Fassbindera. W 2015 roku habilitacja (monografia: „Wyścig na wstędze Möbiusa”. Dramaty Franza Xavera Kroetza w teorii konsumpcji). Zainteresowania badawcze: współczesny dramat niemieckojęzyczny, teatr i dramat Bertolta Brechta, praktyka i teoria teatru w transferze kulturowym, literatura w teorii konsumpcji.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
