Rozmowy przy stole w Polsce i w Hiszpanii – analiza zrytualizowanych środków językowych
Abstrakt
Celem opracowania jest opis oraz porównanie warstwy językowej rytuału spożywania posiłków wśród użytkowników języka polskiego i hiszpańskiego. Akt biesiadowania, niezwykle istotny w analizowanych kręgach kulturowych, charakteryzuje się nie tylko określonym schematem zachowań, ale i rozmaitymi środkami językowymi towarzyszącymi konkretnym sytuacjom interakcyjnym. W niniejszym artykule przedstawiono najczęściej występujące akty mowy, rytualizmy językowe oraz spragmatykalizowane środki językowe wykorzystywane podczas rytuału jedzenia wśród społeczności polsko- i hiszpańskojęzycznej. Analiza opiera się na przykładach pochodzących z korpusów języka mówionego, stworzonych w Polsce i Hiszpanii, stanowiących transkrypcje codziennych rozmów członków wymienionych społeczności. Badanie pokazało, że obydwie społecznością łączy wiele wspólnych wartości związanych ze wspólnym spożywaniem posiłków, jednak każda z nich charakteryzuje się nieco odmiennymi środkami językowymi używanymi podczas rytuału.
Słowa kluczowe
rytuał; rytualizmy językowe; pragmatyka językowa; język polski; język hiszpański
Bibliografia
Aijmer, K. (1996). Conversational routines in English: Convention and creativity. Longman.
Albelda Marco, M., Barros García, M. J. (2013). La cortesía en la comunicación. Arco Libros.
Austin, J. L. (1976/1955). How to do things with words. J. O. Urmson, M. Sbisà (red.). Oxford University Press.
Baran, M. (2010). Emotividad y convención sociopragmática. Una contribución al estudio del ethos comunicativo de la comunidad hispanohablante peninsular. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Bell, C. (1992). Ritual theory, ritual practice. Oxford University Press.
Bravo, D. (2002). Actividades de cortesía, imagen social y contextos socioculturales: una introducción. W: D. Bravo (red.), Actas del Primer Coloquio del Programa EDICE. La perspectiva no etnocentrista de la cortesía: identidad sociocultural de las comunidades hispanohablantes (s. 88–108). Estocolmo.
Bravo, D. (2004). Tensión entre universalidad y relatividad en las teorías de cortesía. W: D. Bravo, A. Briz Gómez (red.), Pragmática sociocultural: estudios sobre el discurso de cortesía en español (s. 15–37). Ariel Lingüística.
Brown, P., Levinson, S. (1987). Politeness. Some universals in language usage. Cambridge University Press.
Cabedo-Nebot, A., Pons Boderia, S. (red.). (2021): Corpus Val.Es.Co 2.1. http://www.valesco.es.
Corpas Pastor, G. (1996). Manual de fraseología española. Gredos.
García-Page, M. (1995). Fraseologismos oracionales. Contextos, 4, 79–92.
Geck, S. (2018). Guten Appetit! Las fórmulas rutinarias y el script del acto de comer desde una perspectiva intercultural (alemán-español). Language Design, 20, 151–162.
Głazek, D. (2008). Wokół stołu i jedzenia (ujęcie historyczne – od przełomu XIX i XX wieku). W: A. Węgrzyniak, T. Stępień (red.), Rytuały codzienności (s. 99–106). Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy.
Gottwald, F. T., Kolmer, L. (red.). (2009). Jedzenie. Rytuały i magia. E. Ptaszyńska-Sadowska (tłum.). MUZA.
Hernández Flores, N. (2002). La cortesía en la conversación española de familiares y amigos. La búsqueda del equilibrio entre la imagen del hablante y la imagen del destinatario. Aalborg Universitet.
Hernández Flores, N. (2004). La cortesía como la búsqueda del equilibrio de la imagen social. W: D. Bravo, A. Briz Gómez (red.), Pragmática sociocultural: estudios sobre el discurso de cortesía en español (s. 55–108). Ariel Lingüística.
Kita, M. (2005). Językowe rytuały grzecznościowe. Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków obcych.
Kolmer, L. (2009). Wprowadzenie. Rytuały zjednoczenia. W: F. T. Gottwald, L. Kolmer (red.), Jedzenie. Rytuały i magia (s. 11–17), E. Ptaszyńska-Sadowska (tłum.). MUZA.
Maisonneuve, J. (1995). Rytuały dawne i współczesne. M. Mroczek (tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Małyska, A. (2004). Pojęcie rytuały na tle innych zjawisk językowych. W: J. Mazur (red.), Rytualizacja w komunikacji społecznej i interkulturowej (s. 25–32). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Montanari, M. (2011). Il cibo come cultura. Laterza.
Ożóg, K. (2004). Ewolucja językowych rytualizmów społecznych i towarzyskich (od roku 1945 do chwili obecnej). W: J. Mazur (red.), Rytualizacja w komunikacji społecznej i interkulturowej (s. 25–32). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pawlik, J. (2006). Antropologiczne badania rytuału. W: M. Filipiak, M. Rajewski (red.), Rytuał. Przeszłość i teraźniejszość (s. 19–37). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pęzik, P. (2012). Język mówiony w NKJP. Narodowy Korpus Języka Polskiego. W: A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk Narodowy Korpus Języka Polskiego (s. 37–47). (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rajewski, M. (2004). Badania rytuału w antropologii. W: J. Mazur (red.), Rytualizacja w komunikacji społecznej i interkulturowej (s. 33–58). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Rajewski, M. (2006). Badania rytuału w antropologii brytyjskiej. W: M. Filipiak, M. Rajewski (red.), Rytuał. Przeszłość i teraźniejszość (s. 39–70). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Rancew-Sikora, D. (2015). Opowiadanie w społecznym układzie stołu. Analiza konwersacyjna spotkań rodzinnych. Studia Humanistyczne AGH, 14(1), 25–43.
Rothenbuhler, E. (2003). Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Searle, J. (1979). Expression and meaning. Studies in the theory of speech acts. Cambridge University Press.
Wierzbicka, A. (1994). Cultural scripts: A semantic approach to cultural analysis and cross-cultural communication. W: L. F. Bouton, Y. Kachru (red.), Pragmatics and Language Learning, 5.
Zamora Muñoz, P. (2014). Los límites del discurso repetido: la fraseología periférica y las unidades fraseológicas pragmáticas. Verba, 41, 213‒236.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
