Perswazja i propaganda polityczna na sztrajfach z lat 1945–1955
Abstrakt
Celem podjętym w artykule jest przedstawienie sztrajfu (z niem. Streifen), wyjątkowej formy druku ulotnego, i jego roli w komunikowaniu politycznym w Polsce w okresie tużpowojennym. Sztrajfy to wąskie poziome karty papieru zawierające hasło lub slogan. Były one nośnikiem użytecznych informacji skierowanych do szerokiej publiczności i dotyczących codziennych problemów ludności. Jednocześnie tego rodzaju druki stanowiły ważne narzędzie propagandy, emitując treści, których celem było wychowanie w rzeczywistości socjalistycznej. Analizę przeprowadzono na 105 sztrajfach, z których wynotowano hasła i slogany, a następnie podzielono je na dwie grupy: sztrajfy o dominującej funkcji informacyjno-perswazyjnej oraz sztrajfy o dominującej funkcji propagandowej. W toku obserwacji zauważono, że język sztrajfów (w obrębie leksyki, składni, frazeologii) ma cechy nowomowy, choć w pierwszej grupie wiele było takich tekstów, które można uznać za edukacyjne, wręcz neutralne.
Słowa kluczowe
sztrajf; perswazja; propaganda; slogan
Bibliografia
Bralczyk, J. (1990). Hasła przedwyborcze (Wybory do Sejmu i Senatu w 1989). Zeszyty Prasoznawcze, 2–4(124), 39–49.
Bralczyk, J. (2007). O języku propagandy i polityki. Wydawnictwo Trio.
Chlebda, W. (2005). Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Czachur, W. (2020). Teksty minimalne jako przedmiot badań genologicznych. Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs, 13, 25–42. https://doi.org./10.7311/tid.13.2020.02
Dobek-Ostrowska, B. (2006). Komunikowanie polityczne i publiczne. Podręcznik akademicki. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dobrenko, E. (2020). Late stalinism. The aesthetics of politics. Tłum. M. Savage. Yale University Press.
Dytman-Stasieńko, A. (2006). Święto zawłaszczonych znaczeń. 1 Maja w PRL – ideologia, rytuał, język. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej TWP we Wrocławiu.
Fras, J. (2005). Komunikacja polityczna. Wybrane zagadnienia gatunków i języka wypowiedzi. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Głowiński, M. (2009). Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Kamińska-Szmaj, I. (1996). Slogan reklamowy – budowa składniowa. Poradnik Językowy, 4, 13–22.
Kamińska-Szmaj, I. (2001). Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku – wypowiedzi, dowcip polityczny, słownik inwektyw. Wydawnictwo Europa.
Kamińska-Szmaj, I. (2004). Propaganda, perswazja, manipulacja – próba uporządkowania pojęć. W: P. Krzyżanowski, P. Nowak (red.), Manipulacja w języku, s. 13–27. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kamińska-Szmaj, I. (2007). Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918–2000. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Karwat, M. (2008). Cechy myślenia ideologicznego. W: M. Poprawa, I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot (red.), Ideologie w słowach i obrazach, s. 42–48. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kochan, M. (2002). Slogany w reklamie i polityce. Wydawnictwo Trio.
Majkowski, G. (2015). Ulotka jako gatunek tekstu wyborczego. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Markiewicz, G. (2018). Druki ulotne jako forma kształtowania świadomości społecznej. W: M. Karpińska (red.), Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej w XIX wieku (do 1918 roku). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Michalczyk, S. (2005). Komunikowanie polityczne. Teoretyczne aspekty procesu. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Nowak, P., Zimny, R. (2004). Polityka językowa. W: Z. Łapiński, W. Tomasik (red.), Słownik realizmu socjalistycznego. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Ożóg, K. (2004). Język w służbie polityki. Językowy kształt kampanii wyborczych. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Partington, A., Taylor, Ch. (2018). The language of persuasion in politics. An introduction. Routledge.
Pisarek, W. (2002). Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Poprawa, M. (2020a). Przestrzenie słowno-obrazowe w propagandowych drukach ulotnych lat 1918–1939. Próba analizy w świetle lingwistyki tekstowej i teorii wizualności, Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie, 17(1), 203–230. https://doi.org/10.12775/SE.2020.00016
Poprawa, M. (2020b). Typografia w służbie propagandy. Wizualne i perswazyjne aspekty druków ulotnych z lat 1918–1939. Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie, 17(2), 175–201. https://doi.org/10.12775/SE.2020.00038
Puzynina, J. (2008). Ideologia w języku polskim. W: M. Poprawa, I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot (red.), Ideologie w słowach i obrazach, s. 13–22. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Śleziak, M. (2016). Ziemie Odzyskane w drukach ulotnych z lat 1945–1948. Język – tematyka – formy. Oficyna Wydawnicza Atut.
Śleziak, M. (2020). Projekt „Słownika haseł politycznych”. W: M. Bańko, E. Rudnicka, W. Decyk-Zięba (red.), Leksykografia w różnych kontekstach, s. 289–301. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323541677.pp.289-301
Śleziak, M. (2021). Miejsce hasła i sloganu w komunikowaniu politycznym. LingVaria, 2(32), 81–92. https://doi.org/10.12797/LV.16.2021.32.08
Wojtak, M. (2019). Wprowadzenie do genologii. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Zaśko-Zielińska, M. (2003). Listy pożegnalne. W poszukiwaniu lingwistycznych wyznaczników autentyczności tekstu. Wydawnictwo Quaestio.
Zemszał, P. (2016). Ojciec, wódz, nauczyciel. Nominacje językowe dotyczące Stalina w sowieckim dyskursie ideologicznym w okresie powojennym. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0003-4297-7728
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
