Gwaryzmy myśliwskie w nazwach własnych kół łowieckich (na materiale rejestrów branżowych)
Abstrakt
W artykule przedstawiono wyniki badań, których przedmiotem były nazwy własne kół łowieckich zawierające terminy socjolektalne. Analizie poddano ogółem 2705 nazw, spośród których w 473 odnaleziono gwaryzmy myśliwskie. Wśród nich wyodrębniono 76 określeń niepowtarzalnych i poddano je oglądowi. Zastosowano metodę ilościową typową dla językoznawstwa statystycznego (badanie struktury ilościowej wyekscerpowanego słownictwa) oraz charakterystyczne dla językoznawstwa kognitywnego badania jakościowe polegające na analizie formalnej i funkcjonalnej zgromadzonego materiału, co pozwoliło odpowiedzieć na pytanie, na ile obecność terminów myśliwskich w nazwach kół odzwierciedla wartości i tradycje ważne dla współczesnych myśliwych. Analiza ilościowa (44 komponenty występują raz, a 32 powtarzają się od 2 do 93 razy) oraz językowa i kulturowa pozwoliła na wskazanie przynajmniej części czynników decydujących o ich wyborze, takich jak idiolektalne zasoby środowiska polujących, postrzeganie przez łowców rzeczywistości pozajęzykowej, egzemplifikowanie cenionych przez nich wartości, kreowanie ich tożsamości i poczucia przynależności do grupy, a także charakter edukacyjny.
Słowa kluczowe
język łowiecki; terminologia łowiecka; nazwy kół łowieckich; semantyka; pragmatyka
Bibliografia
Źródła
Bank Danych o Lasach. Pobrano 27 maja 2023 z: https://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/tworzenie-zestawienia-rlo
Lasy w Polsce (b.d.). Pobrano 23 maja 2023 z: https://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/
Słowniki
MSJŁ – Jóźwiak, J. J. (2018). Mały słownik języka łowieckiego. W: D. J. Gwiazdowicz (red.), Kultura łowiecka (s. 306–313). Oficyna Wydawnicza FOREST.
SJŁ – Hoppe, S. (1966). Słownik języka łowieckiego. PWN.
SJPDor – Doroszewski, W. (red.). (1958–1969). Słownik języka polskiego (t. 1–11). Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”.
SŁ – Żeromski, H. B. (1990). Słownik łowiecki polsko-niemiecki i niemiecko-polski. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne.
SPTŁiE – Jóźwiak, Z., Biały, K. (1994). Słownik podstawowych terminów łowieckich i ekologicznych. Wydawnictwo Łowiec Polski.
SSK – Kopaliński, W. (1990). Słownik symboli. Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”.
SW – Karłowicz, J., Kryński, A. A., Niedźwiedzki, W. (red.). (1900–1927). Słownik języka polskiego (t. 1–8). Drukarnia E. Lubowskiego i S-ki.
SWM – Szałapak, E. (2001). Słowniczek wyrazów myśliwskich. W: idem, O zwierzynie – ciekawostki i fantazje (s. 177–186). Amia.
TSŁ – Krzemień, M. P. (1986). 1000 słów o łowiectwie. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
USJP – Dubisz, S. (red.). (2008). Uniwersalny słownik języka polskiego (t. 1–4). Wydawnictwo Naukowe PWN.
WSO – Polański, E. (red.). (2003). Wielki słownik ortograficzny PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Literatura
Adamik, A., Matejun, M. (2012). Organizacja i jej miejsce w otoczeniu. W: A. Zakrzewska-Bielawska (red.), Podstawy zarządzania (s. 41–84). Oficyna Wolters Kluwer business.
Badeni, S. (1930). Szczęśliwe dni. Urywki z pamiętnika myśliwskiego. Skład Główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa.
Darzbór (b.d.). Pobrano 10 maja 2023 z: https://pl.wikipedia.org/wiki/Darzb%C3%B3r
Dynak, W. (1983). O polskim języku łowieckim. Cz. 2: Dzieje refleksji nad jego genezą, charakterem i literackim funkcjonowaniem. Literatura Ludowa, 4–5, 14–16.
Dynak, W. (1993). Łowy, łowcy i zwierzyna w przysłowiach polskich. Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej.
Dynak, W. (2012). Łowiectwo w kulturze polskiej. Obszary i kształty obecności. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Gloger, Z. (1972). Myśliwska kara. W: idem, Encyklopedia staropolska ilustrowana (t. 3, s. 246). Wiedza Powszechna.
Grabias, S. (2001). Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 235–253). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Grabias, S. (2019). Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Gwiazdowicz, D. J. (2018). Zarys historii łowiectwa. W: idem (red.), Kultura łowiecka (s. 10–37). Oficyna Wydawnicza FOREST.
Hoppe, S. (1980). Polski język łowiecki. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Polski Związek Łowiecki. Zarząd Główny (b.d.). Pobrano 27 maja 2023 z: https://www.pzlow.pl/
Janicka-Szyszko, R. (2017). Język łowiecki w twórczości Włodzimierza Korsaka i w języku współczesnych myśliwych. W: E. Skorupska-Raczyńska, R. Janicka-Szyszko (red.), Włodzimierz Korsak – Co las mu powiedział? (s. 45–64). Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim.
Janicka-Szyszko, R. (2018). O kobietach, które łowią zwierzynę i męskie serca… Przyczynek do badań nad słownictwem myśliwskim. Język. Religia. Tożsamość, 17(1), 137–150.
Janicka-Szyszko, R. (2021a). „Mamy dosyć zwierzyny dla nas i sąsiedztwa…” Nazwy zwierząt w nazwach własnych kół łowieckich (przyczynek do badań nad socjolektem myśliwskim). Język. Religia. Tożsamość, 2(24A), 33–48.
Janicka-Szyszko, R. (2021b). Motywy antyczne w nazwach własnych kół łowieckich (przyczynek do badań nad socjolektem łowieckim). W: E. Skorupska-Raczyńska, A. Niekrewicz, K. Taborska (red.), Antyczne wędrówki transdyscyplinarne. Silvestro Dworacki viro vere academico (s. 211–226). Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim.
Janicka-Szyszko, R. (2021c). Nazwy kół łowieckich w regionie lubuskim jako element dziedzictwa kulturowego regionu pogranicza. W: E. Skorupska-Raczyńska, H. Uchto (red.), Dziedzictwo kulturowe regionu pogranicza (t. 9, s. 55–76). Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim.
Janicka-Szyszko, R. (2022a). Nazwy miar w gwarze łowieckiej (na materiale leksykograficznym) – wybrane zagadnienia. Język. Religia. Tożsamość, 2(26A), 19–38.
Janicka-Szyszko, R. (2022b). Znaczenie gwary łowieckiej w kształtowaniu tożsamości współczesnych myśliwych (przyczynek do badań nad socjolektem łowieckim). W: E. Skorupska-Raczyńska, A. A. Niekrewicz (red.), Viro vere academico. Księga poświęcona pamięci profesora Bogdana Walczaka (s. 59–78). Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim.
Janicka-Szyszko, R. (2023). Językowa kreacja terenów myśliwskich eskapad na południowych Kresach II Rzeczypospolitej (Stefan Badeni Szczęśliwe dni). W: E. Skorupska-Raczyńska, H. Uchto (red.), Dziedzictwo kulturowe regionu pogranicza (s. 123–147). Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim.
Janicka-Szyszko, R., Kuska, W. (2023). Leśne drogi. Wspomnienia o szczęściu i rozpaczy. Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim.
Jasiewicz, B. (1989). Preparowanie trofeów łowieckich W: J. Krupka (red.), Łowiectwo (s. 493–500). Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Korsak, W. (2006). Rok myśliwego. Artemix.
Kozłowski, W. (1822). Pierwsze początki terminologii łowieckiej. Drukarnia N. Glucksberga.
Krupka, J. (1989) Metody polowań. W: idem (red.), Łowiectwo (s. 449–450). Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Łuczyński, E., Maćkiewicz, J. (2005). Językoznawstwo ogólne. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Malczewska, B., Smoła, J. (2020). Określenie zająca w polskiej i rosyjskiej terminologii łowieckiej. W: A. Kotkiewicz, B. Ostrowski, M. Knurowska, M. Mazuś (red.), Tradycja i nowoczesność. Z zagadnień języka i literatury Słowian Wschodnich 2 (s. 133–147). Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN.
Markowski, A. (1993). Polszczyzna znana i nieznana. Twój STYL.
Matulewska, A. (2018). Język łowiecki. W: D. J. Gwiazdowicz (red.), Kultura łowiecka (s. 141–156). Oficyna Wydawnicza FOREST.
Matulewska, A. (2020a). Łowiectwo i myślistwo po polsku i angielsku czyli o mglistości komunikacji językowej. W: D. J. Gwiazdowicz (red.), Łowy i historia (s. 565–590). Zarząd Główny Polskiego Związku Łowieckiego, Łowiec Polski.
Matulewska, A. (2020b). O języku przyrodniczym i łowieckim w komunikacji międzykulturowej. Studium przypadku. W: A. Buras-Marciniak, S. Goźdź-Roszkowski (red.), Języki specjalistyczne w komunikacji międzykulturowej (s. 95–104). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Mielnikiewicz, K. (2018). Zwyczaje związane z polowaniem. W: D. J. Gwiazdowicz (red.), Kultura łowiecka (s. 72–93). Oficyna Wydawnicza FOREST.
Mytych, B. (2004). Poetyka i łowy. O idei dawnego polowania w literaturze polskiej XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Nehring, H., Kehl, J. (1989). Łowiectwo oczami artystów. Krajowa Agencja Wydawnicza.
Nehring, H., Kehl, J. (1990a). Język łowiecki, tradycje łowieckie oraz historia broni myśliwskiej. W: J. Krupka (red.), Łowiectwo (s. 59–66). Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Nehring, H., Kehl, J. (1990b). Łowiectwo od wczesnego średniowiecza do czasów współczesnych. W: J. Krupka J. (red.), Łowiectwo (s. 27–58). Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Polski Związek Łowiecki. (b.d.). Pobrano 22 maja 2023 z: https://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Zwi-%C4%85zek_%C5%81owiecki
Pielowski, Z. (1989a). Dzik. W: J. Krupka (red.), Łowiectwo (s. 161–169). Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Pielowski, Z. (1989b). Sarna. W: J. Krupka (red.), Łowiectwo (s. 195–204). Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie uprawnień do polowania (Dz. U. 2010 nr 3 poz.19), http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20100030019/O/D20100019.pdf
Smoła, J. (2021). Rudel, rogacz, kozioł jako terminy w języku łowieckim oraz ich ekwiwalenty w języku rosyjskim. W: B. Malczewska, J. Woźniakiewicz (red.), Języki specjalistyczne w ujęciu diachronicznym i synchronicznym 2 (s. 231–247). Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN.
Statut Polskiego Związku Łowieckiego (b.d.). Pobrano 22 maja 2023 z: https://statut-pzl.pl/wp-content/uploads/2019/03/NOWY_STATUT_PZ%C5%81_2019.pdf
Szałapak, E. (1985). Tradycyjny i współczesny język łowiecki. Wojskowe Koło Łowieckie nr 418 „Widawa” we Wrocławiu.
Szatkowski, N. (1984). W zimowej kniei. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Szpetkowski, K. J. (2018). Etyka na polowaniu. W: D. J. Gwiazdowicz (red.), Kultura łowiecka (s. 163–167). Oficyna Wydawnicza FOREST.
Szymczak, M. (1981). Słowo wstępne. W: S. Hoppe, Słownik języka łowieckiego. PWN.
Wilkoń, A. (2000). Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim Polska
https://orcid.org/0000-0002-5396-6613
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
