Medialny obraz kryzysu na przykładzie okładek tygodników opiniotwórczych na temat wojny w Ukrainie – ujęcie kontrastywne niemiecko-polskie
Abstrakt
W artykule podjęto próbę przedstawienia sposobów komunikacji o kryzysie wojennym w ujęciu kontrastywnym. Celem tego przedstawienia jest analiza niemieckich i polskich okładek tygodników opinii, opublikowanych od przełomu lutego i marca do końca 2022 r., których tematyka była związana z wybuchem i trwaniem wojny w Ukrainie. Badanie przeprowadzam na podstawie założeń lingwistycznej analizy dyskursu opracowanej przez Waldemara Czachura (2020). Przedmiotem analizy są współtworzące dyskurs o tematyce wojennej elementy językowe i obrazowe zróżnicowanych semiotycznie tekstów medialnych pochodzących od porównywalnych nadawców instytucjonalnych w Niemczech i w Polsce (tygodniki „Der Spiegel” i „Polityka”). Analiza ma posłużyć znalezieniu odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób okładki tygodników komunikują o kryzysie wojennym w Ukrainie. We wnioskach prezentowane są podobieństwa i różnice w niemieckim i polskim dyskursie medialnym, w którym następuje określone kształtowanie rzeczywistości, odzwierciedlające treści typowe dla danej kultury oraz wzorców działania i wiedzy określonej społeczności.
Słowa kluczowe
wojna w Ukrainie; okładki niemieckich i polskich tygodników opiniotwórczych; analiza dyskursu
Bibliografia
Bibliografia
Adamzik, K. (2002). Interaktionsrollen. Die Textwelt und ihre Akteure. W: K. Adamzik (red.), Texte, Diskurse, Interaktionsrollen. Analysen zur Kommunikation im öffentlichen Raum (s. 254–255). Stauffenburg.
Adamzik, K. (2008). Textsorten und ihre Beschreibung. W: N. Janich (red.), Textlinguistik. 15 Einführungen (s. 145–175). Narr.
Anusiewicz, J., Dąbrowska, A., Fleischer, M. (2000). Językowy obraz świata i kultura. Projekt koncepcji badawczej. Język a Kultura, 13, 11–44.
Bachleitner-Held, G. (2005a). Covers – ein multimodaler Kontakttext im aktuellen Infomarketing. Überlegungen anhand einer vergleichenden Untersuchung italienischer, französischer und deutsch-sprachiger Titelseiten von Nachrichtenmagazinen. W: H. H. Lenk, A. Chesterman (red.), Pressetextsorten im Vergleich – Contrasting Text Types in the Press (s. 323–351). Olms.
Bachleitner-Held, G. (2005b). Magazine covers – a multimodal pretext-genre. Folia Linguistica, 39, 173–197. Bachleitner-Held, G. (2006). Überlegungen zur visuell-verbalen Rhetorik auf Zeitschriften-Covers. W: R. Franceschini, R. Stillers, M. Moog-Grünewald, F. Penzenstadler, N. Becker, H. Martin (red.), Retorica: Ordnungen und Brüche (s. 147–162). Narr.
Bachleitner-Held, G. (2007). Personalisierung als multimodale Strategie des Infotainments – Beobachtungen auf Magazin-Covers. W: M. Klemm, E.-M. Jakobs (red.), Das Vergnügen in und an den Massenmedien. Interdisziplinäre Perspektiven (s. 106–127). Peter Lang.
Bartmiński, J. (2008). Etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa, lingwistyka antropologiczna? Język a Kultura, 20, 15–33.
Bilut-Homplewicz, Z. (2013). Między wieloznacznością a uprecyzyjnieniem pojęcia „dyskurs”. Miejsce tekstu w germanistycznych ujęciach dyskursu. Stylistyka, 22, 27–46.
Bilut-Homplewicz, Z. (2016). Intertekstualność i dyskursywność w germanistycznej lingwistyce dyskursu. W: B. Witosz, K. Sujkowska-Sobisz, E. Ficek (red.), Dyskurs i jego odmiany (s. 329–338). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Bogunia-Borowska, M. (2021). Politycy na okładkach tygodników społeczno-politycznych w latach wyborów prezydenckich 2015 i 2020. Analiza tygodników „Sieci” i „Newsweek”. Res Rhetorica, 8(3), 54–74, https://doi.org/10.29107/rr2021.3.3
Czachur, W. (2011). Diskursive Weltbilder im Kontrast. Linguistische Konzeption und Methode der kontrastiven Diskursanalyse deutscher und polnischer Medien. Atut.
Czachur, W. (2017). Lingwistyka kulturowa i międzykulturowa. Antologia. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Czachur, W. (2020). Lingwistyka dyskursu jako integrujący program badawczy. Atut.
Fix, U. (2006). Was heißt Texte kulturell verstehen? Ein- und Zuordnungsprozesse beim Verstehen von Texten als kulturellen Entitäten. W: H. Blühdorn, E. Breindl, U. H. Waßner (red.), Text-Verstehen. Grammatik und darüber hinaus (s. 254–276). Walter de Gruyter.
Gajda, S. (2005). Tekst/dyskurs oraz jego analiza i interpretacja. W: M. Krauz, S. Gajda (red.), Współczesne analizy dyskursu. Kognitywna analiza dyskursu a inne metody badawcze (s. 11–20). Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Gardt, A. (2007). Diskursanalyse – Aktueller theoretischer Ort und methodische Möglichkeiten. W: I. Warnke (red.), Diskurslinguistik nach Foucault (s. 27–52). Walter de Gruyter.
Hauser, S. (2010). Zum Problem des Vergleichens von Medientexten aus kulturkontrastiver Perspektive. W: M. Luginbühl, S. Hauser (red.), MedienTextKultur. Linguistische Beiträge zur kontrastiven Medienanalyse (s. 149–178). Verlag Empirische Pädagogik.
Heinemann, M., Heinemann, W. (2002). Grundlagen der Textlinguistik. Interaktion – Text – Diskurs. Max Niemeyer.
Kampka, A. (2017). Multimodalna analiza dyskursu – ujęcie semiotyczne. W: M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot, J. Stachowiak (red.), Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych (s. 95–122). Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Kawka, M. (2016). Dyskurs multimodalny – nowa kategoria badawcza? Zeszyty Prasoznawcze, t. 59, 2(226), 294–303.
Kita, M. (2013). Dyskurs prasowy. W: E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk (red.), Przewodnik po stylistyce polskiej. Style współczesnej polszczyzny (s. 199–288). Universitas.
Lisowska-Magdziarz, M. (2006). Analiza tekstu w dyskursie medialnym. Przewodnik dla studentów. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Loewe, I. (2007). Gatunki paratekstowe w komunikacji medialnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Loewe, I. (2013). Dyskurs telewizyjny. W: E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk (red.), Style współczesnej Polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej (s. 289–312). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas” .
Loewe, I. (2014). Dyskurs medialny – przegląd stanowisk badawczych. Forum Lingwistyczne, 1, 9–16.
Loewe, I. (2018). Dyskurs telewizyjny w świetle lingwistyki mediów. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Lüger, H.-H. (2004/2005). Kontrastive Text(sorten)analyse. Voraussetzungen, Probleme, Perspektiven. Jahrbuch der ungarischen Germanistik, 169–184.
Mac, A. (2017). Textdesign und Bedeutungskonstitution im multimodalen Fernsehtext. Dramatisierungsstrategien in deutschen und polnischen Nachrichtensendungen. Peter Lang.
Maćkiewicz, J. (2016). Jak można badać przekazy multimodalne. Język Polski, R. 96, z. 2, 18–27.
Miller, D. (2014). Emotionalität und Wertung im Diskurs. Eine kontrastive Analyse deutscher und polnischer Pressetexte zum EU-Beitritt Polens. Peter Lang.
Miller, D. (2020). „Jeder für sich“ vs. „Divided we fall“. Deutsche und britische Titelseiten zum Brexit. W: Z. Berdychowska, F. Liedtke (red.), Aspekte multimodaler Formen. Kurztexte und multimodale Kurzformen im öffentlichen Raum (s. 29–41). Peter Lang.
Miller, D. (2021). Weapons, fire and dangerous men: Multimodal argumentation of magazine covers featuring president Donald J. Trump. Res Rhetorica, 8(4), 98–118, https://doi.org/10.29107/rr2021.4.6.
Naruszewicz-Duchlińska, A. (2013). Analiza językowa okładek tygodników opinii na przykładzie „Polityki”, „Przekroju” i „Wprost”. Prace Językoznawcze, 15(1), 57–72.
Opiłowski, R. (2008). Die Interbildlichkeit und deren sprachliche Unterstützung in den Titelseiten des Magazins „Der Spiegel“. Zeitschrift für Angewandte Linguistik, 49, 45–72.
Opiłowski, R. (2011). Text- und Bildkulturen in der Kontakttextsorte „Cover“. Ein intra- und interkultureller Blick. W: I. Bartoszewicz, J. Szczęk, A. Tworek (red.), Germanistische Linguistik im interdisziplinären Gefüge II. Linguistische Treffen in Wrocław (s. 171–179). Atut.
Piekot, T. (2006a). Dyskurs polskich wiadomości prasowych. Universitas.
Piekot, T. (2006b). Werbalizacja i wizualizacja w dyskursie wiadomości prasowych. W: E. Tabakowska (red.), Ikoniczność znaku: słowo – przedmiot – obraz – gest (s. 99–116). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”
Stöckl, H. (2006). Zeichen, Text und Sinn – Theorie und Praxis der multimodalen Textanalyse. W: E. M. Eckkrammer, G. Held (red.), Textsemiotik. Studien zu multimodalen Medientexten (s. 11–36). Peter Lang.
Stöckl, H. (2016). Multimodalität – Semiotische und textlinguistische Grundlagen. W: N.-M. Klug, H. Stöckl (red.), Handbuch Sprache im multimodalen Kontext (s. 3–35). Walter de Gruyter.
Szkudlarek-Śmiechowicz, E. (2019). Sposoby wyrażania emocji w propagandowych przekazach werbalno-wizualnych (na przykładzie okładek tygodników opinii). Prace Językoznawcze, 21(2), 189–209, https://doi.org/10.31648/pj.3920
Ślawska, M. (2020). Multimodalność tekstu prasowego, czyli o relacji słowa i obrazu: przypadek reportażu Justyny Kopińskiej Oddział chorych ze strachu i grafiki Anny Reinert. Prace Językoznawcze, 22(4), 203–218, https://doi 10.31648/pj.5825
Warnke, I. H. (2007). Diskurslinguistik nach Foucault – Dimensionen einer Sprachwissenschaft jenseits textueller Grenzen. W: I. H. Warnke (red.), Diskurslinguistik nach Foucault (s. 3–24). Walter de Gruyter.
Warnke, I. H. (2009). Żegnaj tekście – witaj dyskursie? O sensie i celu poststrukturalistycznego uwolnienia pojęcia tekstu. W: Z. Bilut-Homplewicz, W. Czachur, M. Smykała (red.), Lingwistyka tekstu w Niemczech. Pojęcia, problemy, perspektywy (s. 343–360), tłum. D. Miller. Atut.
Warnke, I. H. (2014). Diskurs. W: E. Felder, A. Gardt (red.), Handbuch Sprache und Wissen (s. 221–241). Walter de Gruyter.
Warnke, I. H., Spitzmüller, J. (2008). Methoden und Methodologie der Diskurslinguistik – Grundlagen und Verfahren einer Sprachwissenschaft jenseits textueller Grenzen. W: I. H. Warnke, J. Spitzmüller (red.), Methoden der Diskurslinguistik. Sprachwissenschaftliche Zugänge zur transtextuellen Ebene (s. 3–54). Walter de Gruyter.
Wierzbicka, A. (2008). Słowa klucze. Różne języki – różne kultury. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Wildfeuer, J., Bateman, J. A., Hiippala, T. (2020). Multimodalität. Grundlagen, Forschung und Analyse – Eine problemorientierte Einführung. Walter de Gruyter.
Witosz, B. (2009a). Dyskurs i stylistyka. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Witosz, B. (2009b). Stylistyka dyskursu – nowe horyzonty badań nad stylem autora. W: K. Maćkowiak, C. Piątkowski (red.), Język i styl twórcy w kręgu badań współczesnej humanistyki (s. 313–321). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Witosz, B. (2009c). Tekst a/i dyskurs w perspektywie polskiej tradycji badań nad tekstem. W: Z. Bilut--Homplewicz, W. Czachur, M. Smykała (red.), Lingwistyka tekstu w Polsce i w Niemczech. Pojęcia, problemy i perspektywy (s. 69–81). Atut.
Witosz, B. (2016). Kategoria dyskursu w polonistycznej edukacji akademickiej. W: W. Czachur, A. Kulczyńska, Ł. Kumięga (red.), Jak analizować dyskurs? Perspektywy dydaktyczne (s. 19–39). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Wojtak, M. (2010). Dyskurs religijny w mediach. Próba rekonesansu. W: D. Zdunkiewicz-Jedynak (red.), Dyskurs religijny w mediach (s. 7–30). Wydawnictwo BIBLOS.
Wojtak, M. (2011). O relacjach dyskursu, stylu, gatunku i tekstu. tekst i dyskurs – text und diskurs, 4, s. 69–78.
Wojtak, M. (2015). Rozłożone gazety. Studia z zakresu prasowego dyskursu, języka i stylu. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Wojtak, M. (2016). O dyskursie religijnym, jego osobliwościach i przeobrażeniach. W: B. Witosz, K. Sujkowska-Sobisz, E. Ficek (red.), Dyskurs i jego odmiany (s. 71–85). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Źródła
„Der Spiegel” dostęp 3.11.2023; wszystkie okładki z roku 2022 znajdują się pod adresem internetowym: https://www.spiegel.de/spiegel/print/index-2022.html
18.02.2022, nr 8/2022
25.02.2022, nr 9/2022
4.03.2022, nr 10/2022
11.03.2022, nr 11/2022
18.03.2022, nr 12/2022
25.03.2022, nr 13/2022
1.04.2022, nr 14/2022
8.04.2022, nr 15/2022
15.04.2022, nr 16/2022
22.04.2022, nr 17/2022
29.04.2022, nr 18/2022
6.05.2022, nr 19/2022
10.06.2022, nr 24/2022
24.06.2022, nr 26/2022
5.08.2022, nr 32/2022
26.08.2022, nr 35/2022
2.09.2022, nr 36/2022
23.09.2022, nr 39/2022
30.09.2022, nr 40/2022
28.10.2022, nr 44/2022
„Polityka” dostęp 3.11.2023; wszystkie okładki z roku 2022 znajdują się pod adresem internetowym: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/wbiezacymnumerze/numery?year=2022
1.03.2022, nr 10.2022
8.03.2022, nr 11.2022
15.03.2022, nr 12.2022
22.03.2022, nr 13.2022
29.03.2022, nr 14.2022
5.04.2022, nr 15.2022
12.04.2022, nr 16.2022
19.04.2022, nr 17.2022
26.04.2022, nr 18.2022
3.05.2022, nr 19.2022
10.05.2022, nr 20.2022
25.10.2022, nr 44.2022
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
