Funkcje toposu Szatana we współczesnym polskim dyskursie religijnym
Abstrakt
Functions of Satan’s Topos in Contemporary Polish Catholic Discourse
In the contemporary Polish Catholic discourse one can notice increased presence of figure of Satan and Biblical topos of his fight with God. The figure appears not only in strictly religious texts but also in discussion on up to date phenomenon of social life, such as abortion, in-vitro fertilization, homosexual partnerships and others. The article is trying to answer the question about functions of this topos. The answer is being searched with usage of sociological findings on the role of language in religion and the role of religion in social life – both issues are discussed in the first chapter. The second chapter, based on fragments from catholic press, presents ways of language construction of analyzed figure. The third chapter focuses on four functions of the topos. The first one is to support religious vision of the world; the second is to strengthen so called nomos, which is the conjunction of rules on which the society is based; the next two functions have rhetorical, persuasive character. The Biblical topos is a kind of a rhetorical formula, which enables in an easy and simple way to explain and to judge the reality but at the same time it gives a very schematic and simplified picture.
Key words: contemporary Catholic discourse, Satan, Biblical topos, function
Bibliografia
Źródła
Arcybiskup Gądecki: Obecność Szatana nasila się w miarę, jak człowiek oddala się od Boga. „Niedziela” 2016 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/20730/Abp-Gadecki-obecnosc-szatana-nasilasie-w (2016 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Do Warszawy przedarł się szatan. „Gość Niedzielny” 2011 [online: http://gosc.pl/doc/1006515.DoWarszawy-przedarl-sie-szatan (2011 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Gdy Szatan chce zamieszać. „Niedziela” 2015 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/120861/nd/GdySzatan-chce-zamieszac (2015 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Gdzie ginie wiara, budzą się demony. „Niedziela” 2016 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/20795/Gdzie-ginie-wiara-budza-sie-demony (2016 r.); data dostępu: 18.02.2016].
Idź precz, szatanie!. „Gość Niedzielny” 2014 [online: http://gosc.pl/doc/1907210.Idz-precz-szatanie (2014 r.); data dostępu: 18.02.2016].
Joga to dzieła Szatana. „Gość Niedzielny” 2011 [online: http://gosc.pl/doc/1017816.Egzorcysta-Jogato-dziela-Szatana (2011 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Na linii frontu. „Gość Niedzielny” 2015 [online: http://gosc.pl/doc/2579285.Na-linii-frontu (2015 r.); data dostępu: 10.02.2016]
Nieczystość. „Niedziela” 2015 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/117214/nd/Nieczystosc (2015 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Radio Maryja ma już 24 lata. „Niedziela” 2015 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/121953/nd/Radio-Maryja-ma-juz-24-lata (2015 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Radosław Pazura o recepcie na kryzys w rodzinie. „Niedziela” 2015 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/17782/Radoslaw-Pazura-o-recepcie-na-kryzys-w-rodzinie (2015 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Różaniec ocaleniem rodziny. „Niedziela” 2015 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/118794/nd/Rozaniec-ocaleniem-rodziny (2015 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Sychar – małżeństwu na ratunek. „Niedziela” 2016 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/122486/nd/Sychar-%E2%80%93-malzenstwu-na-ratunek (2016 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Szatan chce was nieczystymi. „Gość Niedzielny” 2013 [online: http://legnica.gosc.pl/doc/1679467.Szatan-chce-was-nieczystymi (2013 r.); data dostępu: 18.02.2016].
Szatan niewygodna postać. „Gość Niedzielny” 2013 [online: http://gosc.pl/doc/1467947.Szatan-niewygodna-postac (2013 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Szatan usiłuje zniszczyć ludzkość. „Gość Niedzielny” 2014 [online: http://gosc.pl/doc/2179754.PapiezSzatan-usiluje-zniszczyc-ludzkosc (2014 r.) ; data dostępu: 18.02.2016]
Szatan w przebraniu. „Gość Niedzielny” 2012 [online: http://gosc.pl/doc/1068299.Szatan-w-przebraniu (2012 r.); data dostępu: 18.02.2016].
Watykan ostro potępił kolejną profanację. „Niedziela” 2016 [online: http://www.niedziela.pl/artykul/20113/Watykan-ostro-potepil-kolejna-profanacje (2016 r.); data dostępu: 10.02.2016].
Zero tolerancji dla zła i szatana. „Gość Niedzielny” 2012 [online: http http://gosc.pl/doc/1226473.Zerotolerancji-dla-zla-i-szatana (2012 r.); data dostępu: 18.02.2016].
Literatura
Berger P.L., Luckmann Th., 1983: Społeczne tworzenie rzeczywistości. Niżnik J., tłum. Warszawa.
Bieńkowska D., 1994: Elementy antonimiczne we współczesnej prozie kaznodziejskiej. „Łódzkie Studia Teologiczne” III, s. 133–142.
Borowik I., 1997: Socjologia religii Petera L. Bergera. W: Berger P.L.: Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii. Kurdziel W., tłum. Kraków, s. 7–25.
Bukalski S., red., 2008: Szatan w religii i kulturze. Szczecin.
Chlebda W., 2008: Europejskość w najnowszym dyskursie politycznym. W: Gajda S., red.: Język polski w europejskiej przestrzeni kulturowo-językowej. Opole, s. 77–184.
Dijk van, T.A., 2003: Dyskurs polityczny i ideologia. „Etnolingwistyka” XV, s. 7–28.
Dupré L., 1991: Inny wymiar. Lewandowska S., tłum. Kraków.
Duszak A., 1998: Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa.
Grace G.W., 1987: The Linguistic Construction of Reality. London.
Helbig-Miszewski B., 2000: Językowo-kulturowy obraz świata w polskim i niemieckim współczesnym dyskursie kaznodziejskim. Analiza porównawcza. W: Anusiewicz J., Dąbrowska A., red.: Język a Kultura. T. 13: Językowy obraz świata i kultura. Wrocław, s. 229–246.
Herbut J., 2000: Język religijny. Aspekt filozoficzny. W: Encyklopedia katolicka. T. 8: Język – Kino. Lublin.
Krzewińska A., 1995: Perspektywy eschatologiczne w poezji polskiego baroku. W: Hernas C., Hanusiewicz M., red.: Religijność literatury polskiego baroku. Lublin, s. 289–328.
Makuchowska M., 2011: Od wrogów do braci. Posoborowe zmiany w dyskursie Kościoła katolickiego. Opole.
Makuchowska M., 2013: Styl religijny. W: Malinowska E., Nocoń J., Żydek-Bednarczuk U., red.: Style współczesnej polszczyzny. Kraków, s. 487–528.
Makuchowska M., 2014: Styl mówienia o ekologii w „Gościu Niedzielnym”. W: Worbs M., red.: Sympozja 85: Konsekwencje wiary. Opole, s. 181–198.
Makuchowska M., 2015: Retoryka wroga w „Gościu Niedzielnym”. W: Nocoń J., Skowronek B., red.: Język a Edukacja. T. 4: Wychowanie językowe. Opole, s. 255–264.
Nosowski Z., 2013: O szatanie, demonach, opętaniach. „Gość Niedzielny” nr 1 [online: http://gosc.pl/doc/1411131.O-szatanie-demonach-opetaniach; data dostępu: 5.01.2016].
O’Sullivan T., Hartley J., Saunders D., Montgomery M., Fiske J., 2005: Kluczowe pojęcia w komunikowaniu i badaniach kulturowych. Gierczak-Bujak A., tłum. Wrocław.
Otto R., 1993: Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych. Wrocław.
Øistein Endsjø D., 2011: Seks a religia. Od balu dziewic po święty seks homoseksualny. Trzeciak A., Galimska O., tłum. Warszawa.
Puzynina J., 1992: Język wartości. Warszawa.
Przybylska R., Przyczyna W., red., 2011: Pisownia słownictwa religijnego. Tarnów.
Sakowicz E., 2008: Judaizm, chrześcijaństwo, islam o Szatanie. W: Bukalski S., red.: Szatan w religii i kulturze. Szczecin, s. 57–71.
Sztajer S., 2005: Rola języka w konstytuowaniu religijnego świata. „Przegląd Religioznawczy” nr 4 (218), s. 26–40.
Wierusz-Kowalski J., 1973: Język a kult. Funkcja i struktura języka sakralnego. Warszawa.
Witczyk H., red., 2008: Encyklopedia chrześcijaństwa. Historia i współczesność. 2000 lat nadziei. Kielce.
Wojtak M., 2010: Dyskurs religijny w mediach. Próba rekonesansu. W: Zdunkiewicz-Jedynak D., red.: Dyskurs religijny w mediach. Tarnów, s. 7–30.
Uniwersytet Opolski Polska
Marzena Makuchowska, dr hab., prof. UO, pracuje w Katedrze Języka Polskiego w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Opolskiego. Zainteresowania badawcze: dyskurs religijny. Opublikowała książki: Modlitwa jako gatunek języka religijnego (Opole 1998); Od wrogów do braci. Posoborowe zmiany w dyskursie Kościoła katolickiego (Opole 2011) oraz Bibliografia języka religijnego 1945–2005 (Tarnów 2007).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
