Z problematyki badań nad językiem polskich przekładów <i>Historii Aleksandra Wielkiego</i>
Abstrakt
Some Issues in the Language Research on Polish Translations of The Story of Alexander the Great
The author presents the research on lexis and style of Polish translations of The Story of Alexander the Great – a manuscript translation by Leonard of Bończa (1510) and an anonymous print publication of 1550 as a comparative source; both sources constitute a series of translations. The manuscript provides an interesting lexical material (especially various synonymic equivalents placed in the glosses), which can broaden our knowledge on the affluence of lexical resource of Old Polish language. The study of translational practice of a medieval author opens up new perspectives of research, because of varied use of Latin in Polish language. The 16th century print publication sheds some light on the stylistic and linguistic characteristics of the manuscript, indicating constant and variable elements of the language.
Key words: The Story of Alexander the Great, history of Polish language, lexis, synonym, Latin
Bibliografia
Źródła
HAD – Historia o żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego (1550). Krzyżanowski J., wyd. Kraków 1939.
HAR – Historja Aleksandra w tłumaczeniu Leonarda Bonieckiego z roku 1510. Przegonia-Kryński M.Z., wyd. z rkps, 1914. „Prace Filologiczne” IX, Warszawa 1920.
Słowniki
SStp – Urbańczyk S., red., 1953–2002: Słownik staropolski. Wrocław–Warszawa–Kraków.
SPXVI – Mayenowa M.R. i inni, red., 1966–2012: Słownik polszczyzny XVI wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków.
Literatura
Bargieł M., 1955: Samogłoski nosowe w rękopisach polskich I połowy XVI wieku. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” II, s. 159–192.
Bargieł M., 1969: Cechy dialektyczne polskich zabytków rękopiśmiennych pierwszej połowy XVI wieku. Wrocław.
Gawłowska W., 1990: Polskie przekłady powieści o Aleksandrze Wielkim w XVI wieku. „Studia Źródłoznawcze” XXII–XXIII, s. 143–152.
Klemensiewicz Z., 1985: Historia języka polskiego. T. 1. Warszawa.
Kleszczowa K., 2002: Bogactwo staropolskiej synonimii. W: Opacki I., red.: Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej. Katowice, s. 279–287.
Krążyńska Z., 2010: Średniowieczne techniki rozbudowywania zdań (na przykładzie wielkopolskich rot sądowych). „Kwartalnik Językoznawczy” nr 3–4, s. 1–16.
Krążyńska Z., Mika T., Słoboda A., 2015: Składnia średniowiecznej polszczyzny. Cz. 1: Konteksty – metody – tendencje. Poznań.
Krzyżanowski J., 1926: Romans pseudohistoryczny w Polsce XVI wieku. Kraków.
Krzyżanowski J., 1939: Wstęp. W: Historia o żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego (1550). Krzyżanowski J., wyd. Kraków, s. III–X.
Kuraszkiewicz W., 1951: Oboczność -‘ev- // -‘ov- w dawnej polszczyźnie i dzisiejszych gwarach. Wrocław.
Leńczuk M., 2013: Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej. Wariantywność leksykalna. Warszawa.
Mika T., 2013: Genetyczna wielowarstwowość i złożoność tekstów staropolskich a ich badania historycznojęzykowe. Rekonesans. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXVIII, s. 131–146.
Mika T., Słoboda A., 2015: Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Wybrane problemy badawcze. Katowice.
Nagórko A., 1998: Synonimia kontekstowa i sytuacyjna. Implikacje leksykograficzne. „Prace Filologiczne” XLIII, s. 327–340.
Przegonia-Kryński M.Z., 1914: Wstęp. W: Historja Aleksandra w tłumaczeniu Leonarda Bonieckiego z roku 1510. Przegonia-Kryński M.Z., wyd. z rkps, 1914. „Prace Filologiczne” IX, Warszawa 1920, s. 7–22.
Różycka I., 1993: Nazwy własne obcego pochodzenia w Historii Aleksandra z 1510 roku. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” XXVII, s. 255–264.
Sarnowska-Giefing I., 2003: Od onimu do gatunku tekstu. Nazewnictwo w satyrze polskiej do 1820 roku. Poznań.
Stępniewska A., 1990: Latynizmy w polskim przekładzie historii Aleksandra Wielkiego. „Vox Patrum” X, z. 19, s. 835–848.
Taszycki W., 1947: Przejście chw>f w staropolszczyźnie. „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” XLVIII, nr 2, s. 40–45.
Zawadzki R.M., 1971: Legenda o Aleksandrze Wielkim w rękopisach polskich XIII–XV w. „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XXI, nr 1–2, s. 67–85.
Uniwersytet Łódzki
Rafał Zarębski, dr hab., pracuje w Zakładzie Historii Języka Polskiego w Instytucie Filologii Polskiej i Logopedii Uniwersytetu Łódzkiego. Zainteresowania naukowe: historia języka, onomastyka, morfologia, stylistyka, semantyka. Opublikował monografie: Słownik nazw osobowych w polskich przekładach Nowego Testamentu (Łódź 2005); Nazwy osobowe w polskich przekładach Nowego Testamentu (Łódź 2006); Rzeczownikowe prefiksy obcego pochodzenia w historii języka polskiego (Łódź 2012) oraz wiele artykułów w czasopismach polskich i zagranicznych, np. Номинации с определителна филиативна дескрипция в „Зографския кодекс” на фона на някои славянски преводи на „Евангелието” („Palaeobulgarica/Старобългаристика” 2013, XXXVII (4); Nazwy geograficzne w polskich przekładach biblijnych jako problem badawczy („Slavia časopis pro slovanskou filologii” 2016, R. 85, z. 3–4).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
