Z badań nad językiem piśmiennictwa nowogródzkiego z okresu międzywojennego. Elementy północnokresowe w języku Józefa Żmigrodzkiego
Abstrakt
The Nowogródek i okolice [Nowogródek and environs] tourist guide by Józef Żmigrodzki occasionally reveals some phonetic features typical for North-Eastern Borderlands Polish (rznięty, najprzód, szkarpa), peculiar noun inflections (uczni, soft instead of hard adjectival stem – bezleśni), peculiar adjectival and adverbial gradation forms (najpamiętniejszy, najkonieczniejszy, szczególniej), emphasising word using the -ż particle (temuż). Typical word formation features include the adverbial suffix -o instead of -’e (zaledwo) and 23 peculiar prefixed verbs (e.g. pobudować – zbudować ). Syntax features present in the work include a total of 6 language structures: adjective/participle predicate in the locative instead of nominative case (2), historic non-compound form of the passive participle in the predicate (1), verbs governing unusual cases (3). Word material is much more abundant, with 63 single lexical units, 6 peculiar phrases and 1 peculiar expression.
The text of Żmigrodzki’s book undoubtedly bears witness to the North-Eastern Borderlands heritage of its author. Other interwar writings originating from the North-Eastern Borderlands should be the subject of linguistic studies as well.
Słowa kluczowe
Józef Żmigrodzki; polszczyzna północnokresowa; piśmiennictwo nowogródzkie; polszczyzna regionalna
Bibliografia
Źródło
Żmigrodzki J.: Nowogródek i okolice. Wyd. III. Wilno 1931.
Słowniki
ISJP – Bańko M., red., 2000: Inny słownik języka polskiego PWN. T. 1–2. Warszawa.
SL – Linde S.B., 1854–1860: Słownik języka polskiego. T. 1–6. Wyd. II (wyd. fotooffsetowe z 1951 r.). Lwów.
NSPP – Markowski A., red., 1999: Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN. Warszawa.
Rieg-Mas-Rut – Rieger J., Masojć I., Rutkowska K., 2006: Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie. Warszawa.
RiegBras – Rieger J., 2014: Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie. Warszawa.
SJPDor – Doroszewski W., red., 1958–1969: Słownik języka polskiego. T. 1–11. Warszawa.
SJPSzym – Szymczak M., red., 1978‒1981: Słownik języka polskiego PWN. T. 1–3. Warszawa.
SO – Kubiak-Sokół A., oprac., 2008: Słownik ortograficzny PWN z wymową. Warszawa.
SWJP – Dunaj B., red., 2000: Słownik współczesnego języka polskiego. T. 1–2. Wyd. II. Warszawa.
Literatura
Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H., red., 1984: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa.
Handke K., 1986/1987: O regionalizmie frekwencyjnym. „Studia Polonistyczne” XIV–XV, s. 71–76.
Karaś H., red. (autorki: Karaś H., Rutkowska K., Geben K., Ušinskienė W.), 2001: Język polski na Kowieńszczyźnie. Historia. Sytuacja socjolingwistyczna. Cechy językowe. Teksty. Warszawa–Wilno.
Klemensiewicz Z., 1999: Historia języka polskiego. Warszawa.
Kurzowa Z., 1993: Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI‒XX w. Warszawa.
Lewaszkiewicz T., 2017: Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy. Poznań.
Mędelska J., 1999‒2004: Język polski prasy wileńskiej (1945‒1979). T. 1: Wileńska prasa i jej twórcy na tle nowej sytuacji polityczno-społecznej (1999). T. 2: Lata 1945‒1959 (2000). T. 3: Lata 1960‒1979, cz. 1: Fonetyka, słowotwórstwo, fleksja, składnia (2001), cz. 2: Słownictwo, wyrazy (2004). Bydgoszcz.
Nagórko A., 1998: Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem). Warszawa.
Zdaniukiewicz A.A., 1972: Gwara Łopatowszczyzny. Fonetyka, fleksja, słownictwo. Wrocław.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-0676-9841
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
