O leksyce i frazeologii Dyszkursu o grzechách szostego przykazánia Bożego… Adama Gdacjusza
Abstrakt
The article analyses the vocabulary and phraseology of Dyszkurs o grzechách szostego przykazánia Bożego… written by Adam Gdacjusz, the Kluczbork clergyman. The text was published in 1682 in Jan Krzysztof Jakub’s printing press in Brzeg. Gdacjusz is qualified as the 17th century representative of the Silesian Polish. In this particular text he writes about the issue of promiscuity, adultery and sinuous conduct.
The lexis and phraseology of the Dyszkurs… is characterised by explicit expressiveness, vividness and diversity. The author is known for his rapid style of rhetoric and crudeness that he achieves by the careful selection of words, with which he strikes the reader emphasising the brutal power hidden within them. Such a method requires frequent repetitions, rehashes, and a peculiar kind of redundancy, especially in the case of exempla. The text surprises the reader with the multitude of names associated with human sexual life. Gdacjusz enumerates and discusses the reasons for prostitution, yielding to the sin of dissoluteness, and immoral conduct. The colourfulness and vividness of the Kluczbork preacher’s text is also influenced by the various idiomatic expressions, sayings, proverbs and numerous colloquialisms taken directly from the language spoken by the Kluczbork dwellers of that time. Lexis built in this way adds authenticity and expression to his deliverance. What is important, some words and idioms still function today. In his sermons, Gdacjusz both fulfils the requirements of the preacher’s rhetoric and links simplicity with sophistication on the lexical layer. A sublime and elevated style of his utterance interweaves with the sharp, plain, and sometimes even coarse tone of preaching. Therefore, Adam Gdacjusz’ oeuvre stands out from other Silesian preachers and contributes significantly to the 17th-century Silesian Protestant literature.
Słowa kluczowe
leksyka i frazeologia; Adam Gdacjusz; kaznodziejstwo; polszczyzna śląska
Bibliografia
Źródła
Gdacjusz A.: Dyszkurs o grzechách szostego przykazánia Bożego… [Brzeg 1682]. W: Borek H., Zaremba J., oprac.: Adam Gdacjusz. Wybór pism. Warszawa‒Wrocław 1969, s. 365–391.
Gdacjusz A.: Dyszkurs o grzechách szostego przykazánia Bożego… [online: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=24921; data dostępu: 1.08.2018].
Słowniki
SKnap – Knapiusz G., 1621: Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium lingua Latinae et Graece […]. Kraków [online: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=104808; data dostępu: 13.08.2018].
SL – Linde S.B., 1807–1814: Słownik języka polskiego. T. 1–6. Warszawa [online: http://kpbc.umk.pl/publication/8173; data dostępu: 20.08.2018].
STr – Trotz M.A., 1764: Nowy dykcjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski […]. Lipsk [online: https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/7823/edition/7138/content; data dostępu: 13.08.2018].
Wyderka B., red., 2000–2017: Słownik gwar śląskich. T. 1–16. Opole.
Literatura
Borek H., 1962: Język Adama Gdaciusa. Przyczynek do dziejów polszczyzny śląskiej. Wrocław–Warszawa–Kraków.
Borek H., 1969: Uwagi o języku. W: Borek H., Zaremba J., oprac.: Adam Gdacjusz. Wybór pism. Warszawa–Wrocław, s. 87–110.
Borek H., Zaremba J., oprac., 1969: Adam Gdacjusz. Wybór pism. Warszawa‒Wrocław.
Brückner A., 1903: Przyczynki do słownictwa polskiego. Kraków [online: https://polona.pl/item/przyczynki-do-slownictwa-polskiego,MTEzMTkyNA/2#into:metadata; data dostępu: 27.09.2018].
Kaczmarzyk I., 2003: Adam Gdacjusz. Z dziejów kaznodziejstwa śląskiego. Katowice.
Kolbuszewscy J. i S., 1964: Adam Gdacjusz i jego warsztat pisarski w świetle kazań i dyszkursów. „Kwartalnik Opolski” X, z. 1, s. 3–29.
Kolbuszewski K., 1921: Postyllografia polska XVI i XVII wieku. Kraków.
Ogrodziński W., 1946: Dzieje piśmiennictwa śląskiego. Katowice–Wrocław.
Rospond S., 1948: Zabytki języka polskiego na Śląsku. Wrocław.
Skwarczyńska S., 1937: Estetyka makaronizmu (próba postawienia zagadnienia). W: Z zagadnień poetyk. Nr 6: Prace ofiarowane Kazimierzowi Wóycickiemu. Wilno–Warszawa, s. 337–370.
Tutak K., 2012: O sposobach zapisywania wyrazów zapożyczonych w drukach XVI i XVII wieku – na przykładzie rzeczowników kwestia i dyskurs. „LingVaria” VII, nr 2 (14), s. 77–87.
Wyderka B., 1990: Cechy składniowo-stylistyczne siedemnastowiecznej prozy publicystycznej. Piśmiennictwo śląskie na tle ogólnopolskim. Opole.
Zaremba J., 1969: Życie i dzieło Adama Gdacjusza. W: Borek H., Zaremba J., oprac.: Adam Gdacjusz. Wybór pism. Warszawa–Wrocław, s. 7–86.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
