Chociaż sam Husserl nie pisał o historii filozofii w ścisłym tego słowa znaczeniu, jego prace stanowią w istocie osobliwy dialog z tradycją filozoficzną - od odrzucenia aż po niemal całkowitą akceptację. Tym, co wyróżnia badania Husserla w tej dziedzinie, jest ich pełne podporządkowanie refleksji fenomenologicznej. Jego poglądy zostały poddane rewizji przez Eugena Finka, który (odwołując się do Heideggera) twierdzi, że człowiek, żyjąc w historii, jest jej bezwarunkowo podporządkowany. Dlatego Fink opiera swoją filozofię na twierdzeniu, że człowiek istnieje historycznie z powodu światowego porządku oddzielenia i podziału - zarówno w pracy, jak i w walce. Praca Jana Patočki z kolei oferuje niezwykłą syntezę refleksji historyczno-filozoficznej i a-subiektywnej fenomenologii. Jest to jeden z powodów, dla których zajmuje ona tak ważne miejsce w historii ruchu fenomenologicznego. Patočka jest być może pierwszym filozofem XX wieku, który - w konfrontacji z głębokim modelem Hegla - otwarcie zaangażował się w analizę filozofii historii filozofii.

Artykuł przedstawia charakterystykę monady i diady, którą można znaleźć w arytmologicznym traktacie przypisywanym Jamblichowi z Chalcydonu. Traktat ten dotyczy natury oraz relacji między zasadami liczb - monadą i diadą. Zawiera analizy matematyczne powiązane z tradycyjną teologią grecką, a ontologiczne cechy owych zasad wywodzone są nawet z argumentów etymologicznych. Traktat ukazuje wiele problemów, których ostateczne rozwiązania - z powodów historycznych - muszą pozostać w sferze domysłów. Prawdopodobne jest, że Jamblich, ze względu na swoje przywiązanie do pitagoreizmu i odnosząc się do poglądów Nikomacha, Antoniosa oraz „starożytnych”, przedstawiał w rzeczywistości również fragment własnego nauczania dotyczącego liczb i zasad, które organizują wszechświat.

Jan Duns Szkot może być traktowany jako prekursora nowego sposobu myślenia w metafizyce, która według niego jest nauką transcendentalną. W istocie, całe swoje wysiłki skierował na opracowanie projektu tak rozumianej metafizyki. Powinna ona być postrzegana jako alternatywa wobec propozycji Tomasza z Akwinu, jednak - co należy podkreślić - różnica między nimi nie jest tak głęboka, jak mogliby sądzić zarówno najbliżsi uczniowie Akwinaty, jak i niektórzy współcześni zwolennicy tomizmu. Innowacją Dunsa było rozszerzenie subiektywnej struktury poznania, co umożliwiło pogłębione analizy zdolności poznawczych ludzkiego umysłu. Tym samym Szkot postawił oryginalne pytanie o granice wszelkiego możliwego poznania i poszukiwał odpowiedzi nie w realnej subiektywności, lecz w formalnie ujętych warunkach poznania, które z jednej strony wykraczają poza sferę realnego, z drugiej zaś nie ograniczają się jedynie do sfery myślenia konstytuowanej przez ludzki umysł. Metafizyka widziana w ten sposób nabiera wymiaru formalnego, co - według Szkota - pozwala jej sprostać wymaganiom Arystotelesa wobec najbardziej teoretycznej nauki, dotyczącej bytu jako bytu.

Odnawianie Uniwersytetu Krakowskiego w 1400 roku doprowadziło do ukształtowania się krakowskiej szkoły filozoficznej, wyróżniającej się swoim praktycyzmem, tolerancją, probabilizmem, konkordyzmem, eklektyzmem, burydanizmem w filozofii przyrody, etyce i antropologii, a także skupieniem na naukach przyrodniczych oraz podkreślaniem metodologicznego rozróżnienia między porządkami wiary i wiedzy, filozofii i teologii. Wszystkie te cechy można odnaleźć w twórczości Benedykta Hessego, jednego z głównych przedstawicieli krakowskiego środowiska akademickiego pierwszej połowy XV wieku.

Artykuł dotyczy próby Benedykta Hessego określenia kategorii relacji za pomocą definicji oraz listy jej cech charakterystycznych. Podkreślam, że definicje stanowiły niewystarczające narzędzie dla filozofów średniowiecza, dlatego też posługiwali się oni również zestawieniami właściwości danej kategorii. Na odnowionym w XV wieku Uniwersytecie Krakowskim terministyczna koncepcja Jeana Buridana została przyjęta krytycznie i wykorzystana do wypracowania nowej formacji naukowej - via communis - która próbowała pogodzić przeciwstawne stanowiska filozoficzne, mianowicie nominalizm i realizm, dlatego w artykule konieczne było przywołanie kontekstu historycznego. Cytaty z Benedykta Hessego pochodzą z jego komentarza do Kategorii, zawartego w rękopisach o sygnaturach BJ 2037, BJ 2043 i BJ 2455, a także z anonimowego komentarza jednego z jego uczniów, zachowanego w rękopisie BJ 1900.

Artykuł przedstawia zachowane rękopisy Quaestiones in duodecim libros „Metaphysicorum” Aristotelis autorstwa Jeana Buridana oraz sposób, w jaki zostały one podzielone na różne redakcje. Choć komentarze Buridana cieszyły się ogromną popularnością na wszystkich uniwersytetach europejskich późnego średniowiecza i wczesnego renesansu, nie zostały one dotąd odpowiednio zbadane. Zarówno ich chronologia, jak i wzajemne relacje między rękopisami, w których przekazano komentarz, pozostają niejasne.
Znanych jest dziewięć rękopisów zawierających komentarz Buridana do Metafizyki. Najważniejsze badania nad nimi przeprowadzili B. Michael i L.M. de Rijk. Ich wyniki wskazują, że istnieją prawdopodobnie trzy różne redakcje tego tekstu. Redakcja A wydaje się być najstarsza i datowana jest na wczesne lata wykładów Buridana na Uniwersytecie Paryskim (lata 1340). Redakcja B jest z pewnością najnowsza. Istnieje również trzecia redakcja, tzw. „wykład z Erfurtu” (lectura Erfordiensis), jednak jej relacja z pozostałymi rękopisami nie została dotąd określona.
W moim artykule koncentruję się na przedstawieniu najważniejszych różnic doktrynalnych, metodologicznych i stylistycznych, które umożliwiają wyróżnienie trzech redakcji.

W artykule przedstawiam Husserlowską ideę filozofii jako ścisłej nauki (Philosophie als strenge Wissenschaft), którą rozumiał jako wiedzę uniwersalną i ostatecznie uzasadnioną, wolną od wszelkich uprzedzeń (Vorurteile) wynikających z naturalistycznego nastawienia. Uprzedzeniem takiego nastawienia jest teza o istnieniu świata (Thesis vom Sein der Welt). Poprzez bezrefleksyjne podporządkowanie się tej tezie, człowiek zanurza się w świecie, co oznacza, że w nastawieniu naturalnym transcendentalny charakter podmiotowości pozostaje nieuświadomiony i anonimowy. Tę anonimowość może znieść redukcja transcendentalna (transzendentale Reduktion), której celem jest uwolnienie ego transcendentalnego od zapomnienia o samym sobie (Selbstvergessenheit). Podmiotowość ujawniona w ten sposób pozostaje jednak, w swych najgłębszych aspektach, nadal anonimowa jako ostatecznie funkcjonujące ego (das letztfungierende Ich), ponieważ jako absolut epistemologiczny jest źródłem refleksji, a przez refleksję nie może zostać rozpoznane. Omawiam pewne trudności związane z tym drugim typem anonimowości w kontekście Husserlowskiego postulatu, by fenomenologia realizowała ideę filozofii jako ścisłej nauki.

Artykuł omawia redukcję fenomenologiczną jako przemianę ego. Możliwość przezwyciężenia naturalno-obiektywnych nastawień, prowadząca do odsłonięcia tego, co jest pierwsze i z czego wszystko, co dane bezpośrednio, czerpie swój sens - to właśnie Husserl nazywa redukcją fenomenologiczną (epoché). To przezwyciężenie, które oznacza przejście od nastawienia naturalnego do bardziej pierwotnej orientacji w sensie genetycznym (czyli do nastawienia transcendentalnego), ujawnia transcendentalny aspekt ego.
Uznając pierwotność ego względem innych sfer bytu, Husserl rehabilituje wartość podmiotowości jako sfery transcendentalnej. Pokazuje to bowiem, że z transcendentalnego punktu widzenia mamy do czynienia z czymś więcej niż tylko ze zmianą nastawienia. Wyłączenie ze świata, dokonane poprzez redukcję, prowadzi do odsłonięcia jego transcendentalnego rewersu, widzianego z perspektywy przekształconego ego - ego, które uświadamia sobie własne życie konstytutywne.
Wraz ze zmianą nastawienia dokonuje się swoista przemiana ego, tak że ego w transcendentalno-fenomenologicznym nastawieniu staje się bezstronnym obserwatorem własnego intencjonalnego (czyli świadomościowego) życia.

Artykuł dotyczy krytyki teorii poznania jako odzwierciedlenia otaczającej rzeczywistości w świadomości podmiotu (Abbildtheorie), przeprowadzonej przez Gerolda Praussa. Wyniki jego krytyki są zbliżone do stanowiska wcześniej wyrażanego przez neokantystów (Rickert, Cassirer). Oryginalny wkład Praussa w debatę nad teorią odzwierciedlenia polega na rozróżnieniu materialistycznych i niematerialistycznych teorii odzwierciedlenia, a także na jego argumentacji opartej na pojęciu jasności (Deutlichkeit).

Autor artykułu rozpoczyna od przypomnienia, że recentywizm (łac. recens - aktualny) można streścić w twierdzeniu, iż przedstawienie pewnego zdarzenia, choć możliwe w każdym czasie, jest prawdziwe jedynie w chwili obecnej. Jednocześnie autor wyjaśnia, że każdy akt istnienia jest zawsze odkryciem tego istnienia. W takim ujęciu recentywizm jawi się jako idea ograniczająca, która niektóre cechy, takie jak prawdziwość czy istnienie, traktuje jako nierozdzielnie związane z teraźniejszością, a nie przypisane przeszłości czy przyszłości.
Autor odwołuje się do Jana Łukasiewicza, który twierdził, że aby rozumieć przyszłość jako „jeszcze niegotową”, konieczne jest przypisanie trzeciej wartości logicznej zdaniom dotyczącym przyszłości. Łukasiewicz wskazywał również na konieczność wyboru między logiką dwuwartościową a logiką nieskończenie wielu wartości.
W nawiązaniu do tej uwagi autor twierdzi, że logika nieskończenie wartościowa Łukasiewicza może zostać spełniona w horyzoncie ontologii recentywistycznej, która odnosi każdy moment „teraz” do „nigdy gotowej” przyszłości. A zatem, zgodnie z recentywizmem, aby uchwycić przyszłość jako „nigdy gotową”, należy przypisać zdaniom dotyczącym przyszłości n-wartość, czyli dokonać wyboru na rzecz logiki nieskończenie wartościowej.

Celem artykułu jest porównanie roli, jaką analiza logiczna odgrywa w Tractatus logico-philosophicus Wittgensteina oraz w On Denoting Russella. Podczas gdy w pracy Russella stanowi ona istotny element argumentacji na rzecz teorii deskrypcji, u jego ucznia nie pełni tej samej funkcji. Russell, analizując różne sądy, w tym deskrypcje, przekłada je na język formalny, wskazując, że zdania te - mimo pozorów - w rzeczywistości nie denotują. Analiza logiczna ma być narzędziem rozstrzygającym na korzyść tezy Russella.
Wittgenstein również analizuje pewne kłopotliwe zdania (tj. tezy filozoficzne) i stwierdza, że są one bezsensowne. Różnica polega jednak na tym, że ostateczny wniosek Russella wynika z analizy logicznej, podczas gdy u Wittgensteina - z czystej spekulacji. W Tractatus logico-philosophicus analiza logiczna nie jest metodą, dzięki której autor dochodzi do określonych rezultatów, tak jak miało to miejsce w przypadku jego nauczyciela w On Denoting. We wczesnej filozofii Wittgensteina analiza logiczna dotyczy jedynie kilku technicznych zagadnień związanych z niektórymi ideami z Principia Mathematica, a nie głównego tematu jego dzieła, jakim jest analiza tez filozoficznych.

Artykuł dotyczy tzw. argumentów równi pochyłej, które zazwyczaj są używane jako ostrzeżenia przed przyjęciem określonego poglądu lub podjęciem jakiegoś działania ze względu na ich negatywne konsekwencje. Można wyróżnić dwa rodzaje tego typu argumentów, które znacznie się od siebie różnią: logiczne i empiryczne. Argumenty logicznej równi pochyłej rzadko są dobrze uzasadnione. Najczęstszym błędem, jaki zawierają, jest tzw. błąd asymilacji. Argumenty empirycznej równi pochyłej natomiast są zdecydowanie silniejszym rodzajem argumentu. Ich trafność zależy od prawdziwości przesłanki, zgodnie z którą decyzja A1 ostatecznie doprowadzi do niepożądanego skutku An. Ocena tej przesłanki, a co za tym idzie – całego argumentu, często wymaga specjalistycznej wiedzy w danej dziedzinie.

Artykuł dotyczy tzw. teorii spiskowych, czyli rodzaju wyjaśnienia spektakularnych wydarzeń, takich jak katastrofy czy ataki terrorystyczne, które stanowią alternatywę wobec oficjalnych, powszechnie przyjętych wyjaśnień. Jakie warunki musi spełniać teoria, aby mogła zostać uznana za fałszywą lub nieuzasadnioną, a więc za „spiskową”? Czy możliwe jest opracowanie standardowego testu, który pozwoliłby odróżnić teorie urojone od uzasadnionych? Pytania te są rozważane w odniesieniu do debaty pomiędzy Brianem Kelleyem a Lee Bashamem.

Artykuł dotyczy historii niemieckiego czasopisma „Logos. Internationale Zeitschrift für Philosophie der Kultur”. Omawiam jego genezę oraz założenia (internacjonalizm, krytycyzm, pluralizm). Założenie „Logosu” stanowiło zdecydowany atak na cały pozytywistyczny, materialistyczny i mechanistyczny sposób myślenia XIX wieku. Najważniejszym zadaniem czasopisma była realizacja postulatu budowy naukowej filozofii kultury. Odnoszę się również do późniejszego dryfu „Logosu” w kierunku nazizmu, który doprowadził do upadku pisma.

F. W. J. Schelling zajmował się zagadnieniami mitologicznymi przez całe swoje życie, a miały one ogromny wpływ na jego filozofię. Niestety, niewielu badaczy odnosi się do Schellinga w kontekście tych kwestii, a jeśli już to robią, to wspominają jedynie o filozofii objawienia, rozwijanej w ostatnim okresie jego twórczości. Zagadnienia mitologiczne pojawiają się jednak u Schellinga w odniesieniu do filozofii przyrody, filozofii tożsamości, jak również w jego historiozofii, teorii sztuki oraz rozważaniach teologicznych. Celem artykułu jest ukazanie, że we wszystkich tych obszarach mit nie był jedynie drobnym dodatkiem do teorii Schellinga, lecz odgrywał ważną, często kluczową rolę.

Recenzja książki Matuša Porubjaka: Vôl’a (k) celku. Človek a spoločenstvo rečou Homéra a Theognida. Pusté Úlany: Schola Pholosophica, 2010.

Recenzja książki Grzegorza W. Salamona: Koncepcja poznania intuicyjnego u Jana Dunsa Szkota. Niepokalanów 2007.

Recenzja książki Manfreda Lurkera: Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Tłum. Ryszard Wojnakowski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2011.

Recenzja książki Ireneusza Ziemińskiego: Metafizyka śmierci. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010.

Recenzja książki Anny Borowicz: Transcendentalizm w filozofii Józefa Tischnera. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2010.

Recenzja książki Williama Jamesa: Życie i ideały. Tłum. P. Kostyło i S. Stańczak. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2011.