Humanistyczne zakorzenienie vs. egzystencjalna bezdomność: debata Iwanow – Gerszenzon w świetle dylematów historiozofii nowoczesnej
Abstrakt
The paper revisits the dialogue between Vyacheslav Ivanov and Mikhail Gershenzon in order to present two essentially different orientations in the approach to humanistic heritage and its meaning in human life. The first of these two perspectives is represented by V. Ivanov who feels amongst the great works of culture “at home,” who praises their charms and spiritual-aesthetic riches. The second perspective – as evoked by Gershenzon – is more pessimistic, existentially inclined, filled with tragic awareness. It points out to the problem of crucial importance to the historiosophical self-awareness of modernity: the accumulation of cultural knowledge and the release of theoretical reflection have alienated the human being and cast it into existential homelessness. The paper further argues that (1) there exists an irreducible hiatus between culture and the reality with its power of negativity, and that (2) the ambassadors of culture, such as Ivanov, conceal this hiatus in an attempt to convince us that theoretical humanistic reflection intensifies our perception of the world, while in Gersenzhon’s historiosophical view it ruins the immediacy and spontaneity of life.
Słowa kluczowe
Wiaczesław Iwanow; Michaił Gerszenzon; humanistyka; nowoczesność; historiozofia; refleksja; dualizm; alienacja; negatywność
Bibliografia
Bielik-Robson, Agata. Na pustyni. Kryptoteologie późnej nowoczesności. Warszawa: Universitas, 2008.
Cassirer, Ernst. Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, przeł. Anna Staniewska. Warszawa: Czytelnik, 1998.
Curtius, Ernst Robert. Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przeł. Andrzej Borowski. Kraków: Universitas, 1997.
Gerszenzon, Michaił, Iwanow Wiaczesław. Korespondencja z dwóch kątów, przeł. Bogusław Żyłko. Warszawa: Literatura Net Pl, 2010.
Hölderlin, Fryderyk. Hyperion, albo eremita w Grecji, przeł. Wanda Markowska. W: Fryderyk Hölderlin, Pod brzemieniem mego losu. Listy–Hyperion, przeł. Anna Milska, Wanda Markowska. Warszawa: Czytelnik, 1982.
Kiergegaard, Søren. Recenzja literacka, przeł. Mikołaj Domaradzki. Kęty: Wyd. Marek Derewiecki, 2008.
Kojève, Alexandre. Introduction to the Reading of Hegel, przeł. James H. Nichols, JR. London: Cornell University Press, 1969.
Kruszelnicki, Wojciech. “Pragnienie Realnego albo fantazmat Zewnętrza wśród nędzy językowo zdefiniowanego świata”. Przestrzenie Teorii 16 (2011), 97–112.
Lambropoulos, Vassilis, “On the Notion of the Tragedy of Culture”. W: Agon, Logos, Polis. The Greek Achievement and Its Aftermath, red. Johann. P. Amason, Peter Murphy, 233–255. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2001.
Lewandowski, Artur. “Nietzsche i romantyczne niebezpieczeństwa nowoczesności”. W: Nietzsche iromantyzm, red. Michał Kruszelnicki, Wojciech Kruszelnicki, 69–114. Wrocław: Wyd. Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 2013.
Markowski, Michał Paweł. “Spektakularna spekulacja”. Literatura na Świecie 9–10 (2005), 363–380.
Nietzsche, Fryderyk. Niewczesne rozważania, przeł. Leopold Staff. Warszawa–Kraków: Nakład Jakuba Mortkowicza, 1912.
Novalis. Chrześcijańswo, czyli Europa. W: Novalis, Uczniowie z Sais. Proza filozoficzna–studia–fragmenty, przeł. Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Czytelnik, 1984.
Nussbaum, Martha C. Love’s Knowledge. Essays on Philosophy and Literature. Oxford–New York: Oxford University Press, 1990.
Pieniążek, Paweł. “Historia i nowoczesność. Nietzsche wobec historiozofii wczesnoromantycznej (F. Schlegel, Novalis)”. W: Nietzsche i romantyzm, red. Michał Kruszelnicki, Wojciech Kruszelnicki, 115–134. Wrocław: Wyd. Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 2013.
Pieniążek, Paweł. “Niemożliwa synteza. Rousseau wobec tradycji historiozofii nowoczesności”. Przegląd Filozoficzno-Literacki 3–4 (2013), 415–432.
Pieniążek, Paweł. “Podmiot (w) nowoczesności”. Forum Oświatowe (numer specjalny: Studia z posthumanistycznej filozofii podmiotu (2008), red. Michał Kruszelnicki, Wojciech Kruszelnicki), 39–50.
Rosenzweig, Franz. The Star of Redemption, przeł. Barbara Ellen Galli. Madison: University of Wisconsin Press, 2005.
Rousseau, Jean-Jacques. Listy moralne, przeł. Maria Pawłowska. W: Jean-Jacques Rousseau, Umowa społeczna oraz Uwagi o rządzie polskim, Przedmowa do «Narcyza», List o widowiskach, List o opatrzności, Listy moralne, List do Arcybiskupa de Beaumont, Listy do Malesherbes’a. Tłum. różni. Warszawa: PWN, 1966.
Rousseau, Jean-Jacques. Rozprawa o naukach i sztukach. W: Jean-Jacques Rousseau, Trzy rozprawy z filozofii społecznej, przeł. Henryk Elzenberg. Warszawa: PWN, 1956.
Simmel, Georg. “O filozofii kultury. Pojęcie i tragedia kultury”. W: Georg Simmel, Filozofia kultury. Wybór esejów, przeł. Wojciech Kunicki. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007.
Witkowski, Lech. “Między tragizmem, śmietnikiem i pychą: próba odpowiedzi moim Znakomitym Polemistom”. Errgo. Teoria–Literatura–Kultura 1 (2013), 206–217.
Wyższa Szkoła Kształcenia Zawodowego we Wrocławiu Polska
https://orcid.org/0000-0002-4987-9218
Michał Kruszelnicki – dr hab., pracuje w Wyższej Szkole Kształcenia Zawodowego we Wrocławiu. Publikacje: Oblicza strachu (Toruń 2003, 2010), Tradycja kulturowo-literacka i symbolika w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa (Toruń 2004), Drogi francuskiej heterologii (Wrocław 2008), Dostojewski. Konflikt i niespełnienie (Warszawa 2017), Studia z posthumanistycznej filozofii podmiotu (red. wraz z W. Kruszelnickim, Wrocław-Warszawa 2008), Nietzsche i romantyzm (red. wraz z W. Kruszelnickim, Wrocław 2013), teksty i tłumaczenia z zakresu współczesnej filozofii francuskiej i rosyjskiej, filozofii edukacji i kultury, historii literatury norweskiej, rosyjskiej i francuskiej, psychologii analitycznej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
