Czy humanistyka powinna być powolna?
Abstrakt
W artykule przedstawiam rozumienie nauk humanistycznych z perspektywy ontologii kulturowej. Na wstępie dookreślam perspektywę, z której prowadzę rozważania, syntetycznie charakteryzuję to, jak na jej gruncie rozumiane jest poznanie i wprowadzam charakterystykę nauk humanistycznych jako odnoszących się do znaczeń. W dalszej części tekstu pokazuję, dlaczego z punktu widzenia ontologii kulturowej nauki humanistyczne są praktyczne. W dialogu z innymi koncepcjami przybliżam pojęcia wyobraźni ontologicznej, uważności, phronesis, parrhesia, (etho)ekologii Mając na względzie związki humanistyki z racjonalnością praktyczną staram się pokazać, dlaczego powinna być ona nauką powolną.
Słowa kluczowe
humanistyka; ontologia kulturowa; uważność; phronesis; parrhesia; ethoekologia; nauka powolna; wyobraźnia ontologiczna
Bibliografia
Abriszewska, Paulina. “Stereotyp zwrotu, inflacja przełomów we współczesnej humanistyce.” In “Zwroty” badawcze w humanistyce. Konteksty poznawcze, kulturowe i społeczno-instytucjonalne, edited by Jacek Kowalewski and Wojciech Piasek, 45–61. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2010.
Abriszewski, Krzysztof. “Fundamentalizm humanistyczny.” In Krzysztof Abriszewski. Wszystko otwarte na nowo. Teoria Aktora-Sieci i filozofia kultury, 143–157. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010.
Aristotle. Nicomachean Ethics. Translated by William D. Ross. http://classics.mit.edu/Aristotle/nicomachaen.html (14.07.2022).
Aristotle. Ethica Eudemia. Translated by J. Solomon. Oxford: The Clarendon Press, 1915.
Bogusławski, Marcin M. Humanistyka z perspektywy ontologii kulturowej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2018.
Bogusławski, Marcin M. Wariacje (post)humanistyczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
Bogusławski, Marcin M. “Art History as a Thick Discipline.” Translated by Dawid Misztal. Art Inquiry. Recherches sur les arts XXIV(2022), 51–71. https://doi.org/10.26485/AI/2022/24/4 (18.11.2023).
Bourdieu, Pierre. Practical Reason. On the Theory of Action. Translated by Randal Johnson and others. Stanford, CA: Stanford University Press, 1998.
Bronk, Andrzej, and Stanisław Majdański. “Kłopoty z porządkowaniem nauk.” Nauka 1 (2009), 47–66.
Foucault, Michel. “A Preface to Transgression.” In Michel Foucault. Language, Counter-Memory, Practice. Selected Essays and Interviews. Translated and edited by Donald F. Bouchard, 21–52. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1977.
Foucault, Michel. Le Gouvernement de soi et des autres. Cours au Collège de France (1982–1982), edited by Frédéric Gros. Paris: Seuil/Gallimard, 2008.
Guldi, Jo, and David Armitage. The History Manifesto. Cambridge: Cambridge University Press, 2014.
Kalinowski, Jerzy. Teoria poznania praktycznego. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1960.
Kamiński, Stanisław. Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, edited by Andrzej Bronk SVD. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1992.
Kleszcz, Ryszard. O racjonalności. Studium epistemologiczno-metodologiczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1998.
Kostyszak, Maria. Personal Ethics. On the Transforming Potential of Art. And Technology. Warszawa: Collegium Civitas, 2019.
Kostyszak, Maria. Spór z językiem. Krytyka ontoteologii wpismach Nietzschego, Heideggera i Derridy. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum, 2010.
Kowalczyk, Michał. “Prawda jako narzędzie transgresji. Parezja a postawa nowoczesności w filozofii Michela Foucaulta.” Hybris 44 (2019), 66–85. https://doi.org/10.18778/1689-4286.44.05 (18.11.2023).
Kozakiewicz, Helena. “Epistemologia tradycyjna a problemy współczesności.” In Pogranicza epistemologii, edited by Józef Niżnik, 155–180. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, 1992.
Kozakiewicz, Helena. Zwierciadło społecznego świata. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
Kuszyk-Bytniewska, Mariola. Działanie wobec rzeczywistości. Projekt onto-epistemologii społecznej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2015.
Kuszyk-Bytniewska, Mariola. ASocial Onto-Epistemology. Translated by Maciej Smoczyński. Berlin–Lausanne–Bruxelles–New York–Oxford–Warszawa: Peter Lang GmbH, 2023.
Mathiesen, Aleksandra. “Rozum praktyczno-wytwórczy w Arystotelesowkiej koncepcji władz duszy.” Peitho/Examina Antiqua 1, 8 (2017), 359–369.
McGuire, James E., and Barbara Tuchańska. Science Unfettered. A Philosophical Study in Sociohistorical Ontology. Athens, OH: Ohio University Press, 2000.
McGuire, James E., and Barbara Tuchańska. “Sytuacja poznawcza — analiza ontologiczna.” In Porozumiewanie się iwspółpraca uczonych, edited by Janusz Goćkowski and Marek Sikora, 141–159. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 1997.
Nowak, Andrzej W. Podmiot, system, nowoczesność. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2011.
Nowak, Andrzej W. Wyobraźnia ontologiczna. Filozoficzna (re)konstrukcja fronetycznych nauk społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016.
Nycz, Ryszard. “The New Humanities in Poland: A Few Subjective Observations, Conjectures, and Criticisms.” Translated by David Schauffler. Er(r)go. Theory – Literature – Culture 43 (2021), 315–338. https://doi.org/10.31261/errgo.11711 (14.07.2022).
Piątek, Zdzisława. Aspekty antropocentryzmu. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1986.
Pietraszko, Stanisław. “Granice zastosowań wiedzy humanistycznej.” In Stanisław Pietraszko, Kultura. Studia teoretyczne i metodologiczne, 335–359. Wrocław: Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze, 2012.
Stengers, Isabelle. Another Science is Possible: A Manifesto for Slow Science. Translated by Stephen Muecke. Cambridge, Medford, MA: Polity Press, 2018.
Stengers, Isabelle. Cosmopolitics I. Translated by Robert Bononno. Minneapolis–London: University of Minessota Press, 2010.
Stengers, Isabelle. “Introductory Notes on an Ecology of Practices.” Cultural Studies Review 11, no. 1 (2005), 183–196.
Stengers, Isabelle. “The Cosmopolitical Proposal.” In Making Things Public. Atmospheres of Democracy, edited by Bruno Latour and Peter Weibel. Translated by Liz Carey-Libbrecht, 994–1003 (Karlsruhe, Cambridge, MA, London: ZKMI Center for Art and Media Karlsruhe, The MIT Press, 2005.
Thomas Aquinas. De Veritate. Translated by Robert W. Mulligan. Chicago: Henry Regnery Company, 1952.
Thomas Aquinas. Quaestiones disputatae de veritate: English (isidore.co) (10.07.2022).
Thomas de Aquino. De Veritate.
Thomas de Aquino. Quaestiones disputatae de veritate, q. 2–4 (corpusthomisticum.org) (10.07.2022).
Touraine, Alain. Qu’est-ce que la démocratie ?. Paris: Fayard, 1994, quoted in: Michel Wieviorka. Neuf leçons de sociologie. Paris: Éditions Robert Laffont, S.A., 2008.
Tuchańska, Barbara. “Historyczność nauki ujęta inaczej.” In Ideały nauki i konflikty wartości. Studia złożone w darze Profesorowi Stefanowi Amsterdamskiemu, edited by Ewa Chmielecka, Jerzy Jedlicki, and Andrzej Rychard, 51–70. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, Szkoła Nauk Społecznych przy IFiS PAN, 2005.
Tuchańska, Barbara. “Czy Latourowskie badanie sposobów egzystowania pozwala zrozumieć wartości i ich rolę w naszym życiu?” Prace Kulturoznawcze XVIII (2015), 81–97.
Tuchańska, Barbara. “Nieuniwersalność praw nauki, historyczność wszystkiego i specyfika humanistyki.” Prace Kulturoznawcze XI (2010), 15–26.
Tuchańska Barbara. “Ontologia kulturowa: kulturowość bycia.” Diametros 42 (2014), 262–289.
Tuchańska, Barbara. “Ontologia kulturowa — zarys konstrukcji.” Diametros 41 (2014), 127–151.
Tuchańska, Barbara. “Problem filozoficzności filozofii nauki.” Studia Filozoficzne 1, nr 278 (1989), 113–117.
Wieviorka, Michel. Neuf leçons de sociologie. Paris: Éditions Robert Laffont, S.A., 2008.
Witkowski, Lech. “O nową postać ekologii.” In Lech Witkowski, Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Profesje społeczne versus ekologia kultury, 627–657. Kraków: Impuls, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, 2018.
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0001-6319-2431
Marcin M. Bogusławski, doktor nauk humanistycznych z zakresu filozofii, adiunkt w Katedrze Filozofii Współczesnej Uniwersytetu Łódzki, redaktor naczelny Internetowego Magazynu Filozoficznego HYBRIS. Zainteresowania: posthumanizm i posthumanistyka, filozofia miasta, epistemologia. Autor dwóch książek: Humanistyka z perspektywy ontologii kulturowej oraz Wariacje (post)humanistyczne, współautor tekstu o Parku Ocalałych w Łodzi.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
