Humanistyka i kultura czytania w obliczu zagrożeń egzystencjalnych. Lektury w czasach zarazy a egzystencjalne doświadczenia graniczne: epidemia-erotyka-wojna
Abstrakt
W artykule, nawiązując do powszechnych doświadczeń związanych z pandemią, podejmuję refleksję nad znaczeniem lektur czytanych w „czasach zarazy”. Zadaję pytanie, na ile i jakie lektury pomagają zrozumieć przeżywane przez ludzi traumatyczne wydarzenia (wpływające na stan fizyczny i psychiczny), czego poszukują czytelnicy w powieściach, wspomnieniach, dziennikach dotyczących masowych chorób, np. dżumy i cholery. Oglądowi i analizie tych wątków w wybranych utworach towarzyszy pytanie o metaforyczny sens epidemii, symbolizującej choroby cywilizacji, takie jak: konsumpcjonizm, materializm, bezmyślna eksploatacja dóbr natury, niszczenie środowiska, czy najogólniej zło, kumulujące się w kolejnych wojnach. Ważnym wątkiem jest również ten odnoszący się do powiązania erotyki z zarazą – trop istotny w Śmierci w Wenecji T. Manna i w Miłości w czasach zarazy G. G. Márqueza. Zarówno utwory fikcjonalne, takie jak wymienione powieści, jak też zapisy świadków historii, przedstawiających wojnę jako zarazę, czy też nawiązujące, tak jak S. Márai, do dziennikarskiego stylu w opisie przebiegu cholery we Włoszech, mogą inspirować do próby odpowiedzi na pytanie, na ile lektury, opisujące czas próby człowieczeństwa w sytuacji zagrożonych wartości humanistycznych, mogą być drogowskazem dla kolejnych pokoleń niekoniecznie dobrze czujących się w kulturze bez książek.
Słowa kluczowe
pandemia; miłość; zaraza; wojna; izolacja; lektura; dziennik
Bibliografia
Bolecki, Włodzimierz. Ciemna miłość. Szkice do portretu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
Broch, Hermann. Kilka uwag o kiczu i inne eseje, przeł. Danuta Borkowska, Jan Garewicz, Ryszard Turczyn. Warszawa: Czytelnik, 1998.
Camus, Albert. Dżuma, przeł. Joanna Guze. Warszawa: PIW, 1957.
Herling-Grudziński, Gustaw. Cud. Dżuma w Neapolu. Lekcja literatury z Włodzimierzem Boleckim. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998.
Jarzyńska, Karina.“Wywoływanie duszy. Olgi Tokarczuk gra na wielu religiach”. Ruch Literacki 5, 36 (2020), 505–528.
Karnawał: studia historyczno-antropologiczne. Wybór, oprac. i wstęp Włodzimierz Dudzik. Warszawa: Wydawnictwo UW, 2011.
Koziołek, Ryszard. Dobrze się myśli literaturą. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2016.
Mann, Thomas. Śmierć w Wenecji oraz Mario iczarodziej, przeł. Leopold Staff. Wrocław: Siedmiogród, 1992.
Márai, Sándor. Dziennik 1943–1948. Wybór, przekład, oprac., przypisy i posłowie Teresa Worowska. Warszawa: Czytelnik, 2016.
Márai, Sándor. Dziennik 1949–1956, wybór, przekład, oprac., przypisy i posłowie Teresa Worowska. Warszawa: Czytelnik, 2017.
Márai, Sándor, Dziennik 1969–1976, wybór, przekład, oprac., przypisy i posłowie Teresa Worowska. Warszawa: Czytelnik, 2019.
Márai, Sándor. Krew świętego Januarego, przeł. Feliks Netz. Warszawa: Czytelnik, 2007.
Márquez, Gabriel, Garciá. Miłość w czasach zarazy, przeł. Carlos Marrodán Casas. Warszawa: Muza, 1994.
Moles, Abraham, André. Kicz, czyli stuka szczęścia. Studium psychologiczne kiczu, przeł. Anita Szczepańska, Ewa Wende, słowem wstępnym opatrzył Andrzej Osęka. Warszawa: PIW, 1975.
Stetkiewicz, Lucyna. Kulturowi wszystkożercy sięgają po książkę: czytelnictwo ludyczne jako forma uczestnictwa w kulturze literackiej. Toruń: Wydawnictwo UMK, 2011.
Szalewska, Katarzyna. “Figury nieobecności. Retoryka pustki”. Białostockie Studia Literaturoznawcze 2 (2016), 21–39.
Szalewska, Katarzyna. “Poetyka zaniku. Projekt lektury”. Białostockie Studia Literaturoznawcze 5 (2014), 231–243.
Tokarczuk, Olga. Czuły narrator. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2020.
Truskolaska, Justyna. Wychować miłośnika książki czyli czytelnictwo i okolice. Tychy: Maternus Media, 2007.
Ugrešić, Dubravka. Czytanie wzbronione, przeł. Dorota Jovanka Ćirlić. Izabelin: Świat Literacki, 2004.
Wojciechowski, Jacek. Czytelnictwo. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2000.
Zwolińska, Barbara. Pisać to znaczy żyć. Szkice o prozie Sándora Máraia. Gdańsk: Wydawnictwo UG, 2011.
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0001-7108-1862
dr hab. Barbara Zwolińska, prof. UG, literaturoznawca, pracuje w Katedrze Historii Literatury Polskiej. Specjalizuje się w zakresie historii literatury XIX i XX wieku. Zainteresowania naukowe: motywy podróży w literaturze XIX i XX wieku, teatr radiowy, tematyka tożsamości płciowej, twórczość Jarosława Iwaszkiewicza, Tadeusza Różewicza oraz węgierskiego prozaika Sándora Máraia. Kieruje Pracownią Badań nad Literaturą Zapoznaną i Mniej Znaną. Organizatorka trzech interdyscyplinarnych konferencji naukowych: "(Nie)męskość w tekstach kultury XIX-XXI wieku" (Gdańsk 2017), "(Nie)smak w tekstach kultury XIX-XXI wieku" (Gdańsk 2018) oraz "(Nie)pokój w tekstach kultury XIX-XXI wieku" (Gdańsk 2019). Zredagowała, wspólnie z Krystianem M. Tomalą, dwie monografie wieloautorskie: (Nie)męskość w tekstach kultury XIX-XXI wieku (Gdańsk 2019) i (Nie)pokój w tekstach kultury XIX-XXI wieku (Gdańsk 2021) oraz samodzielnie (Nie)smak w tekstach kultury XIX-XXI wieku. Nie tylko o kulturze jedzenia i picia (Gdańsk 2019). Aktywna uczestniczka kilkudziesięciu naukowych konferencji ogólnopolskich i międzynarodowych. Autorka jedenastu monografii naukowych, kilkudziesięciu artykułów, studiów i recenzji. Monografie autorskie: Wampiryzm w literaturze romantycznej i postromantycznej na przykładzie Opowieści niesamowitych Edgara Allana Poego, Poganki Narcyzy Żmichowskiej oraz opowiadań Stefana Grabińskiego (Gdańsk 2002), O kwestiach kobiecych w korespondencji Narcyzy Żmichowskiej (Gdańsk 2007), Podróże Narcyzy Żmichowskiej (Gdańsk 2010), W poszukiwaniu tożsamości. O bohaterach powieści Narcyzy Żmichowskiej (Gdańsk 2010), Pisać to znaczy żyć. Szkice o prozie Sándora Máraia (Gdańsk 2011), „Być sobą i kimś innym”. O twórczości Feliksa Netza (Gdańsk 2012), Na początku był dźwięk. Twórczość radiowa Feliksa Netza (Gdańsk 2014), Sándor Márai jako twórca literacki, teatralny i radiowy (Gdańsk 2014), Twórczość Tadeusza Różewicza w radiu. Studium przypadku (Gdańsk 2018), Melancholia, nuda i czas w prozie Jarosława Iwaszkiewicza (Gdańsk 2018), Czas – przestrzeń – egzystencja. Tożsamość w podróży. Szkice o literaturze (Gdańsk 2021).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
