Postawić świat w centrum! (Post)humanistyczna wyobraźnia pedagogiki
Abstrakt
Nawiązując do badaczy podkreślających antropocenowy aspekt współczesności stawiam tezę o potrzebie posthumanistycznej wyobraźni pedagogicznej. Tę ostatnią, rozumiem w odwołaniu do wyobraźni socjologicznej C. W. Millsa i wyobraźni ontologicznej A. W. Nowaka jako otwarcie na złożoność świata i branie w nawias przyjętych pedagogicznych rozstrzygnięć dotyczących ontologii, metodologii i aksjologii. Wyobraźnia pedagogiczna to otwartość na złożone relacje między ludźmi i nie-ludźmi (R. Braidotti, D. Haraway, B. Latour, J. Law). W jej ramach, stawia się pytania o podstawowych aktorów edukacyjnych zbiorowości i o to, co mogą oni zrobić dla wspólnego świata. Pedagogiczna wyobraźnia łączy się z postulatem ciągłego przekraczania utrwalonych horyzontów tego, co pedagogiczne/humanistyczne.
Słowa kluczowe
pedagogika nieantropocentryczna; pedagogia; posthumanizm; wyobraźnia pedagogiczna
Bibliografia
Abriszewski, Krzysztof. “Szansa na powrót do empirii. O antropologizacji filozofii”. W: Antropologizowanie Humanistyki. Zjawisko-proces-perspektywy, red. Jacek Kowalewski, Wojciech Piasek, 271–294. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2009.
Barad, Karen. Meeting Universe Halfway. Quantum Physics and the Entanglement of Matter and Meaning. Durham–London: University Press, 2007.
Bendell, Jem. “Głęboka adaptacja: mapa nawigacyjna katastrofy klimatycznej”, przeł. Arkadiusz Wierzba, Patryk Szaj. https://lifeworth.com/DeepAdaptation-pl (13.11.2022).
Bennett, Jane. Vibrant Matter: A Political Ecology of Things. Durham–London: Duke University Press, 2010.
Bińczyk, Ewa. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
Bonneuil, Christophe, Fressoz Jean-Baptiste. The Shock of the Anthropocene: The Earth, History and Us. London: Verso, 2016.
Braidotti, Rosi. Po człowieku, przeł. Joanna Bednarek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2014.
Carr, David. Making Sense of Education An introduction to the philosophy and theory of education and teaching. London–New York: Routledge Falmer, 2003.
Chakrabarty, Dipesh. “Planetarne przebłyski”, przeł. Adam Ostolski. W: Humanistyka w czasach antropocenu. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2023.
Chutorański, Maksymilian. ‘‘Kolektyw edukacyjny 2.0. Między inspiracjami lekturą prac Makarenki a Latourem”. Problemy Wczesnej Edukacji 39, 4 (2018), 22–30.
Chutorański, Maksymilian. ‘‘Nieantropocentryczna pedagogiczność lasu”. Forum Pedagogiczne 13, nr 2 (2022), 127–139.
Chutorański, Maksymilian. Nie(tylko)ludzkie wymiary edukacji. W stronę pedagogiki nieantropocentrycznej. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2020.
Chwałczyk, Franciszek. “Antropocen, kapitałocen – urban age, urbanocen? Czyli nie tylko ‘kto’ oraz ‘jak’, ale i ‘gdzie’”. Kultura i Historia 34, nr 2 (2018), 90–121.
DeLanda, Manuel. New Philosophy of Society. Assemblage Theory and Social Complexity. London, New York: Continuum, 2006.
Drozdowicz, Jarema. “Wyobraźnia pedagogiczna. Źródła interdyscyplinarne i zarys koncepcji”. Kwartalnik Pedagogiczny 3, nr 261 (2021), 62–82.
Haraway, Donna. “Manifest cyborgów: nauka, technologia i feminizm socjalistyczny lat osiemdziesiątych”, przeł. Sławomir Królak, Ewa Majewska. Przegląd Filozoficzno-Literacki 1 (2003), 49–87.
Haraway, Donna. “Nie uciekajmy przed kłopotami. Antropocen-kapiłocen-chthulucen”. W: Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, red. Jason W. Moore, 49–94. Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, 2021.
Kant, Immanuel. O pedagogice, przeł. Dorota Sztobryn. Łódź: Wydawnictwo DAJAS, 1999.
Latour, Bruno. Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości wstudiach nad nauką, przeł. Krzysztof Abriszewski i in. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
Latour, Bruno. Nigdy nie byliśmy nowocześni, przeł. Maciej Gdula. Warszawa: Oficyna Wydawnicza, 2011.
Latour, Bruno. Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, przeł. Aleksandra. Derra, Krzysztof Abriszewski. Kraków: Universitas, 2010.
Latour, Bruno. “Why Has Critique Run out of Steam? From Matters of Fact to Matters of Concern”. Critical Inquiry 30 (2004), 225–248.
Law, John. “Uwagi na temat teorii aktora-sieci: wytwarzanie ładu, strategia i heterogeniczność”, przeł. Krzysztof Abriszewski. W: Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów, red. Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.
Mol, Annemarie. “Ontological Politics. A Word and Some Questions”. W: Actor Network Theory and After, red. John Law, John Hassard, 74–89. Oxford: Blackwell Publishers, The Sociological Review.
Mol, Annemarie. The Body Multiple: Ontology in Medical Practice. Durham–London: Duke University Press, 2002.
Morton, Timothy. Being Ecological. Cambridge, MA: The MIT Press, 2018.
Nowak, Andrzej W. “Ja i mój cyfrowy Doppelgänger. Self-tracking jako dwuznaczne urzeczowienie”. W: Rzeczy – Kultura – Edukacja, red. Maksymilian Chutorański, Aneta Makowska, 97–112. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2019.
Nowak, Andrzej W. Wyobraźnia ontologiczna. Filozoficzna (re)konstrukcja fronetycznych nauk społecznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016.
Nowak, Andrzej W. “Ciężar wyboru, złożoność świata i jej redukcja. Gra w Go/Weiqi jako praktykowanie ‘metafizyki empirycznej’”. AVANT, vol. VIII, no. 3 (2017), 121–148.
Olsen, Bjørnar. “Kutura materialna po tekście: przywracanie obecności rzeczom”, przeł. Paweł Stachura. W: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki, red. Ewa Domańska, 561–592. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
Patel, Raj, Moore Jason. “Tania natura” przeł. Andrzej W. Nowak, Przemysław Czapliński. W: “O jeden las za daleko”. Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce, red. P. Czapliński, Joanna B. Bednarek, Dawid Gostyński, 311–331. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, 2019.
Rzeczy – Kultura – Edukacja, red. Maksymilian Chutorański, Aneta Makowska. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2019.
Snaza, Nathan. “Bewildering Education”. Journal of Curriculum and Pedagogy 10, no. 1 (2013), 38–54.
Rafał, Włodarczyk. “Trzy szkice o wyobraźni z utopią w tle albo wskazówki do pojęcia wyobraźni pedagogicznej”. W: Utopia a edukacja. Kulturowe i pedagogiczne konteksty późnowoczesnych wyobrażeń świata możliwego, Tom VI, red. Rafał Węgrzyn, Rafał Włodarczyk, 111–137. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2023.
Uniwersytet Szczecińsk Polska
https://orcid.org/0000-0002-1740-0460
Maksymilian Chutorański- dr hab., pedagog, adiunkt w Katedrze Pedagogiki Ogólnej, Dydaktyki i Studiów Kulturowych Uniwersytetu Szczecińskiego. Interesuje się filozofią i krytycznymi teoriami edukacji, posthumanizmem, nowym materializmem, pedagogiką rzeczy. Autor książek: Nie(tylko)ludzkie wymiary edukacji. W stronę pedagogiki nieantropocentrycznej (Szczecin 2020); Pojęcie i konteksty wychowania w pracach Michela Foucault (Wrocław 2013); Rzeczy – Kultura – Edukacja (redaktor wraz z Anetą Makowską, Szczecin 2019); Subsumcje edukacji (redaktor wraz z Oskarem Szwabowskim i Jackiem Morozem, Gdańsk 2017); Pedagogika jako humanistyczno-społeczna nauka stosowana: konsekwencje metodologiczne (redaktor wraz z Dariusz Kubinowski, Kraków 2017).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
