Interpelacje metahumanistyczne: jak uniknąć pułapek autodegradacji humanistyki?
Abstrakt
The article, written in the form of an academic interpellation, addresses a series of tensions inherent in the attitudes adopted by humanists in defense against contradictions within the discipline, which often lead to the self-degradation of the humanities themselves. Such contradictions are usually resolved by resorting to one of the extreme attitudes that tear difficult cognitive complexities apart. Such practices are symptomatic
of a variety of problems that need to be taken into account in university-level teaching and research; above all, however, their presence demonstrates that in the decades to come the discipline will need hightened receptiveness to such phenomena, based on authentic concern for the quality of the cultural rootedness of publications within the humanities – both within the historical and the present day canon of the discipline.
The article also points to the pitfalls of the unilateralization of academic reflection and to the perils of reductionism – especially in the context of individual responsibility for the quality of contemporary reflection and for the formulas of reference to the tradition of the classics of thought. The author analyses a cross-section of phenomena testifying to the urgency of the problem of the self-degradation of the humanities in university practice, and thereby formulates the horizon of the postulated academic debate with the view to attaining a new quality of functioning of the humanities and social sciences as integrally related.
Słowa kluczowe
humanistyka; pułapki akademickie; autodegradacja; redukcje; dualizmy i dwoistości
Bibliografia
Baudrillard, Jean. Ameryka, przeł. Renata Lis. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 1998.
Bourdieu, Pierre. Raisons pratiques. Sur la théorie de l’action. Paris: Ēditions du Seuil, 1994.
Brożek, Anna. Analiza i konstrukcja. O metodach badania pojęć w Szkole Lwowsko-Warszawskiej. Kraków: Copernicus Center Press, 2020.
Canetti, Elias. Sumienie słów. Eseje, przeł. Maria Przybyłowska i Irena Krońska, posłowie Marek Bieńczyk. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999.
Cohen, Marcel. Autoportret czytelnika. Kraków–Budapeszt–Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria, 2020.
Foucault, Michel. “Troska o siebie”. W: Historia seksualności, przekład Bogdan Banasiak, Tadeusz Komendant, Krzysztof Matuszewski, wstęp Tadeusz Komendant. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2010.
Gadamer, Hans-Georg. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. Bogdan Baran. Kraków: Wydawnictwo Inter Esse, 1993.
Janion, Maria. Odnawianie znaczeń. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980.
Janion, Maria. Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś?. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 1996.
Jaworska-Witkowska, Monika. Przechwytywanie tekstów. Powidoki czytania. Bydgoszcz: Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej, 2016.
Jaworska-Witkowska, Monika, Lech Witkowski. Przeżycie – przebudzenie – przemiana. Inicjacyjne dynamizmy egzystencjalne w prozie Hermanna Hessego. Łódź: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej, 2010.
Jaworska-Witkowska, Monika, Lech Witkowski, red. Humanistyczne wyzwania ekologii umysłu. Gregory Bateson w Polsce. Warszawa: Fundacja na Rzecz Myślenia imienia Barbary Skargi, 2016.
Kozyr-Kowalski, Stanisław. Struktura gospodarcza i formacja społeczeństwa. Warszawa: Książka i Wiedza, 1988.
Kozyr-Kowalski, Stanisław. Uniwersytet a rynek. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2005.
Kundera, Milan. Sztuka powieści. Esej. Wydanie 2 zmienione, przeł. Marek Bieńczyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004.
Lem, Stanisław. Filozofia przypadku. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975.
Maritain, Jacques. Pisma filozoficzne, przeł. Janina Fendrychowa. Kraków: Znak, 1988.
Maslow, Abraham. The Psychology of Science. A Reconnaissance. Foreword by Arthur G. Wirth. Chicago: Henry Regnery Company, 1970.
Obuchowski, Kazimierz. Refleksje autobiograficzne psychologa, słowo wstępne: Stanisław Kowalik. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, 2009.
Orzelska, Julita. W stronę pedagogiki istotnej egzystencjalnie. Kraków: Oficyna Wydawnicza “Impuls”, 2014.
Prigogine, Ilya, Isabelle Stengers. Z chaosu ku porządkowi. Nowy dialog człowieka z przyrodą, przeł. Katarzyna Lipszyc, przedmowa Bogdan Baranowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990.
Różewicz, Tadeusz. “Poemat spadanie, czyli rzecz o elementach wertykalnych i horyzontalnych człowieka współczesnego”. W: Niepokój. Wybór wierszy z lat 1944–1994, 422–431. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1995.
Sloterdijk, Peter. Musisz życie swe odmienić. O antropotechnikach siebie, przeł. Jarosław Janiszewski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2014.
Tillich, Paul. Teologia systematyczna, tom III, przeł. Józef Marzęcki. Kęty: Wydawnictwo Antyk, 2005.
Tokarczuk, Olga. Czuły narrator. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2020.
Trentowski, Bronisław Ferdynand. Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, tom I, wstęp i komentarz: Andrzej Walicki. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1970.
Twardowski, Kazimierz, “O jasnym i niejasnym stylu filozoficznym”. Ruch Filozoficzny, rok V, nr 2 (listopad 2019, Lwów): 25–27.
Walicki, Andrzej. Idee i ludzie. Próba autobiografii. Warszawa: Instytut Historii PAN, 2010.
Witkowski, Lech. Uniwersalizm pogranicza. O semiotyce kultury Michała Bachtina w kontekście edukacji. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2000.
Witkowski, Lech. Edukacja wobec sporów o (po)nowoczesność. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych, 2007.
Witkowski, Lech. Edukacja i humanistyka. Nowe (kon)teksty dla nowoczesnych nauczycieli. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych, 2007.
Witkowski, Lech. Ku integralności edukacji i humanistyki II. Postulaty, postacie, pojęcia, próby. Odpowiedź na księgę jubileuszową. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
Witkowski, Lech. Przełom dwoistości w pedagogice polskiej. Historia, teoria, krytyka. Kraków: Oficyna Wydawnicza “Impuls”, 2013.
Witkowski, Lech. Niewidzialne środowisko. Pedagogika kompletna Heleny Radlińskiej jako krytyczna ekologia idei, umysłu i wychowania. O miejscu pedagogiki w przełomie dwoistości w humanistyce. Kraków: Oficyna Wydawnicza “Impuls”, 2014.
Witkowski, Lech. Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Profesje społeczne versus ekologia kultury. Kraków: Oficyna Wydawnicza “Impuls”, 2018.
Witkowski, Lech. Psychodynamiki i ich struktura. Studia z humanistyki stosowanej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2020.
Witkowski, Lech. Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia. Kraków: Oficyna Wydawnicza “Impuls”, 2022.
Witkowski, Lech. “Dwanaście ‘grzechów głównych’ reform w nauce i na uczelniach (przed J. Gowinem i po nim)”. Zdanie. Pismo Stowarzyszenia “Kuźnica”, nr 3(194) (2022): 42–50.
Wojciechowski, Andrzej. Obecność. Zebrane pisma. Toruń: Wydawnictwo UMK, 2001.
Znaniecki, Florian. Prawa psychologii społecznej, przeł. Józef Radzicki, przedmowa Jerzy Szacki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
Życiński, Józef. Struktura rewolucji metanaukowej. Studium rozwoju współczesnej nauki, przeł. Michał Furman, wstęp Michał Heller. Kraków: Copernicus Center Press, 2013.
Akademia Pomorska w Słupsku Polska
https://orcid.org/0000-0002-9940-5096
Lech Witkowski, profesor tytularny nauk humanistycznych, filozof, pedagog, obecnie pracuje w Instytucie Pedagogiki Akademii Pomorskiej w Słupsku. Współpracuje z Università di Salento we Włoszech oraz Uniwersytetem Pedagogicznym w Połtawie, Ukraina. Zajmuje się filozofią edukacji i kultury, epistemologią, historią idei, w tym historią myśli pedagogicznej, pedagogiką społeczną. Ma na swoim koncie ponad 20 książek autorskich oraz kilkanaście (współ)redagowanych. Wśród prac monograficznych opublikował obszerne studia, w których zajmował się kategorią autorytetu, ideą dwoistości, procesem rozwoju w cyklu życia, teorią tożsamości, krytyczną perspektywą w humanistyce i naukach społecznych; analizowane koncepcje są reprezentowane przez nazwiska m. in.: M. Bachtin, E. Erikson, H. Giroux, J. Habermas, M. Janion, B. Nawroczyński, H. Radlińska, F. Znaniecki. Publikuje i wykłada po angielsku, francusku, rosyjsku i włosku. Ostatnia książka: Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia (2022). Horyzont zainteresowań reprezentuje wcześniejsza książka: Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Profesje społeczne versus ekologia kultury (2018).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
